بهترین راه ارتباط عاشق با معشوق

نماز در تمام ادیان الهی به عنوان برترین آیین عبادی و رکن معنویت و ارتباط با خداوند مطرح بوده است

نماز در تمام ادیان الهی به عنوان برترین آیین عبادی و رکن معنویت و ارتباط با خداوند مطرح بوده است .

درخواست ‏حضرت ابراهیم (علیه السلام) چنین بوده است که : « رب اجعلنی مقیم الصلوة و من ذریتی . . . ; پروردگارا ، من و ذریه‏ام را برپا دارنده نماز قرار ده ‏»(ابراهیم ، ۴۰) .

به حضرت موسی (علیه السلام) در کوه طور خطاب شد : « اننی انا الله لا اله الا انا فاعبدنی و اقم الصلوة لذکری ; همانا

من الله هستم ، معبودی جز من نیست مرا پرستش کن و نماز را برای یاد من برپا دار »(طه ،۷۴) .

حضرت عیسی (علیه السلام) می‏گوید : « . . . و اوصانی بالصلوة والزکاة ما دمت‏حیا ; . . . و مرا توصیه به نماز و زکات مادام که زنده‏ام کرده است ‏»(مریم ، ۳۱) .

و در چند جای قرآن سخن از میثاق بنی‏اسرائیل است که بخشی از مواد آن اقامه نماز است (بقره ، ۸۳) .

در آیین مقدس اسلام نیز « نماز » جایگاه ویژه‏ای دارد و در قرآن کریم بر آن فراوان تأکید شده است.

در کتاب الهی وظایفی برای مسلمانان ، در مقابل نماز مقرر شده است که عبارتند از :

۱) برپایی نماز

در آیات زیادی برپایی نماز در کنار « ایتاء زکوة‏ » ; پرداختن زکات آمده است .

تکیه بر این دو رکن ، در حقیقت‏برای بیان این واقعیت است که مسلمان شایسته ، هم در پیوند با خداوند باید ارتباط عاشقانه و صمیمی داشته باشد و هم در رابطه با مردم بی‏تفاوت نبوده و وظایف واجب و مستحب مالی خود را انجام داده ، به فکر محرومان جامعه باشد . عالی‏ترین شکل ارتباط عاشقانه با خداوند نماز است و بهترین شیوه ارتباط با مردم حل مشکلات مادی آنهاست که با ادای وظایف مالی ، از سوی مسلمانان برآورده می‏شود . (المیزان ، ج۵ ، ص۳۸ )

در قرآن کریم « اقامه نماز » و « ایتاء زکوة‏ » به عنوان محک ایمان ، تقوی ، اخلاص و . . . شمرده شده و این دو در حقیقت اولین گام وفاداری به دین معرفی شده‏اند .(بقره ، ۳ – رعد ، ۲۲)

قرآن کریم درباره برخورد با مشرکین می‏فرماید: « فان تابوا و اقاموا الصلاة و آتوا الزکوة فخلوا سبیلهم ; هرگاه توبه کنند و نماز را برپا دارند و زکات را بپردازند ، آنها را رها ساخته و مزاحمشان نشوید . . . .» (توبه ،۵ )

● اقامه نماز به چه معنا است ؟

به نظر می‏رسد با توجه به ریشه لغوی اقامه ، که از قیام - در مقابل قعود است - اقامه نماز را به معنای برپایی آن بگیریم در مقابل آن زمین ماندن و زمین گیر شدن و بی‏اعتنایی به آن است و این معنا دارای مصادیقی می باشد :

الف) گزاردن درست نماز با حدود و شرایط آن

ب) به جای آوردن نماز به نحو کامل و احسن

ج) تداوم در برپایی نماز

د) تلاش برای مطرح کردن و گسترش نماز در جامعه

راغب در مفردات گوید: « و لم یامر تعالی بالصلوة حیثما امر و لا مدح به حینما مدح الا بلفظ الاقامة تنبیها ان المقصود منها توفیة شرائطها لا الاتیان بهیئاتها . . . ; در تمام مواردی که خداوند به نماز امر یا مدح به آن کرده است ، واژه اقامه آمده است تا به این معنا توجه داده شود که مقصود از نماز ، گزاردن نماز واجد شرایط است نه تنها به جای آوردن هیأت نماز (بدون روح) ».(مفردات راغب ،ص ۴۱۸)

حضرت عیسی (علیه السلام) می‏گوید : « . . . و اوصانی بالصلوة والزکاة ما دمت‏حیا ; . . . و مرا توصیه به نماز و زکات مادام که زنده‏ام کرده است ‏»در قرآن کریم، اقامه نماز با ویژگی‏هایی مطرح شده است:

الف) برپا داشتن نماز با نشاط و شادابی

در دو آیه از قرآن ، نماز خواندن با کسالت از ویژگی‏های منافقان شمرده شده است : « و اذا قاموا الی الصلوة قاموا کسالی . . . ; و هنگامی که به نماز می‏ایستند از روی کسالت می‏ایستند .»(نساء /۱۴۲)

ب) اهتمام به نماز و وقت فضیلت آن

قرآن کریم می‏فرماید : « فویل للمصلین الذین هم عن صلوتهم ساهون ; پس وای بر نمازگزارانی که از آن غافلند.»(ماعون ، ۴ – ۵ )

«ساهون‏» آنانند که از اصل نماز غافلند ، توجهی به آن ندارند ، گاه آن را نمی‏خوانند ، گاه در آخر وقت می‏خوانند .

● اشتباه یا غفلت؟!

قرآن کریم در آیه مذکور می‏فرماید : این مسأله در ضعف اعتقاد دینی او ریشه دارد . به عبارتی « سهو » و « اشتباه‏ » در نماز مورد نظر آیه نیست ، زیرا اگر چنین بود ، می‏فرمود : « فی صلوتهم ‏» در نمازشان ، نه « عن‏صلوتهم ‏» از نمازشان .

یونس بن عمار از حضرت امام صادق (علیه السلام) پرسید : مقصود از سهو همان وسوسه شیطان است ؟ حضرت فرمود: «لاکل احد یصیبه هذا ولکن ان یغفلها و یدع ان یصلی فی اول وقتها ; نه هر کس مبتلا به وسوسه می‏شود بلکه مقصود آن است که از اصل نماز غفلت کند و در اول وقت نخواند .»(مجمع البیان ، ج ۱۰ ، ص ۵۴۸)

امام صادق (علیه السلام) در روایتی فرمود: «تاخیر الصلوة عن اول وقتها لغیر عذر ; مقصود از سهو ، بدون عذر نماز را از اول وقت تأخیر انداختن است‏ »(تفسیر قمی ، ج ۲ ، ص ۴۴۴) .

در روایتی از حضرت امام علی (علیه السلام) می‏خوانیم : « لیس عمل احب الی الله عزوجل من الصلوة فلایشغلنکم عن اوقاتها شی‏ء من امور الدنیا فان الله عزوجل ذم اقواما فقال الذین هم عن صلاتهم ساهون یعنی انهم غافلون استهانوا باوقاتها; هیچ کاری نزد خداوند محبوت‏تر از نماز نیست، پس نباید در وقت نماز هیچ یک از امور دنیا شما را مشغول از نماز سازد که خداوند گروهی را که از نماز سهو می‏کنند نکوهش کرده است و مقصود این است که اینها غفلت از نماز داشته، حریم وقت نماز را نگه نمی‏دارند .»( الخصال ، ج ۲ ، ص ۶۲۱ )

ج) نماز با خشوع

از مصادیق اقامه نماز به جای آوردن نماز با خشوع آن است ؛ « قد افلح المؤمنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون ; به تحقیق مؤمنان رستگار شدند ، آنها که در نمازشان خشوع دارند .»(مؤمنون ، ۲ )

خشوع به معنای تواضع و ادب جسمی و روحی است که در برابر شخص بزرگ یا حقیقت مهمی در انسان پیدا می‏شود و آثارش در بدن ظاهر می‏گردد .

در حدیثی می‏خوانیم که پیامبر (ص) مردی را دید که در حال نماز با ریش خود بازی می‏کند فرمود : « اما انه لو خشع قلبه لخشعت جوارحه; اگر او در قلبش خشوع بود ، اعضای بدنش نیز خاشع می‏شد . »(مجمع البیان ، ج ۷ ، ص ۹۹)

د) دوام در نماز

از مصادیق اقامه نماز « دوام نماز » است . در سوره معارج پس از آن که خداوند برخی صفات ناشایست انسان‏ها را مورد تذکر قرار می‏دهد ، اوصاف شایسته آنها را هم ذکر می‏کند که از جمله آن : « الا المصلین الذین هم علی صلاتهم دائمون ; مگر نمازگزارانی که بر نماز خود تداوم دارند . » (معارج ، ۲۲)

ظاهر آیه دوام است ; یعنی هم به وقت نماز می‏خوانند و هم همیشه نماز می‏خوانند ، این گونه نیست که نماز خواندن آنها مقطعی باشد . چنین نمازی است که اگر جزو برنامه زندگی شد و با حدود آن به جای آورده شود ، انسان را از فحشا و منکر باز می‏دارد .

لذا در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) می‏خوانیم : « ان احب الاعمال الی الله مادام و ان قل ; محبوب‏ترین اعمال نزد خداوند کاری است که انسان بر آن مداومت داشته باشد هر چند کم باشد . » (اصول کافی ، ج ۲ ، ص ۸۲ )

نماز خواندن با کسالت از ویژگی‏های منافقان شمرده شده است : « و اذا قاموا الی الصلوة قاموا کسالی . . . ; و هنگامی که به نماز می‏ایستند از روی کسالت می‏ایستند»ه - گسترش و مطرح کردن نماز در جامعه

بدون تردید از مصادیق « اقامه نماز » گسترش و مطرح کردن نماز در جامعه است . قرآن کریم می‏فرماید از ویژگی‏های یاران خداوند آن است که : « الذین ان مکناهم فی الارض اقاموا الصلوة و آتوا الزکاة و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عاقبة الامور ; آنها کسانی هستند که هرگاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم ، نماز را برپا می‏دارند و زکات را ادا می‏کنند و امر به معروف و نهی از منکر می‏نمایند . » (حج ، ۴۱ )

از این آیه شریفه به قرینه واژه تمکین (که به معنای فراهم ساختن وسائل و ابزار کار است ; اعم از آلات و ادوات لازم یا علم و آگاهی کافی و توان و نیروی جسمی) می‏توان استفاده کرد که مردان خدا از قدرت خود در جهت اقامه نماز استفاده می‏کنند ، علاوه بر آن که خود اهل اقامه نمازند ، بر مطرح کردن آن در جامعه تلاش می‏کنند .

● معنای اقامه نماز در کلام شهید مطهری

« به پا داشتن نماز آن است که حق نماز ادا شود ; یعنی نماز به صورت یک پیکر بی‏روح انجام نگردد ، بلکه نمازی باشد که واقعاً بنده را متوجه خالق و آفریننده خویش سازد و این است معنی ذکرالله که در آیه شریفه ۱۴ سوره طه بدان اشاره شده : « اقم‏الصلوة لذکری‏ » .

یاد خدا بودن مساوی است‏ با فراموش کردن غیر خدا ; اگر انسان ولو مدت کوتاهی با خداوند در راز و نیاز باشد و از او استمداد جوید و او را ثنا گوید ، او را به الله بودن ، رب بودن ، رحمان بودن ، رحیم بودن ، احد بودن ، صمد بودن ، لم یلد و لم یولد و لم‏یکن له کفوا احد بودن توصیف کند ، عالی‏ترین تأثیرها در نفس او گذاشته می‏شود و روح انسان آن چنان ساخته می‏شود که مذهب اسلام می‏خواهد و بدون چنین برنامه‏ای امکان‏پذیر نیست ‏» . (آشنایی با قرآن ، ص ۶۷ – ۶۸ )

۲) پاسداشت ‏حریم نماز

دیگر وظیفه مؤمنان در قبال نماز پاسداشت‏ حریم نماز است ; نماز جایگاه ویژه‏ای در زندگی برای آن قائل بودن ، به جای آوردن آن با آداب واجب و مستحب از مصادیق آن است .

نگهداری حریم نماز نقطه مقابل استخفاف است ; یعنی سبک شمردن نماز و شأن و منزلتی برای آن ندیدن!

«واستعینوا بالصبر والصلوة و انها لکبیرة الا علی الخاشعین ; از صبر و نماز یاری جویید (و با استقامت و کنترل هوس‏های درونی و توجه به پروردگار نیرو بگیرید) و این کار جز برای خاشعان سنگین است»

۳) کمک گرفتن از نماز انسان در زندگی مادی بدون تردید در تنگنا قرار می‏گیرد ، امکانات و توان انسان محدود است و مشکلات بسیار و بدون داشتن پشتوانه نمی‏توان زندگی کرد .

آنان که مادی می‏اندیشند ، فقط به پشتوانه‏های مادی فکر می‏کنند ، ولی آنان که الهی فکر می‏کنند پیوسته با پشتوانه‏های معنوی ، خود را از بن بست می‏رهانند ، از این دست پشتوانه‏ها نماز است .

نماز ، جلوه برجسته یاد خداست و « دل آرام گیرد زیاد خدای « الا بذکر الله تطمئن القلوب ‏» . (رعد ، ۲۸)

«واستعینوا بالصبر والصلوة و انها لکبیرة الا علی الخاشعین ; از صبر و نماز یاری جویید (و با استقامت و کنترل هوس‏های درونی و توجه به پروردگار نیرو بگیرید) و این کار جز برای خاشعان سنگین است .‏» (بقره ، ۴۵)

بر این اساس است که در روایات فراوانی آمده است که وقتی پیامبر (ص) یا امام علی (علیه السلام) با مشکلی رو به رو می‏شدند به نماز روی می‏آوردند . (مجمع البیان ، ج ۱ ، ص ۲۱۷)

بی‏تردید استوارترین پشتوانه در زندگی کمک گرفتن از نماز واعمال عبادی است و بس ، دیگر پشتوانه‏ها سست است و غیر قابل اعتماد: « مثل الذین اتخذوا من دون الله اولیاء کمثل العنکبوت اتخذت بیتا و ان اوهن البیوت لبیت العنکبوت لو کانوا یعلمون ; کسانی که غیر از خدا را اولیاء خود برگزیدند ، همچون عنکبوت‏اند که خانه‏ای برای خود انتخاب کرده و سست‏ترین خانه‏ها خانه عنکبوت است ; اگر می‏دانستند !» (عنکبوت ، ۴۱)

آری فقط او پناهگاه است و بس!

۴) امر به نماز

دیگر وظیفه در قبال نماز « امر » به آن است . امر به معروف از فرایض بزرگ مکتب ماست و برترین معروف‏ها نماز است .

معروفی که اگر در جامعه آن گونه که دین خواسته مطرح باشد ، ریشه بسیاری از منکرات خشکانده می‏شود .

فرآوری: زهرا اجلال