توصیه هایی برای سیاستگذاران فناوری نانو

از جمله این توصیه ها می توان به مشاركت فعال تر كشورهای در حال توسعه در پایش علوم و فناوری نانو, همكاری در تدوین استانداردها, و مشاركت در بررسی اثرات بهداشتی و زیست محیطی فناوری نانو اشاره كرد

‌● پایش فناوری

صندوق مشترك كالا (Common Fund for Commodities) كه یك مؤسسه اعتباری مشترك بین‌المللی محسوب می‌شود و مقرآن در آمستردام هلند است، می‌تواند در حمایت مالی از انجام پژوهش در زمینه تأثیرات فناوری‌نانو نقش مهمی ایفا كند. برنامه كاری پنج ساله این صندوق مشخص نموده است كه در این مدت باید چه فعالیت‌هایی در مورد مواد خام مختلف انجام شود. این مواد، بخش عمده‌ای از صادرات كشورهای كمتر توسعه‌ یافته و معاش قشرهای فقیر و كم درآمد این كشورها را تشكیل می‌دهند. این كشورها باید از صندوق مشترك كالا بخواهند كه پژوهش‌هایی در مورد تأثیر فناوری‌نانو بر مواد خام انجام دهد؛ پژوهش‌هایی با نگاه ویژه‌ به صنایعی از قبیل نساجی، محصولات كشاورزی و مواد معدنی راهبردی، كه آسیب پذیری بیشتری از جانب این فناوری متوجه آنهاست. بر اساس خط مشی‌ صندوق مشترك كالا، كلیه طرح‌های پیشنهادی باید از طریق سازمان‌های تخصصی بین‌المللی كه در مورد یك ماده و كالای خاص فعالیت می‌كنند و اختصاراً ICB (International Commodity Body) نامیده می‌شوند، به این صندوق ارائه شوند. كشورهای در حال توسعه، باید ضمن مشورت با سازمان‌های تخصصی فوق الذكر از آنها بخواهند كه پیشنهاد پروژه‌ها را به منظور ارزیابی فرصت‌ها و چالش‌های فناوری‌نانو در این كشورها به صندوق مشترك كالا تحویل دهند.

۲. تقویت توان سازمان ملل در ارزیابی فناوری

برای اینكه كشورهای در حال توسعه بتوانند تصمیمات مناسبی در مورد مضرات، منافع و ارزش نهایی فناوری‌نانو اتخاذ نمایند، باید ارزیابی‌های علمی، اقتصادی و اجتماعی زیادی انجام دهند. متأسفانه هر زمان كه نیاز مبرمی به ارزیابی و پایش یك فناوری احساس می شود ، ابزارها و منابع اندكی برای انجام این كار وجود دارد. مثلاً در حال حاضر سازمان ملل هیچ كنترل و نظارتی بر رشد و توسعه فناوری‌های جدید به طور اعم و فناوری‌نانو به طور اخص ندارد و در دهه‌های اخیر، قدرت خود را در هدایت روند ارزیابی و پایش فناوری از دست داده است. كشورهای در حال توسعه متكی به صادرات مواد خام باید به قدرت و توان جدیدی برای پایش و ارزیابی فناوری دست یابند. این دولت‌ها باید از سازمان ملل درخواست كنند كه توان خود را برای كمك به كشورهای عضو افزایش دهد. به منظور اجتناب از بروز شكاف یا انحراف در قانونگذاری، این دولت‌ها باید از طریق سازمان‌های تخصصی زیر مجموعه سازمان ملل با یكدیگر همكاری كنند تا ضمن تأكید بر حفظ ایمنی و سلامت كارگران و مصرف كنندگان، حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی، رفاه اقتصادی اجتماعی مردم همه كشورها نیز تأمین شود.

۳. نظارت بر فناوری‌های شركت‌های چند ملیتی

اگر وضع به همین منوال ادامه یابد، شركت‌های چند ملیتی به زودی كل سرمایه‌گذاری، پژوهش و توسعه و همچنین فروش محصولات فناوری‌نانو را در بخش‌های گوناگون این صنعت، به انحصار خود در خواهند آورد. در چنین شرایطی باید مراقب سیاست‌ها و عملكرد تجاری این شركت‌ها هم بود. در سال ۱۹۷۴ سازمان ملل، مركز همكاری‌های بین‌المللی را پایه‌گذاری كرد، اما برنامه‌های این مركز چندان موفقیت‌آمیز نبود و سرانجام در سال ۱۹۹۳ از ادامه فعالیت باز ماند. به دنبال تعطیلی این مركز، ادغام شركت‌ها در سطح جهان هفت برابر شد و حجم این ادغام‌ها از رقم ۵۰۰ میلیارد دلار به ۳.۴ تریلیارد در سال رسید. به این ترتیب فناوری در سطح جهان طی این سال‌ها رشد سرسام آوری را شاهد بود. به دلیل تأثیرگذاری زیاد ادغام شركت‌‌ها بر كشورهای مختلف و توسعه آنها، جامعه جهانی باید دوباره قدرت كنترل فعالیت‌ها، ساختار فناوری و قدرت انحصاری شركت‌های چند ملیتی را به دست گیرد و بر این روند نظارت كند.

۴. تنوع در فناوری

همان طور كه اتكا به چند ماده خام می‌تواند كشورهای در حال توسعه را در وضعیت اقتصادی آسیب پذیری قرار دهد، وابستگی به فناوری‌های آزمایش نشده جدید هم ممكن است خطرات بالقوه‌ای در پی داشته باشد. روزی فرا خواهد رسید كه جهان به ناچار، تنوع فناوری‌های جدیدی را كه از آینده اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی مناسبی برخوردارند، پذیرفته و از همه انواع این فناوری‌ها بهره خواهد گرفت. اگر هدف نهایی از به‌كارگیری یك فناوری‌، رفع نیازهای مختلف اجتماعی در محیط‌های فرهنگی مختلف باشد، هم كشورهای غنی و هم كشورهای فقیر باید نیاز به حفظ تنوع در فناوری‌ها (فناوری‌های جدید و قدیمی) را درك كرده و انواع بومی آن را كه اغلب با اعمال فشار برای پذیرش انواع جدید كنار گذاشته می‌شوند، شناسایی و حمایت نمایند.

۵. فناوری‌نانو و مالكیت فكری

امروزه مالكیت فكری نقش بسزایی در رشد علوم و فناوری ایفا می‌كند و رقابت تنگاتنگی برای به دست گرفتن كنترل انحصاری بازار عظیم این فناوری در جریان است. ارزیابی تأثیرات متقابل مالكیت معنوی و فناوری‌نانو، نیازمند مطالعات گسترده‌ای است. دولت‌ها باید از سازمان مالكیت معنوی (WIPO) بخواهند كه مطالعاتی را در زمینه تأثیرگذاری مالكیت معنوی فناوری‌نانو بر انتقال فناوری و تجارت كشورهای در حال توسعه، انجام دهد.

۶. تأثیرات اجتماعی و اخلاقی فناوری‌های همگرا

علم تركیب مواد جاندار و غیر جاندار در مقیاس نانو (نانوزیست فناوری‌ كه زیست شناسی مصنوعی نیز نامیده می‌شود) رشته علمی نوظهوری است كه بحث‌های داغی را در جامعه علمی جهان برانگیخته است. امروزه پژوهشگران به دور از انظار عموم و نظارت دستگاه‌های قانونی، به دنبال ساخت ماشین‌های زیستی یعنی زیست‌واره‌های دوگانه‌ای هستند كه در ساخت آنها هم از مواد جاندار و هم از مواد غیر جاندار استفاده شده است.

اگرچه زیست شناسی مصنوعی ممكن است فعلاً موضوعی دور از دسترس به نظر برسد، اما علم تركیب مواد جاندار و غیر جاندار با پیشرفت سریع خود از هم اكنون به سرعت نگرانی‌های اخلاقی و زیست محیطی را دامن زده است و دولت‌ها و سازمان‌های غیر دولتی باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند. اگر انجام این كار به مدت ۱۰ سال به تعویق بیفتد، عواقب خطرناكی به دنبال خواهد داشت. دولت‌ها باید از كمیسیون حقوق بشر سازمان ملل بخواهند كه انجام مطالعاتی را در زمینه تأثیرات اجتماعی و اخلاقی زیست شناسی مصنوعی یا ‌نانوزیست فناوری، به ویژه بر افراد معلول و دیگر اقشار ضعیفِ كشورهای در حال توسعه، برعهده بگیرد.

۷. اصلاحات كشاورزی

شهر پورتوآلگره برزیل در روزهای ۷ تا ۱۰ مارس ۲۰۰۶ میزبان كنفرانس بین المللی اصلاحات كشاورزی و توسعه روستایی (ICARRD) بود. این كنفرانس با موضوع اصلی فرصت‌ها و چالش‌های جدید در احیای جوامع روستایی و با همت سازمان خواروبار و كشاورزی ملل متحد (فائو) برگزار گردید. كشورهای شركت كننده در كنفرانس از فائو خواستند موضوع فناوری‌نانو و تأثیر آن بر كشاورزی و بازارهای مواد خام نیز در دستور كار این همایش قرار گیرد.

۸. رویكرد قانونمند چند جانبه

دولت‌ها برای نظارت مستمر بر ورود فناوری‌های جدید، باید به جای ارزیابی بخشی‌نگرانه فناوری، راهبردی بلند مدت داشته باشند. جامعه بین‌الملل برای اجتناب از بحران‌های ناشی از فناوری‌های جدید، نیازمند سازمان مستقلی است كه به طور ویژه به ارزیابی این فناوری‌ها پرداخته و سامانه هشدار و اعلام خطر سریع را در این مورد به وجود آورد. یكی از راه حل‌های ممكن، تأسیس چارچوبی بین‌المللی است كه شاید بتوان آن را كنوانسیون بین‌المللی ارزیابی فناوری‌های جدید (ICENT) نامید. هدف از تأسیس این كنوانسیون، ایجاد محیطی اجتماعی، سیاسی و علمی است كه همه اعضای آن با مشاركت یكدیگر و ضمن فرایندی شفاف، فناوری‌های جدید را به موقع ارزیابی، و نوآوری‌های علمی را تقویت كرده، اشتراك مساوی در منافع را برای همه اعضا فراهم آورند. به علاوه این چارچوب باید از فناوری‌های مفید، متداول یا متعلق به فرهنگ‌های مختلف حمایت كرده، تنوع و عدم تمركز فناوری‌ها را تقویت كند.

مترجم :مصطفی سپهریان

منبع:www.irannano.org

---