اینترنت, شاهراه تلاقی مغزها و کامپیوترها

«مانوئل کاستلز» معتقد است تکنولوژی اطلاعات در جامعه اطلاعاتی ابزاری برای ایجاد یک منطق سازمان دهنده جدید است که این منطق, روابط بین فرد و جامعه و فقیر و غنی را تعیین می کند

«مانوئل کاستلز» معتقد است تکنولوژی اطلاعات در جامعه اطلاعاتی ابزاری برای ایجاد یک منطق سازمان دهنده جدید است که این منطق، روابط بین فرد و جامعه و فقیر و غنی را تعیین می‌کند.

اینجا پنتاگون است، سال ۱۹۶۵ ، اتاقی کوچک شامل پایانه‌های رایانه‌ای که فقط برای مقاصد نظامی آمریکا طراحی شده است، شبکه‌ای که نامش آرپاست و تنها کارش این بود که رایانه‌های مجزای پژوهشگران مستقر در این مرکز را به هم پیوند دهد، این پیوند سر‌آغاز تحولی بود بزرگ در عرصه ارتباطات و اطلاعات. آرپای کوچک به زودی می‌رفت تا بعد از چاپ، این اختراع شگفت‌انگیز گوتنبرگ، خود شاهد عمیق‌ترین و بزرگ‌ترین تغییر ساختاری در بطن زندگی مردم هزاره سوم باشد. تاریخچه شبکه اطلاع‌رسانی حکایتی دیگر است که در گفت‌و‌گوی تیم برنرزلی مبتکر شبکه وب نکاتی از آن قبال استنباط است. وی در این مورد می‌گوید: «شبکه جهانی در ابتدا به این دلیل گسترش یافت که مبانی مقدماتی آن در دهه هفتاد ایجاد شده بود، تا اواخر دهه هشتاد که فکر شبکه جهانی به ذهنم خطور کرداز این رو، باید این افتخار را به پیشروانی که چنین شبکه‌ای را قبل از شبکه‌ جهانی ایجاد کرده‌ بودند، بدهید. شبکه به سرعت گسترش یافت چون نامتمرکز بود و کسی رشد آن را تحت اختیار نداشت. این حقیقت که هر کس می‌توانست با یک رایانه بدون نظارت مقامات مرکزی به جست‌وجوی اطلاعات بپردازد، موجب رشد سریع آن شد. بسیاری از دانشگاه‌ها و مؤسسه‌ها در امریکا و اروپا رایانه‌ها را با کابل به یکدیگر متصل کرده بودند و به تبادل اطلاعات می‌پرداختند.

● و اما اینترنت

نت در انگلیسی مخفف کلمه نت‌ورک (Network ) یا همان شبکه است. اینترنت مرکب است از پیشوند اینتر و کلمه مخفف نت. اینتر در فرهنگ وبستر به معنی بین، در میان و امری که بین چند چیز انجام می‌شود. مانند اینترنشنال (International ) یعنی بین‌المللی. با این توضیح اینترنت یعنی ارتباط بین چند شبکه رایانه‌ای. کم‌ترین کاری که می‌توان با اینترنت انجام داد ارسال و دریافت نامه‌های الکترونیک است. به واقع اینترنت بزرگ‌ترین شبکه جهانی است که اطلاعات را بدون هیچ محدودیت زمانی و مکانی در اختیار کاربران قرار می‌دهد، حال اگر این شبکه جهانی را در اندازه‌های یک سازمان کوچک کنیم، می‌شود اینترانت (Intranet )، و اگر تعدادی از سازمان‌ها را به هم متصل کنیم می‌شود اکسترانت (Extranet ). در هر دو صورت این دو نوع شبکه از نظر زیر‌بنایی یکی هستند. اما اتصال به این شبکه جهانی یا همان اینترنت چگونه ممکن است؟ به راحتی، یک کامپیوتر در منزل یا محل کارتان، یک مودم، یک خط تلفن و یک شماره که ارتباط شما را با ISP مورد نظرتان برقرار کند، اینها چیزهایی است که شما به آن احتیاج دارید.

اما از سال ۱۹۹۰ فرزندی خلف از اینترنت زاده شد و آن چیزی نبود جز (World Wide Web) که مردمان جامعه اطلاعاتی او را www می‌نامند. این تار‌نمای جهانی در سال ۱۹۹۵ آمار ۹ میلیون نفری ، در سال ۲۰۰۰ چیزی بالغ بر ۱۲۲ میلیون نفر و در سال ۲۰۰۳ حدود ۴۰۸ میلیون نفر را جز کاربران خود به ثبت رسانده است. بی‌شک اینترنت هیجان‌انگیز‌ترین و بزرگ‌ترین واژه عصر ارتباطات و اطلاعات است که تاثیرات عمیق و شگرفی بر روی زندگی بشر داشته است که این بر هیچ کسی پوشیده نیست، این شاهراه بزرگ اطلاعاتی محل تلاقی مغز‌ها و کامپیوتر‌هاست که ساختار دانش بشر را تغییر داده است. به نظر شما آیا ساختار دانش، آموزش، اقتصاد، فرهنگ، قدرت و بسیاری از جنبه‌های زندگی عصر حاضر، در مسیر این بزرگراه اطلاعاتی تغییرات عمقی و اساسی نیافته است؟ اینترنت با ورود به عرصه‌های رسمی‌تر مانند ساختار سیاسی و اقتصادی واژه‌های جدیدی چون دولت الکترونیک، بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک، آموزش مجازی یا از راه دور، کتاب الکترونیک و صد‌ها عبارت الکترونیکی دیگر را وارد گفتمان اجتماعی-اقتصادی- سیاسی دولت‌ها و جوامع نموده است و کشور‌ها را وادار کرده است تا تمامی هم و غم و برنامه‌ریزی خود را بر روی این برنامه‌ها بگذارند.

● اینترنت، بیم‌ها و امید‌ها

گفته شد که ورود اینترنت به زندگی امروزی تحولات پایه‌ای را در زندگی مردم به وجود آورده است. اما موارد اساسی و اصلی کاربرد اینترنت را می‌توان در موارد زیر دسته‌بندی نمود: آموزش، ارتباطات، انتقال اطلاعات سرگرمی و تجارت و موارد دیگر. آموزش و فرهنگ از آن دسته حوزه‌هایی هستند که همیشه سریع‌تر از بقیه حوزه‌ها در تیر‌رس تغییرات جدید قرار می‌گیرند. امروز دیگر کم‌کم خبری از مدارس و دانشگاه‌های سنتی نیست، امروز شما می‌توانید در منزل و یا محل کارتان و با استفاده از ارتباط مستقیم از طریق شبکه با معلم و استاد خود، به فراگیری علم و دانش بپردازید. ساختار‌های آموزشی مبتنی بر شبکه، دسترسی بدون محدودیت و سریع آموزندگان را به اطلاعات و مباحث آموزشی فراهم ‌می‌آورد که این خود در بالابردن سطح دسترسی به اطلاعات نقش عمده‌ای دارد. اما فرهنگ مهم‌ترین و قابل توجه‌ترین بخش درحوزه هر پدیده تکنولوژیکی جدید است.

نوع و بر‌آیند تعاملات فرهنگی هر کشوری میزان بازتاب و پذیرش تکنولوژی‌های جدید را تعیین می‌کند. بسیاری از کار‌شناسان و صاحب‌نظران مسائل اجتماعی تاکید ویژه‌ای بر روی ورود فرهنگ یک تکنولوژی همراه و یا حتی پیش‌تر از ورود آن تکنولوژی، در هر جامعه‌ای را دارند. میزان، نوع و کیفیت استفاده از هر پدیده‌ای، در اینجا اینترنت، رابطه مستقیم با فرهنگ هر کشوری دارد. اینکه به این مسئله با چه دیدی نگریسته می‌شود و یا کارکرد و وجه غالب استفاده از اینترنت چگونه است. توزیع و ضریب نفوذ اینترنت در کشور‌های غیر‌پیشرفته و یا در حال توسعه بسیار پایین است و جمعیت قابل توجهی از مردم این کشور‌ها به اینترنت دسترسی ندارند و آنهایی هم که این دسترسی را دارند به علت عدم آموزش صحیح به درستی از آن استفاده نمی‌کنند. این جنبه شاید در کشور ما نمود بیشتری داشته باشد.

آموزش از سطوح ابتدایی به کودکان در مورد استفاده از اینترنت و نحوه برخورد با آن از جمله موارد حساس و مهمی است که در بخش آموزش باید توجه بیشتری به آن کرد. اقتصاد نیز از آن دسته مواردی است که بر سر راه شاهراه اطلاعاتی دگردیسی پیدا کرده شکل جدیدی از آن متولد شده است. امروزه اطلاعات کالایی گرانبهاست که سود کلانی را در جیب تاجران اطلاعات سرازیر کرده است. اطلاعات به طور نسبی با ارزش و با دوام است همینطور با کمبود منابع مواجه نیست. «مانوئل کاستلز» معتقد است تکنولوژی اطلاعات در جامعه اطلاعاتی ابزاری برای ایجاد یک منطق سازمان دهنده جدید است که این منطق، روابط بین فرد و جامعه و فقیر و غنی را تعیین می کند. اقتصاد اطلاعاتی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مباحث در گفتمان دولت الکترونیک و جامعه اطلاعاتی است. زیر‌ساخت‌های اقتصاد اطلاعاتی نیز بر استفاده موثر و بهینه از اطلاعات و پیوست آن، شبکه است که می‌تواند تعاملی آسان و دوطرفه هم برای دولت‌ها و هم برای شهروندان به همراه آورد.

حذف فاصله‌ها بر در‌آمد‌ها تاثیر خواهد گذاشت. حذف فاصله‌ها بر میزان بهره‌وری و استفاده بهینه از زمان جهت فعالیت‌های اقتصادی، چه برای دولت و چه برای شهروندان، تاثیر‌گذار است. برای اثبات این مدعا همین بس که کشور آمریکا سالانه برای توسعه زیر‌ساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی خود چیزی بالغ بر ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کند و علاوه بر این، مبلغ سالانه ۴۰ میلیارد دلار نیز از تجارت الکترونیک به دست می‌آورد که این رقم معادل بودجه صادرات ۱۰ کشور غیر‌صنعتی و غیر‌پیشرفته دنیاست.

تغییر رفتار‌های اقتصادی مردم جامعه با ایجاد زیر‌بنای مناسب جهت استفاده از اینترنت، همینطور آموزش این رفتار‌ها، از جمله موارد بسیار مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. با نشان دادن تصویری از یک زندگی شبکه‌ای به مردم که در آن تمام وقایع و کار‌های روزانه زندگی از قبیل خرید‌های روزانه، کارهای اداری، پرداخت هزینه‌ها، ثبت نام‌ها، عقد قرارداد‌ها و دهها مورد از این مسائل، در کمترین زمان و بدون محدودیت مکانی، از طریق شبکه اینترنت و آن هم فقط با استفاده از صفحه کلید کامپیوتر، می‌توان طریق زندگی در عصر شبکه و استفاده از مزایای آن را آموخت. دو زیرساخت لازم برای اینترنت، برق و تلفن است که هنوز ۳۰ درصد مردم جهان از آن بی بهره‌اند و نیمی از مردم جهان نیز تا به حال صدای زنگ تلفن را نشنیده‌اند (به این نیمه اهالی روستای تازه کشف شده در حوالی کرمان با زندگی بدوی، را نیز اضافه کنید). تا آن جا که آفریقای ۷۴۰ میلیون نفری، ۱۴ میلیون خط تلفن دارد که کمتر از منطقه منهتن در نیویورک است.

در زمینه اتصال به اینترنت، در آمریکا از هر ۲ نفر، یک نفر، در انگلیس، بیش از ۱۰ میلیون نفر و در کره، ۶۵ درصد ضریب نفوذ دارد، و به طور کلی، کشورهای صنعتی که ۱۵ درصد مردم جهان را شامل می‌شوند، بیش از ۸۸ درصد کاربران اینترنتی را دارند. اما در کل، قاره آفریقا تنها یک میلیون نفر و به ازای هر ۲۵۰ نفر، یک نفر کاربر اینترنتی وجود دارد و هنوز ۹۸ درصد مردم آمریکای لاتین و ۵/۹۹ مردم آفریقا و نیز ۹۸ درصد مردم آسیا از دسترسی به اینترنت محروم‌اند و کشورهایی نیز وجود دارند که کمتر از ۱۰ کامپیوتر متصل به اینترنت دارند، یا اصلا به طوری کلی از این وسیله ارتباطی محروم‌اند. (برای مثال بنگلادش، آنگولا، چاد، بروندی و...). اما ایران با ضریب نفوذ ۳۰ درصدی تلفن ثابت و ۱۰ درصدی اینترنت جای بحث جدایی دارد که به آن خواهیم پرداخت