دوشنبه, ۶ اسفند, ۱۴۰۳ / 24 February, 2025
مهدی حائری یزدی
●حیات علمی استاد
استاد فقید، دكتر مهدی حائری یزدی پس از ۷۶ سال و بیش از نیم قرن تلاش علمی و فكری، در ظهر پنجشنبه ۱۷/۴/۱۳۷۸ دنیای فانی را به مقصد دیدار حق ترك كرد. استاد، فرزند مؤسس نامدار حوزه‌ی علمیه قم آیت اللّه شیخ عبدالكریم حائری یزدی بود.
دكتر حائری، عرفان و علوم نقلی و عقلی را در محضر استادان بزرگ حوزه‌های تشیع، آیات عظام آیت‌اللاهّلعظمی خمینی، آیت‌اللّه احمد خوانساری، میرزا مهدی آشتیانی، آیت‌اللّه بروجردی و آیت‌اللّه كوه‌كمره‌ای فراگرفت. وی پس از دریافت درجه‌ی اجتهاد به عنوان نماینده‌ی آیت‌اللاهّلعظمی سید حسین طباطبایی بروجردی به آمریكا هجرت كرد و مدارج تحصیل در فلسفه‌ی غرب را تا سطوح بسیار عالی طی نمود.
دكتر حائری یزدی، دوره‌ی لیسانس را در دانشگاه جورج تاون، فوق لیسانس را در هاروارد و دكتری را در دانشگاه میشیگان و تورنتو با درجه‌ی ممتاز به اتمام رساند. رساله‌ی دكتری ایشان با عنوان «علم حضوری» اصول معرفت‌شناسی در فلسفه‌ی اسلامی (the Principles of epistemology in islamic philosophy, knowledge by presence) یكی از كتب برجسته و عالی در موضوع خود است كه طی ۹ سال و با نظارت چند تن از بزرگ‌ترین استادان فلسفه در غرب نگاشته شد و با این رساله به اخذ درجه‌ی دكتری در رشته‌ی «فلسفه‌ی آنالتیك» نایل شد.
●دكتر حائری یزدی، در طول عمر پربركت خود در دانشگاهها و مؤسسه‌های علمی مختلف به تدریس پرداختند؛ از جمله:
۱- تدریس الهیات و فلسفه در دانشكده‌ی الهیات دانشگاه تهران كه در خلال سالهای ۱۳۴۴ الی ۱۳۴۸، فلسفه ابن سینا و صدرالمتألهین را برای شاگردان خود تدریس می‌كردند.
۲- تدریس فلسفه‌ی اسلامی در مدرسه‌ی سپهسالار (شهید مطهری)
۳- تدریس در «مركز تحقیقات ادیان جهانی» وابسته به دانشگاه هاروارد در طول سالهای ۱۹۶۴ و ۱۹۶۵
۴- تدریس فلسفه اسلامی و ادبیات فارسی در دانشگاه مك گیل در سالهای ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۱
۵- تدریس فلسفه و فقه اسلامی در دانشگاه میشیگان در خلال سالهای ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲
۶- تدریس ادبیات فارسی - تاریخ بیهقی - در دوره‌ی فوق لیسانس دانشگاه تورنتو در سالهای ۱۹۷۴ و ۱۹۷۵
۷- تدریس در مؤسسه تحقیقات قرون وسطی وابسته به دانشگاه تورنتو با عنوان «تعلیمات بنیادین فلسفه‌ی بوعلی سینا» در خلال سالهای ۱۹۷۵ و ۱۹۷۶.
۸- تدریس در دانشگاه جورج تاون با عنوان «مبادی عناصر الهی در جوامع اسلامی» در سال ۱۹۷۹.
۹- تدریس در دانشگاه تورنتو در زمینه فلسفه اخلاق در سالهای ۱۹۷۹ و ۱۹۸۰.
۱۰- تدریس فلسفه و توابع این علم در دانشگاههای دولتی نیویورك، دانشگاه آكسفورد، دانشگاه مونترال كانادا، انجمن حكمت و فلسفه ایران و تدریس در منزل خویش برای دانشجویان دكتری و دانش‌پژوهان ویژه.
۱۱- عضویت در «مؤسسه جهانی فلسفه اخلاق» و مؤسسات علمی دیگر و شركت و ایراد سخنرانی در دهها سمینار و همایش علمی در ایران، آمریكا و مناطق مختلف جهان.
●آثار استاد حائری یزدی
در ادامه مروری بر آثار آقای دكتر مهدی حائری یزدی می‌نماییم:
الف- هرم هستی
حائری «بحث هستی‌شناسی را دانش برترین و برترین دانشهای انسانی» به معنای «فراگیرترین» دانشها به لحاظ خصوصیت مفهوم وجود می‌دانست. ایشان به بخش‌بندی ویژه‌ای در مسئله هستی قائل بودند كه عبارت بود از « اطلاق قسمی » و « اطلاق مقسمی ». در این زمینه « وجود مطلق » و « مطلق وجود » را متمایز از یكدیگر دانسته و بر مبنای این شناسایی، معتقد بود كه بسیاری از مشكلات فلسفه شرق و غرب آسان شده و «راه اندیشه هستی را برای استنباط و درك واقعیت یكتایی هستی هموار ساخته است. وی می‌گوید: «از روی همین تفاوت تحلیلی است كه ما در فلسفه خود توفیق یافته‌ایم «فرد بالذات» هستی را در میان همین واقعیتهای عینی و تجربی عالم با حواس ظاهری خود دریافت كنیم و از طریق همین پدیده‌های طبیعی و عینی به كل هستی كه در هرم هستی ترسیم یافته است رهنمون گردیم.»
استاد معتقد بود كه مراتب متفاوت هستی در هرم انتولوژیك توحیدی ایشان، در عین اختلاف و كثرت و گوناگونیها و میناگریهای ظهور و تجلیات از یكسو، و اختلاف در شدت و ضعف و پیشی و پسی از سوی دیگر، همه از یك وحدت ناگسستنی و این همانی عینی و تحققی سرچشمه می‌گیرد.
تئوری هرم هستی، بخش ویژه‌ای از تز دكترای استاد فقید بوده است كه در رشته فلسفه آنالتیك در دانشگاه تورنتو كانادا دفاع شده و با تحسین فراوان از سوی اساتید بنام فلسفه با درجه ممتاز پذیرفته شده است. تئوری هندسی هرم هستی و انتولوژی توحیدی زیربنای تمام تئوریهای دیگر استاد در مباحث جهان‌شناسی و جامعه‌شناسی و حقوق بشر و انسان‌شناسی و سیاست مدرن و مباحث نفس است و لذا از اهمیت بنیادی در میان آثار استاد برخوردار می‌باشد.
ب- آگاهی و گواهی
این كتاب، ترجمه و شرح انتقادی رساله تصور و تصدیق صدرالدین شیرازی است كه ضمن نقد نظریه‌های صدرالدین، دیدگاهها و تئوریهای تأسیسی و بدیع استاد حائری درباره دو موضوع مهم «تصور» و «تصدیق» كه در مبحث «علم» و فلسفه مطرح می‌شود، بیان شده است.
درباره محتوای این كتاب به اجمال می‌توان گفت كه مقوله علم در فلسفه اسلامی در ابواب و فصول مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد. گاه در علم‌النفس و گاه در مبحث مقولات به عنوان یكی از اقسام كیف نفسانی و گاه در وجود ذهنی به عنوان نحوه و نشئه‌ای از وجود از تقسیمات اولی علم، تقسیم آن به تصور و تصدیق و به تعبیر و ترجمه مرحوم استاد حائری «آگاهی و گواهی» است. «تصور» عبارت است از علم و ادراك ساده بدون حكم «تصدیق» معرفتی است كه بنا به رأیی همراه حكم است و بنا به رأیی دیگر همان حكم و اذعان است: مرحوم حكیم صدرالمتألهین شیرازی رساله‌ای موجز و مختصر در این زمینه نگاشته است با عنوان التصور و التصدیق كه به مسائل و مشكلات مربوطه پرداخته و مرحوم استاد حائری یزدی آن را به فارسی روان و شیوا برگردانده و حواشی و تعلیقات ممتع و شرح و نقد عالمانه‌ای بدان افزوده است. مترجم محقق علاوه بر آنكه قدرتمندانه وارد عرصه كارزار فكری و عقل آزمایی شده و به نقد آرای حكیم صدرالمتألهین در رساله مذكور پرداخته، چنان كه خود به گونه یك فیلسوف صاحب دستگاه فكری خاص به حل مشكلات و رفع معضلات همت گماشته است.
این كتاب از سوی انجمن حكمت و فلسفه در سال ۱۳۶۰ برای نخستین بار طبع گردید و سپس مجدداً از طرف مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی چاپ و منتشر گردید.
ج- كاوشهای عقل نظری
كاوشهای عقل نظری، یك دوره مفصل و تحقیقی فلسفه اسلامی است كه به اهم موضوعات و مسائل فلسفه اسلامی پرداخته و استاد فقید، پس از فراغت از تحقیق و بحث، آنجا كه وضع مطابق با طبع افتاده، به مقایسه و تطبیق پرداخته است و سخنانی از دیگران یا به عنوان موافق یا در جهت مخالف آورده است و سپس با همان روش تحقیقی در این سخنان اجتهاد و بررسی كرده است. این كتاب كه مقدمه‌ای مفصل و مبسوط تحت عنوان «نیم‌رخی از فلسفه كنونی اسلامی» دارد مشتمل بر چهارده فصل است و نویسنده در فصل نخست و مباحث روش‌شناسی نظیر: موضوعات، مبادی، و مسائل علوم پرداخته؛ در فصل دوم فلسفه را تعریف و تقسیمات آن را برشمرده و سپس در فصل سوم به بررسی در باب فلسفه به معنای خاص كلمه، یعنی علم اعلی یا متافیزیك روی آورده است.
در فصل چهارم، «هستی» به مثابه موضوع فلسفه اولی مورد مطالعه و تحقیق واقع شده است و در فصول بعدی امهات مسائل فلسفه اسلامی نظیر مفهوم و مصداق، اشتراك لفظی و مفهومی وجود، تشكیك وجود، اصالت وجود و ادله آن، وجود رابط و رابطی و مبحث علم و اتحاد عاقل به معقول با نظری اجتهادی و تحقیقی مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. فصل سیزدهم كه از جذاب‌ترین و مفیدترین بخشهای كتاب است به خداشناسی تطبیقی اختصاص یافته و در نهایت در فصل پایانی یعنی چهاردهم یك ترمینولوژی محققانه فلسفی در ایضاح برخی مصطلحات فلسفی همچون عقل، علم، حیثیات، حد، تصور و... آمده است.
كتاب یاد شده چند بار از سوی دانشگاه تهران، شركت سهامی انتشار و انتشارات امیركبیر به طبع رسیده است. نگارش كتاب بنا به تاریخ ذیل مقدمه در آخر مردادماه سال ۱۳۷۴ پایان یافته است.
د- كاوشهای عقل عملی
میان فلسفه اخلاق و قواعد اخلاقی تفاوتی بنیادی هست كه مسائل و مباحث آنها را كاملاً از یكدیگر جدا می‌كند. اولی شناخت برتر اخلاق و به اصطلاح فرااخلاق است كه معمولاً از آن به عنوان فلسفه اخلاق یاد می‌شود و دیگری شناخت احكام و معیارها و قواعد دستوری اخلاق است كه از گذشته آن را علم‌الاخلاق می‌گفته‌اند.
البته بایست متذكر شد كه مباحث فلسفی اخلاق یعنی آنچه اصطلاحاً فلسفه اخلاق نامیده می‌شود خود به دو بخش مجزا اما كاملاً مرتبط تقسیم می‌شود. یكی فلسفه علم اخلاق است كه معرفتی درجه دوم به شمار رفته و از مبادی تصوری و تصدیقی و روشهای علم اخلاق بحث و گفتگو می‌كند و دیگری نگاهی فلسفی به خود اخلاق است و به اصطلاح می‌توان آن را بعدالطبیعه اخلاق نامید و معرفتی درجه اول و معطوف به حقایق و ارزشهای اخلاقی است.
كتاب شریف كاوشهای عقل عملی كه موضوع مباحث مطرح شده در آن «هستیهای مقدور است كه عوارض ذاتی آن خوبیها و بدیهای اخلاقی و درستیها و نادرستیها و مسئولیتها و بایستیهاست» به هر دو شاخه فلسفه و اخلاق می‌پردازد اگر چه تفكیكی دقیق میان دو حوزه صورت نگرفته است. نگارنده به طریقی ابداعی و شیوه‌ای منحصر به فرد در میان اساتید متقدم فلسفه اسلامی به بحث فلسفی پیرامون اخلاق و باید و نباید می‌پردازد و در نخستین بخش كه «طرح مسئله» است پرسش یا شبهه معروف هیوم را دایر برگسست منطقی میان هستیها و بایستیها طرح و ایضاح كرده و سپس در بخشهای دیگر با تلاشهای فلسفی مبتنی بر سنت فكری فلسفه اسلامی و با توجه به میراث فكری فلسفی مغرب زمین می‌كوشد موضع خویش را به عنوان استاد مسلم فلسفه اسلامی در برابر مشكل و مسئله مزبور بیان دارد.
عناوین فصول مختلف كتاب عبارتند از: آنتولوژی بایستی و استی، منطق صورت بایستیها و استیها، منطق ماده بایستیها و استیها و در نهایت بحثی از متون كلام اسلامی. در بخش پایانی نویسنده بحثهای كلامی متكلمان متقدم مسلمان را پیرامون حسن و قبح و عدل به نحوی تحلیلی و محققانه بررسی و نقادی كرده است. كتاب در سال ۱۳۶۱ منتشر شده است.
ه- علم كلی
علم كلی یا فلسفه مابعدالطبیعه نخستین تألیف استاد است كه نخستین بار در اردیبهشت ماه سال ۱۳۳۵ در قم و سپس از سوی دانشگاه تهران و پس از آن از طرف انجمن حكمت و فلسفه و آخرین بار در سال ۱۳۷۲ از سوی نشر فاخته منتشر گردیده است. این اثر در بردارنده بحثهای استاد در مقولات فلسفی مهم فلسفه كلاسیك اسلامی؛ نظیر اصالت وجود، وجود ذهنی، اتحاد عاقل و معقول، بحث امكان و حدوث و قدم، وحدت و كثرت و... است.
علم كلی با مقدمه‌ای در باب «فایده فلسفه» آغاز می‌شود و اینكه «انسان چه نیاز ذاتی و طبیعی به فلسفه دارد تا در راه به دست آوردن آن بذل جهد و صرف وقت نماید». در جواب این پرسش و سؤالات دیگر، استاد می‌كوشد تا همچون «بعضی متفلسفین معاصر سخنان دراز كه احتمال گزاف‌گویی در برداشته باشد» به میان نیاورد. بلكه در سخنی كوتاه می‌فرماید: «اگر به راستی فلسفه، از حقیقت در هر مرتبه و به هر صورتی كه هست بحث می‌كند و ماهیت آن درك حقیقت است پس دیگر راهی برای انكار آن متصور نیست؛ زیرا انكار فلسفه، محصولی از انكار درك و حقیقت خواهد بود در حالی كه، نه حقیقت قابل انكار است و نه درك، و نه تعقل را كه هسته مركزی بشریت و فصل ممیز او از سایر حیوانات است می‌توان تعطیل نمود.»
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست