ایران و شکاف بین نظریه و عمل در سیاست چین

در نگاه اول, به نظر می رسد با وصلت خوشایندی از سازگاری ایدئولوژیک و منفعت عملی طرف هستیم

در نگاه اول، به نظر می‌رسد با وصلت خوشایندی از سازگاری ایدئولوژیک و منفعت‌ عملی طرف هستیم. چین با اعتراض «اصولی»‌اش به تحریم‌های تحمیلی آمریکا و اروپا بر ایران ــ بابت برنامه‌‌های هسته‌ای این کشور ــ مخالفت درازمدت خود را با تحریم‌ها به عنوان ابزار سیاست خارجی ادامه می‌دهد و به طور کلی‌تر، با این کار می‌تواند به ادعاهای خود مبنی بر وفاداری صادقانه به اصل «عدم مداخله» در امور داخلی دیگر کشورها ادامه دهد.

یک پنجم صادرات نفت ایران به چین می‌رود؛ بنابراین چین با عملی‌شدن ممنوعیت اتحادیه اروپا بر واردات نفت از ایران، می‌تواند با تخفیف بیشتری و قیمت ارزان‌تری خرید نفت از ایران را ادامه دهد. تیم گیتنر، رییس خزانه‌داری آمریکا، این ماه به پکن رفته بود تا از این کشور برای محدودکردن صادرات نفت ایران کمک بخواهد و جالب است که دست آخر به طور مودبانه‌ای بیرون انداخته شد. چین آب پاکی را روی دست گیتنر ریخت و یکی از معاونان وزیر خارجه چین اظهار کرد: «ما با فشارها یا تحریم‌های بین‌المللی مخالفیم، زیرا این فشارها و تحریم‌ها کارآمد نیستند و دردی دوا نمی‌کنند.» چند روز بعد، وقتی آمریکا شرکت چینی ژوایی ژنرونگ را به خاطر معاملاتش با ایران تحریم کرد، غرور چین به‌شدت جریحه‌دار شد، با اینکه تحریم‌های مزبور عمدتا صوری و فرمایشی بودند و نه بیشتر!

موضع چین در قبال ایران اصلا روشن و شفاف نیست. چین در این مورد وضعیت چندان راحتی ندارد. اصول ساده‌سازانه سیاست خارجی چین نمی‌تواند از پس پیچیدگی محاسبات مورد نیاز خود برآید. مینکسین پای، از کالج کلرمون مک‌کنا در کالیفرنیا می‌گوید بسیاری از اصول سیاست خارجی چین «یا منسوخ هستند یا تحت فشار قرار گرفته‌اند» و ایران یکی از نمونه‌های این سیاست‌ها است. با این حال، سیاست‌های یادشده پوششی فکری برای سیاستی است که تنها منافع خود چین را مد نظر قرار داده است. (دیپلمات‌ها به این قسمت قضیه «اصول خوب» می‌گویند). «امنیت انرژی» از دیرباز یکی از اولویت‌های دیپلماسی چین بوده است. چین و ایران نیز روابط اقتصادی دیرپایی دارند و البته مهم‌تر اینکه ایران، برای چین، یک فراهم‌کننده انرژی ــ آن هم انرژی ارزان ــ است. طبعا چین دوست ندارد که دوست قدیمی خود را آزار دهد.

به علاوه، چین دلایل بسیار خوبی دارد که به نیت‌های آمریکا مشکوک باشد. به نظر مقامات پکن، طرح‌هایی که باراک اوباما در نوامبر درباره رویکرد خود به آسیا مطرح کرد و برنامه خویش را برای حضور دائمی نیروهای دریایی آمریکا در شمال استرالیا فاش ساخت، نوعی هتاکی به حساب می‌آید. این کار به همه نشان می‌دهد که اکنون، رشد دائمی اقتصاد چین و پیشرفت نظامی این کشور مهم‌ترین خطرات استراتژیک پیش روی منافع آمریکا در سطحی جهانی است و آمریکا نیز مصمم است تا با این تهدید مقابله کند. اینکه بسیاری از همسایگان چین از طرح آمریکا استقبال کرده‌اند، تنها قضیه را بدتر کرده است.

در این بستر، بخش‌های ناسیونالیستی‌تر مطبوعات رسمی چین با خشم و غضب درباره فشار آمریکایی‌ها بر ایران سخن می‌گویند. یکی از روزنامه‌های پکن با نام گلوبال تایمز (به قول آقای پی، «فاکس‌نیوز رسانه‌های چینی») استدلال کرده است که این فشار تعداد بیشتری را در چین و مسکو به ائتلاف با یکدیگر علیه آمریکا تشویق می‌کند. البته چنین چیزی بعید به نظر می‌رسد، روسیه روابط بسیار بهتری با دشمنان سنتی چین، یعنی ویتنام و هندوستان دارد، تا با خود چین، اما چین دست کم می‌تواند در شورای امنیت جبهه‌ای ضد تحریم را با روسیه تشکیل دهد و مطمئن باشد که تحریم‌های آمریکا و اروپا با تحریم‌های وضع‌شده از سوی شورای امنیت تکمیل نخواهند شد. دلیل دیگر مخالفت چین با تحریم‌ها می‌تواند هراس از اثر این تحریم‌ها بر ایران باشد. اگر ایرانی‌ها واقعا تهدید خود مبنی بر مسدود کردن تنگه هرمز را تحقق بخشند، چین بابت افزایش ناگهانی قیمت‌های نفت مستقیما متضرر خواهد شد. به‌علاوه، مسدود کردن تنگه احتمال نزاع فاجعه‌بار در منطقه را افزایش خواهد داد. آقای ون، این سخنان را در سفری به امارات متحده عربی و عربستان سعودی ایراد کرد. اگرچه مبادلات نفتی ایران و چین بسیار زیاد است، اما هنوز حدودا نصف مبادلات نفتی بین چین و عربستان است. چین نه فقط می‌خواهد مطمئن شود که در صورت ناممکن‌شدن ورود نفت از ایران، منابع دیگری خواهد داشت، بلکه همچنین قصد دارد از دلخوری عربستان سعودی، حامی قدرتمند آمریکا و اروپا جلوگیری کند. و در واقع خرید نفت ایران توسط چین در ژانویه به شدت کاهش یافت و دلیل احتمالی آن تنها اختلافات بازرگانی بود.

کلمات، طنینی بیشتر از کنش‌ها دارند انتقال قدرت در حزب حاکم کمونیست چین که هر ده سال یک بار صورت می‌پذیرد، پاییز امسال خواهد بود و بنابراین عمده دل‌مشغولی‌های چین در کشور خودشان خلاصه می‌شود. آنها نمی‌خواهند چین درگیر یک بحران بزرگ بین‌المللی در خاورمیانه شود. منفعت اصلی آنها در حفظ صلح است و آن را با پایداری به جزئیات دیپلماتیک به خطر نخواهند انداخت.

منبع: اکونومیست

مترجم: نگین خندان