حباب اقتصاد جهانی

نابرابری ها در سیستم پولی بین المللی فعلی, ضرر دیگری نیز دارد و آن, تداوم نداشتن است ایالات متحده نمی تواند به بدهكار شدن به دیگر كشورهای جهان با نرخ ۱ میلیون دلار در دقیقه, برای مدت نامعلومی ادامه دهد بدهی خالص ایالات متحده به دیگر كشورهای جهان, قبلاً, تقریباً ۳ هزار میلیارد دلار یا ۳۰ تولید ناخالص داخلی ایالات متحده بود

● كتاب جدید شما اخیراً توسط انتشارات «جی ویلی و پسران» چاپ شد. شما در این كتاب استدلال كرده‌اید كه سیستم اقتصاد بین‌الملل فعلی، در خطر فروپاشی است. توضیح دهید كه چرا معتقدید، سیستم تجارت بین‌المللی حاضر، خطری برای همهٔ ما می‌باشد؟

▪ این عدم توازن در سیستم تجارت بین‌المللی است كه خطر را ایجاد می‌كند نه خود سیستم. اكنون كسری حساب جاری ایالات متحده، ۶۰ میلیون دلار در هر ساعت افزایش می‌یابد؛ كل این كسری، تقریباً برابر با ۵% تولید ناخالص داخلی ایالات متحده است. این عدم توازن تجاری بی‌سابقه، به‌طور فوق‌العاده‌ای در اقتصاد جهانی تزلزل ایجاد كرده است. كشورهایی كه به خاطر حساب جاری زیاد و یا مازاد حساب مالی خود، ذخیره‌های بزرگی از اندوخته بین‌المللی را پدید آورده‌اند- مثل ژاپن در سال ۱۹۸۰، كشورهای بحرانی آسیا در ۱۹۹۰ و چین امروز- اقتصادی حباب شكل (bubble) را تشكیل می‌دهند. هنگامی كه این حباب‌ها می‌تركند (كه البته این اتفاق لامحاله رخ خواهد داد)، بحران‌های بانكی و اقتصادی از خود به جا خواهند گذاشت.

در این صورت، دولت آن كشورها باید به شدت زیر قرض برود تا بتواند سپرده‌گذاران بانك‌های ورشكسته را آزاد كند. در همین هنگام، ظرفیت، اضافی در اقتصاد منجر به كاهش قیمت‌ها می‌شود. تا وقتی كه كسری حساب جاری آمریكا به غرق كردن جهان با نقدینگی دلار ادامه می‌دهد، انتظار می‌رود كه حباب‌های اقتصادی و بحران‌های فراگیر بانكی دوباره روی دهد و نیز محتمل است كه فشارهای ضدتورمی ادامه پیدا كند.

●شما در كتابتان نوشته‌اید كه سیستم فعلی، نه برای كشورهایی كه به ایالات متحده كالا صادر می‌كنند خوب است و نه اساساً برای آمریكا. سیستمی كه موجب این چنین رشدی در بیشتر جهان شده است. چگونه می‌تواند بد باشد؟

▪ اساساً، عدم توازن‌ها در سیستم، برای شركای تجاری آمریكا و برای خود آمریكا مضر هستند. كشورهایی كه دارای توازن كلی هستند از طریق صعود و سقوط حباب‌های اقتصادی، بی‌ثبات می‌شوند. عجیب آنكه، كسری حساب جاری آمریكا به تشدید «حباب نوع جدید» در آمریكا نیز كمك می‌كند. كشورهای صادر كننده مهم، بیشتر مازاد تجاری خود را از دلارهای آمریكا به‌دست می‌آورند. آنها یا باید این دلارها را در سرمایه‌هایی به دلار آمریكا سرمایه‌گذاری كنند و یا در غیر این صورت، دلارها را به پول رایج خودشان تبدیل كنند. اگر آنها، این مقدار عظیم از دلار را به پول رایج خودشان تبدیل كنند، پول آن‌ها به‌طور ناگهانی گران می‌شود و مازادهای تجاری آنان پایان یافته و شاید اقتصادشان را به ركود ببرد، در نتیجه آنها مازاد تجاری خود را به دلار آمریكا حفظ می‌كنند. شركای تجاری ایالات متحده، با سرمایه‌گذاری مازادهای دلار خود در سرمایه‌های دلار آمریكا، به محرك‌های بازار بورس حباب مانند كمك می‌كنند و توزیع اشتباه باور نكردنی سرمایهٔ مشترك را تسهیل می‌كنند، و با بدست آوردن قرض‌های «فانی ما»، در یك صعود خطرناك قیمت‌های املاك در آمریكا سهیم می‌شوند.

نابرابری‌ها در سیستم پولی بین‌المللی فعلی، ضرر دیگری نیز دارد و آن، تداوم نداشتن است. ایالات متحده نمی‌تواند به بدهكار شدن به دیگر كشورهای جهان با نرخ ۱ میلیون دلار در دقیقه، برای مدت نامعلومی ادامه دهد. بدهی خالص ایالات متحده به دیگر كشورهای جهان، قبلاً، تقریباً ۳ هزار میلیارد دلار یا ۳۰% تولید ناخالص داخلی ایالات متحده بود... و اكنون سالیانه حدود ۵% تولید ناخالص داخلی رشد می‌كند. اقتصاد اكثر شركای تجاری بزرگ ایالات متحده، در اثر صادرات بسیار بیشتر آنها نسبت به واردات از آمریكا، رشد كرده است. هنگامی كه عدم توازن حساب جاری آمریكا به تعادل باز گردد- كه البته نهایتاً این‌گونه خواهد شد- دورهٔ صادرات منجر به رشد به پایان می‌رسد و جهان خود را بدون یك موتور رشد اقتصادی خواهد یافت.

در اینجا لازم است بگویم كه شما یك اقتصاددان هستید و در گذشته برای صندوق بین‌المللی پول كار كرده‌اید: از جمله به عنوان مشاور در تایلند و بعداً در بانك جهانی. ممكن است كمی در مورد سابقهٔ خود برای ما بگویید و اینكه چگونه به این نتیجه رسیدید كه سیستم تجارت بین‌المللی فعلی بسیار ناقص است.

▪ من از سال ۱۹۸۶ در آسیا به عنوان تحلیلگر امنیتی برای شركت­های واسطه­گر بین­المللی كار كرده­ام. از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۶ در بانكوك مستقر بودم و یك تیم بزرگ از تحلیلگر پژوهشی را رهبری می­كردم. ما اكثر شركت­های تایلندی ثبت شده اكثر صنایع عظیم و كلاً اقتصاد را تجزیه و تحلیل می­كردیم و در مورد آنها گزارش­های خبری می­نوشتیم. در اوایل دهه ۱۹۹۰، اقتصاد تایلند تا حدودی یك معجزهٔ اقتصادی را تجربه می­كرد. اصول اساسی و چشم انداز رشد شركت­ها بسیار قابل اعتماد بود. با این وصف، در اواسط سال ۱۹۹۳، دیگر قضیه از این قرار نبود. شركت­ها وام زیادی گرفتند. این مشكل بود كه تصور كنیم این شركت­ها چگونه قادر خواهند بود كه به اندازهٔ كافی سودآور باشند تا بدهی­شان را بازپرداخت كنند. در پایان آن سال من به اقتصاد تایلند مشكوك شدم، اما اقتصاد حبابی برای ۴ سال دیگر به توسعه ادامه داد. من می­خواستم بفهمم كه چه چیزی و چرا در حال رخ دادن است؛ شروع به خواندن آثار كلاسیك كردم: كینز، اسكامپتر، فریدمن و رستو. نهایتاً با گذشت زمان، این حباب در اواسط سال ۱۹۹۷ تركید و من تصور كردم كه این مسأله را حل كرده­ام. من این شانس خوب را داشتم كه در ماه می سال ۱۹۹۸ به مدت سه هفته به عنوان مشاور صندوق بین­المللی پول (IMF) در تایلند كار كنم و بعد از آن سال به واشنگتن رفتم تا برای بانك جهانی كار كنم. وقتی كه در آنجا بودم، اعتقاد داشتم كه می­توانم دیگر قسمت­های این معمای جورچین را نیز كنار هم بگذارم. این حباب اقتصادی تایلند بود كه نقصان­هایی را در سیستم بین­المللی پول به من فهماند.

● شما در كتاب خود، در مورد اقتصاد ژاپن و تجربهٔ تایلند و بحران مالی آسیا در سال­های ۱۹۹۷ به بعد، بحث كرده­اید. همچنین در فصل ۶ و ۸ و جاهای دیگر نوشته­اید كه «چین یك اقتصاد حبابی دارد كه فقط منتظر تركیدن است». ممكن است این جمله را توضیح بدهید و چرا احساس می­كنید، چین كه اخیراً یكی از بیشترین نرخ­های رشد تولید ناخالص داخلی را در میان دیگر كشورها داشته است. نیز درخطر است؟

▪ بله، چین یك اقتصاد حبابی دارد. حباب­های اقتصادی به­وسیلهٔ ایجاد اعتبار بانكی بیش از حد به­وجود می­آیند. در چین برای حدود ۱۵ سال، رشد سالانهٔ وام­های بانك­های بازرگانی، تقریباً برابر با ۱۵% بوده است. بانك­ها برای افزایش دادن وام­ها باید سپرده داشته باشند. هنگامی كه شركت­ها كالاهایشان را به ایالات متحده صادر كردند، بسیاری از سپرده­هایی كه بانك­های چینی به عنوان وام افزایش داده بودند، سود دادند. در سال ۲۰۰۱، مازاد تجارت چین با آمریكا برابر با ۷% تولید ناخالص داخلی چین بود. رشد تولید ناخالص داخلی چین در آن سال ۸% بود. اقتصاد چین بدون مازاد تجاری­اش با آمریكا، با آهنگ بسیار آهسته­تری رشد می­كرد- اگر رشد می­كرد- زیرا درآمدهای صادركنندگان بسیار وخیم بود و بانك­ها سپردهٔ كافی نداشتند كه به آنها اجازه دهد، وام دادن را گسترش دهند. مشكلات زیادی در این مدل اقتصادی وجود دارد: اول اینكه، درصد بالایی از اعتبارهایی كه توسط بانك­های چینی ارائه شده است، نمی­تواند بازپرداخت شود: دامنهٔ وام­های غیر اجرایی از ۲۵ تا ۵۰% كل وام­ها تخمین زده می­شود. دیگر اینكه، توسعهٔ اعتبار بانكی در چین قبلاً آن­قدر زیاد بوده است كه عرضه كالا از قدرت خرید جامعه، با یك تفاوت چشم­گیر، بیشتر بود. در نتیجه، قیمت­ها در حال پایین آمدن است و چین علی­رغم رشد اقتصادی سریعش، در حال تجربه كردن تنزل قیمت­ها می­باشد. نهایتاً چین نمی­تواند به حفظ این مازاد تجاری زیاد با آمریكا برای سال­های زیادی، متكی باشد. منابع رشد سریع چین- ایجاد اعتبار و مازاد تجاری- هر دو ناسالم و غیر قابل ادامه هستند.

● بسیاری از سیاست­مداران آمریكایی، علت كسری حساب جاری آمریكا را تقاضای سرمایه­گذاران خارجی برای خرید سرمایه­های آمریكایی می­دانند كه آن هم به خاطر ریسك پایین سرمایه­گذاری در آمریكا می­باشد. آیا شما با این نظر موافقید؟ و اگر نیستید چرا؟

▪ این درست است كه مازاد حساب مالی آمریكا باید با كسری حساب جاری آن برابر باشد. هر هر حال، اینجا یك معمای «مرغ یا تخم مرغ» وجود ندارد. این بسیار واضح است كه چه چیزی بیشترین اهمیت را دارد. مصرف­كنندگان آمریكایی، كالاهای خارجی را می­خرند، زیرا از كالاهای ساخته شده در آمریكا ارزان­تر هستند. كالاهای خارجی ارزان هستند، چرا كه نرخ دستمزد در كشورهای در حال توسعه حدود ۴ دلار در روز می­باشند.كشورهای در حال توسعه، پول كافی برای خرید كالاهای گران آمریكایی را ندارند. این، دلیل كسری حساب جاری آمریكا است. هنگامی كه شركای تجاری ایالات متحده، مازاد درآمد دارند، آنها باید یا این مازاد را به دلار آمریكا سرمایه­گذاری كنند یا آنها را به پول خودشان تبدیل كنند كه در این صورت باعث نگران شدن پول آن­ها می­شود. اگر بخواهند از گران شدن پول خود اجتناب كنند، باید درآمدهای دلاری خود را در آمریكا سرمایه­گذاری كنند. آنهایی كه استدلال می­كنند، مازاد حساب مالی باعث كسری حساب جاری شده است، باید بتوانند توضیح دهند كه چگونه سرازیر شدن سرمایه به ایالات متحده، آمریكایی­ها را به خرید روزافزون كالاهای ساخت خارج مجبور می­كند.

● همچنین شما در كتاب خود اشاره كرده­اید كه «سرمایه­گذاری بیش از اندازه، باعث ظرفیت اضافی و ظرفیت اضافی باعث انقباض می­شود». می­توانید برای خوانندگان ما توضیح دهید كه انقباض دقیقاً چیست و چرا باید از آن بیم داشت و چرا شما معتقدید كه تهدید انقباض جهانی واقعیت دارد؟

▪ تورم تقریباً هنگامی به­وجود می­آید كه تقاضای بسیار زیادی وجود داشته باشد. انقباض هنگامی به­وجود می­آید كه عرضهٔ بسیار زیادی به نسبت تقاضا، یا به­وطور دقیق­تر قدرت خرید، وجود دارد. هنگامی كه اعتبار بانكی فراوان است، شركت­ها وام می­گیرند و ظرفیت صنعتی­شان را افزایش می­دهند و عرضهٔ كلی افزایش می­یابد. با این وصف، قدرت خرید جامعه، توسعه پیدا نمی­كند. در طول دوره­های گسترش بسیار سریع اعتبارهای بانكی، همانند دهه­های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ در ژاپن و در طول دههٔ ۱۹۹۰ در كشورهای بحرانی آسیا و در ۱۰ سال گذشته در چین، عرضه بسیار سریع­تر از درآمدهای شخصی جامعه رشد كرده است. هنگامی كه عرضه از قدرت خرید تجاوز كرد، قیمت­ها پایین می­آید. به این دلیل است كه اكنون ژاپن و چین از انقباض رنج می­برند. كشورهای بحرانی آسیا، با كاهش دادن ارزش پول­هایشان و به خارج فرستادن انقباض، از خطر آن گریختند. برای مثال، كاهش ارزش «وُن» كرهٔ جنوبی، بعد از كمك آسیای بحرانی به فشار رو به پایین جهانی بر قیمت نیمه رساناها و فولاد، نمونه­ای از این اقدام است.

كسری حساب جاری آمریكا، در حال غرق كردن اقتصاد جهانی با نقدینگی دلار می­باشد. هنگامی كه درآمدهای دلاری مازاد كشورها، در سیستم بانكی داخلی آنها نگهداری شود، آن دلارها برای سیستم­های بانكی مثل یك پول پرقدرت عمل می­كنند و منتهی به افزایش ناگهانی در ایجاد اعتبار بانكی می­شوند. ایجاد اعتبار بیش از حد، موجب سرمایه­گذاری بیش از اندازه می­شود كه به نوبت باعث ظرفیت اضافی و انقباض می­شود. در مدتی كه كسری حساب جاری عظیم ایالات متحده به غرق كردن جهان با دلار ادامه می­دهد، خیلی احتمال دارد كه فشارهای ضدتورمی جهانی ایجاد شوند، آن­چنان كه ایجاد اعتبار شتاب­زده، به یك ظرفیت صنعتی، بیشتر از آن چیزی كه می­تواند توسط سطح قیمت غالب جذب شود، منجر می­شود.

دلیل اینكه انقباض مضر است این است كه انقباض سودآوری شركت را تضعیف می­كند و با این كار، منجر به افزایش بی­كاری و كاهش قدرت خرید می­شود.

● شما در فصل هفت كتابتان دو جدول را كه لیستی از بحران­های بانكی را نشان می­دهند، ثبت كرده­ایند (جدول ۷۰۲ و ۷۰۳). همچنین متذكر شده­اید كه «یك رابطهٔ علت و معلولی مستقیم بین سرمایه­های بین­المللی پرخروش و ورشكستگی­های سراسری بانك­ها وجود دارد.» می­توانید این مطلب را توضیح دهید؟

▪ گرفتاری شركت­ها اغلب به گرفتاری بخش مالی و بحران بانكی منجر نمی­شود. كاهش قیمت تولیدات، بازپرداخت وام­های بانك را برای شركت­ها غیر ممكن می­سازد. یك روند مشابه هنگامی رخ می­دهد كه ایجاد اعتبار بیش از حد، باعث قیمت­های حباب شكل سرمایه در بازار بورس و بازار املاك می­شود. رشد سریع وام باعث افزایش قیمت دارایی­ها می­شود. بانك­ها اغلب سرمایه­های بزرگ را به عنوان وثیقه برای وام اولیه می­پذیرند. این روند در ژاپن آن­قدر ادامه پیدا كرد كه باغ ملی سلطنتی در توكیو ارزشی برابر با كالیفرنیا پیدا كرد. عاقبت، پرداخت بهرهٔ هزینهٔ این چنین سرمایه­های فوق­العاده با ارزش، غیر ممكن می­شود. مالكان به تعهد خود عمل نمی­كنند، سپس بانك­ها از پرداخت وام­های جدید خودداری می­كنند؛ خانهٔ كاغذی قیمت­های سرمایه شروع به لرزیدن می­كند؛ هراس شروع می­شود؛ حباب می­تركد و بانك­ها ورشكست می­شوند.

بحران بانكداری به سرمایه­گذاری پرهزینه احتیاج دارد. از زمانی كه سیستم «برتون وودز» در اوایل دهه ۱۹۷۰ شكست خورد، این الگو اغلب در سراسر جهان تكرار شده است. وقتی كه مقدار زیادی سرمایه خارجی به سیستم بانكداری تجاری یك كشور وارد می­شود و موجب ایجاد اعتبار بانكی بیش از حد می­شود، این سلسله از حوادث به جریان می­افتد.

گفت‌و‌گو با ریچارد دون‌كن

منبع: ماهنامه سیاحت غرب

---