روسیه قطب نفتی آیندهٔ جهان

علیرغم افزایش روزافزون قیمت نفت در بازارهای جهانی و رسیدن به مرز ۵۰ دلار در هفتهٔ گذشته, خبرهائی در مورد کاهش سطح ذخایر نفتی جهان اعلام می شود

خبرهائی که هر یک، به بازار این منبع ارزشمند انرژی، آسیب می‌رساند و مردم را نسبت به آیندهٔ دنیای انرژی، نگران‌تر می‌کند. این مسئله، زمانی نگران‌کننده‌تر شد که مسئولان شرکت نفتی رویال داچ‌شل، تنزل سطح ذخایر تأیید شده نفتی خود خبر دادند و اعلام کردند کل ظرفیت تولید آنها، ۵/۴ میلیارد بشکه است. به دنبال آن، دیگر شرکت‌های نفتی نیز با استناد به رشد تقاضای این منبع انرژی و افزایش تولید آن در چند سال اخیر، هشدار دادند ذخیرهٔ نفتی آنها رو به اتمام است؛ اما این آمار تا چه حد قابل اطمینان است و حتی اگر صحت داشته باشد، برای حل این معضل، به چه کارهائی می‌توان اقدام کرد؟ پژوهش‌ها نشان می‌دهد کلید معضل نفتی جهان در دست روسیه است. کشوری که با داشتن سهم بزرگی از ذخایر تأیید شدهٔ نفتی جهان، بزرگترین تولیدکنندهٔ غیراوپکی نفت است و روز به روز به سطح ذخایر موجود در این کشور، افزوده می‌شود. طبق گزارش سالانهٔ شرکت نفتی بریتیش پترولیوم، سطح ذخایر نفتی روسیه در سال ۲۰۰۱ میلادی یعنی ۳ سال گذشته، ۴۵ میلیارد دلار بوده است؛ در حالی که در سال جاری با داشتن ۶ درصد از کل ذخایر نفتی جهان، ظرفیت تولیدی معادل ۱/۶۹ میلیارد بشکه نفت را دارا است. گفته می‌شود تحولات جاری در زیرساخت‌های داخلی زمین در سیبری، بستر لازم برای تولید نفت را در این کشور فراهم می‌کند و تبعات مثبت حاصل از این تحولات به سرزمین اصلی روسیه و مراکز اصلی آن نیز کشیده خواهد شد. با توجه به این مسئله، انتظار می‌رود سطح ذخایر تأیید شده نفتی روسیه، روز به روز افزایش پیدا کند و باعث شود این کشور به بزرگترین تولیدکننده و صادرکنندهٔ نفت و فرآورده‌های نفتی در جهان، تبدیل شود. از طرف دیگر، پژوهشگران مرکز تحقیقات انرژی ایالات‌متحدهٔ آمریکا با بررسی وضعیت ذخایر نفتی روسیه اعلام کردند سطح ذخایر قابل استحصال روسیه، ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد بشکه است که نسبت به پیش‌بینی‌های گذشته، رشد چشمگیری داشته است. همین پژوهشگران در سال‌های آغازین قرن بیست و یکم میلادی سطح ذخایر قابل استحصال روسیه را حدود ۱۰۰ میلیارد بشکه برآورد کردند. به راستی چه عاملی باعث وجود اختلافاتی در برآوردهای مربوطه به سطح ذخایر انرژی روسیه طی چند سال اخیر شده است؟ پژوهشگران مرکز تحقیقات انرژی ایالات‌متحده‌ٔآمریکا در پاسخ به این پرسش می‌گویند: داشتن ذخیرهٔ نفتی با قدرت استحصال و بهره‌برداری از آن، تفاوت زیادی دارد. روسیه یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان است و مردم این کشور در بستری از نفت زندگی می‌کنند؛ اما به‌دلیل عدم برخورداری از تکنولوژی‌های روز دنیا و بهره‌گیری از علوم جدید، نتوانسته‌اند به این وادی پررونق وارد شوند و از ظرفیت خود، با نحو مطلوب بهره گیرند.

اصلی‌ترین مناطق نفتی روسیه، نواحی غربی سیبری است که کل ذخایر تأیید‌شدهٔ نفتی در آنها ۱۸ تا ۲۴ درصد از کل ذخایر انرژی در این منطقه است؛ اما مناطق اطراف دریای شمال و آلاسکا که پرتولیدترین بخش‌های نفتی کشورهای غربی هستند از ۴۵ درصد ظرفیت خود استفاده می‌کنند. مارتین و یوروفسکی یکی از تحلیلگران بازار نفت روسیه افزود: با گذشت چند سال، مقامات روس متوجه شدند که پتانسیل زیادی برای رشد دارند، به همین دلیل، با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های روز دنیا و سیستم‌های رایانه‌ای مدیریتی ذخایر نفتی، موفق به کشف ذخایر تازه شدند و آمار مربوط به سطح ذخایر نفتی این کشور تغییر کرد و شرکت‌های بزرگ نفتی این کشور، امکان یافتند تا ظرفیت تولید و صادرات خود را تا ۵۰ درصد افزایش دهند. (طبق آمارهای موجود، تولید نفت در روسیه در سال ۲۰۰۳ میلادی ۵۰ درصد بیشتر از سال ۱۹۹۸ میلادی بوده است.)

مسائل مطرح شده، دلیل افزایش سطح ذخایر قابل استحصال یا به‌عبارت بهتر، رشد آمار ذخایر قابل استحصال را نشان می‌دهد. در سال جاری، تمامی شرکت‌های بزرگ نفتی روسیه از قبیل لاک اویل (Lukoil) شاهد ارتقاء سطح ذخایر تأییدشده و افزایش تولید خود بودند. طبق گزارش‌های موجود در سال ۲۰۰۴ میلادی، سطح ذخایر نفتی تأییدشده شرکت لاک اویل، ۷/۴ درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است؛ در حالی که سطح ذخایر نفتی شرکت یوکاس، دومین شرکت بزرگ تولیدکنندهٔ نفت در روسیه، نسبت به سال گذشته ۲/۱۳ درصد رشد یافته است. پژوهشگران آمریکائی، پیش‌بینی می‌کنند با ادامهٔ روند کنونی تا پایان سال ۲۰۱۲ میلادی، حوزه‌های نفتی جدیدی در مناطق غربی سیبری کشف می‌شود و ظرفیت تولیدات در این منطقه، ۱۰ میلیون بشکه نسبت به سال جاری، ارتقاء می‌یابد. آنها عقیده دارند پتانسیل نفتی روسیه بسیار زیاد است از آنجائی که حوزه‌های شرقی سیبری، مناطق اطراف دریای خزر و منطقهٔ آرکتیک تا به حال مورد بررسی و بهره‌برداری قرار نگرفته است، می‌توان انتظار داشت سطح ذخایر این کشور، با سرعتی وصف‌ناشدنی ارتقاء یابد و شرایط را برای بهره‌گیری از این ثروت کلان، فراهم کند. از طرف دیگر، روسیه به‌عنوان بزرگترین کشور مالک ذخایر گاز طبیعی در جهان، قابلیت تبدیل به بزرگترین تولیدکننده و صادرکنندهٔ این منبع انرژی را دارد. آمارها نشان می‌دهد ذخایر گاز طبیعی موجود در کشور روسیه ۴۷ هزار میلیارد مترمکعب است که ۷/۲۶ درصد از کل ذخایر گاز طبیعی جهان را تشکیل داده است. بهره‌گیری از این استخر بزرگ نفت و منبع عظیم گاز طبیعی در کشور روسیه، مستلزم سرمایه‌گذاری‌های کلان در تکمیل تجهیزات این صنایع و تکنولوژی‌های موردنیاز برای کشف و استحصال آنها است. علاوه بر آن، باید مبالغ کلانی در ساخت خطوط لوله، سرمایه‌گذاری شود تا این کشور، بتواند تولیدات خود را به بازارهای جهانی عرضه کند. در پایان باید گفت پس از اعلام نتایج تحقیقات جدید در مورد سطح ذخایر تأییدشدهٔ نفت در روسیه، مقامات این کشور در کنار سرمایه‌گذاران بزرگ جهان، سرمایه‌های عظیم خود را به سمت صنعت نفت به‌ویژه بخش تکمیل تجهیزات موردنیاز برای استحصال این منبع عظیم انرژی روانه کردند و در نظر دارند کشور روسیه رسید نیروگاه و پالایشگاه بزرگ نفتی بدل کنند. نیروگاهی که قطب انرژی جهان است و بدون حضور آن، چرخ‌های صنعت و اقتصاد جهانی، از حرکت باز می‌ایستد؛ اما آیا اجراء این طرح، امکان‌پذیر است؟