سیمرغ برای بهترین فیلم

نگاهی اجمالی به فیلم های برگزیده جشنواره فجر تا امروز

برگزاری جشنواره سینمایی همچون فصل برداشت می‌ماند که تماشاگران محصولات یک‌ساله سینما را در این روزها یکجا به تماشا می‌نشینند. جشنواره فیلم فجر به عنوان رویدادی بزرگ در سینمای ایران ـ که حتی عنوان بین‌المللی نیز دارد و بخش‌هایی ویژه این عنوان ـ فضایی برای رقابت آثار مختلف است تا داوران طیف‌های مختلف ارزیابی خود را ارائه دهند. بدون شک مهمترین بخش جشنواره فیلم فجر «بخش مسابقه سینمای ایران» است و در همین بخش است که هیجان اهدا و دریافت سیمرغ بلورین در روز اختتامیه به اوج می‌رسد؛ مسابقه‌ای سخت با قضاوتی سخت‌تر.باز هم بدون شک مهمترین جایزه هر دوره از جشنواره جایزه «فیلم برگزیده» هیأت داوران است که به عنوان بهترین فیلم از آن یاد می‌شود.

بهترین فیلم البته می‌تواند اثر برگزیده دیگری باشد که ما می‌پسندیم اما حکایت، حکایت قضاوت یک هیأت داوری چند نفره است که ممکن است با یک هیأت داوری دیگر واقعاً متفاوت باشد. با این مقدمه مروری داریم به بهترین فیلم‌های هر دوره از جشنواره فیلم فجر از دوره اول تا سال گذشته که دوره بیست و هفتم آن برگزار شد.

● جایزه بهترین فیلم از کجا آمد؟

جشنواره فیلم فجر که امروز رویدادی بزرگ و معتبر در سینمای ایران به شمار می‌آید، در سال ۱۳۶۱ و با عنوان «نخستین فستیوال بین‌المللی فیلم فجر» و از ۱۲ تا ۲۲ بهمن برگزار شد، جشنواره‌ای که با حضور ۶ فیلم ایرانی (اشباح، حاجی واشنگتن، سفیر، خط قرمز و مرگ یزدگرد) و ۱۷ فیلم خارجی برگزار شد و البته برگزیده‌ای نداشت. سال بعد در همین زمان جشنواره با عنوان «دومین جشنواره فیلم فجر» کار خود را آغاز کرد. ۲۴ فیلم ایرانی در بخش مسابقه قرار داشت و عنوان بین‌المللی آن حذف شده بود، از فیلم خارجی هم خبری نبود. بخش رقابتی شامل «حرفه‌ای‌ها» و «آماتورها» برگزار شد که در نهایت برگزیدگانی در رشته‌های تدوین، موسیقی، فیلمبرداری، بازیگری اول و دوم، فیلمنامه و کارگردانی معرفی شدند و فیلم برگزیده‌ای انتخاب نشد.

عنوان بهترین فیلم از دوره سوم به میان آمد و جوایز هم عنوان خاصی جز دیپلم افتخار نداشت. این جایزه در دوره پنجم یعنی سال ۱۳۶۵ به لوح زرین ارتقا پیدا کرد و از دوره هفتم سیمرغ به عنوان یادمان جشنواره معرفی شد. بخش بین‌المللی هم از دوره هشتم به جشنواره بازگشت که در قالب آثار کودکان و نوجوانان معنا می‌شد اما به طور مستقل از سال ۱۳۷۶ شاهد برگزاری بخش مسابقه بین‌المللی هستیم.

● بهترین فیلم‌های این سه دهه

در دوره سوم «مترسک» ساخته حسن محمدزاده به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد. این فیلم که با موضوع نامادری و روابط یک خانواده ساخته شده بود در میان فیلم‌های برگزیده منتقدان سال های مختلف قرار نگرفته است!

در سال ۱۳۶۴ هیأت داوران چهارمین دوره جشنواره فیلمی را به عنوان اثر برتر معرفی نکردند و در عوض به ۶فیلم جایزه دادند. این ۶ اثر شامل اولی‌ها (ساخته عباس کیارستمی)، بهار (ابوالفضل جلیلی)، جاده‌های سرد (مسعود جعفری جوزانی)، پدربزرگ (مجید قاری‌زاده)، خط پایان (محمدعلی طالبی) و اتوبوس (یدالله صمدی) می‌شد.

در دوره پنجم «پرواز در شب» ساخته زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور به عنوان بهترین اثر معرفی شد، فیلمی در حوزه دفاع مقدس که با فضای آن سال‌های کشور که درگیر مقاومت در برابر نیروهای بعثی به سر می‌برد کاملاً متناسب بود.

در دوره ششم هیأت داوران به دیپلم افتخار و جایزه ویژه اکتفا کردند و اثری را به عنوان بهترین معرفی نکردند. هر چند آثاری مثل شاید وقتی دیگر، خارج از محدوده و آن سوی آتش در جشنواره شرکت داشتند.

در دوره هفتم که مصادف با تولد سیمرغ بلورین است، جایزه بهترین فیلم به «در مسیر تندباد» ساخته مسعود جعفری جوزانی رسید.

در دوره هشتم «مهاجر» سومین ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلم شد، فیلمی که درباره حماسه‌های دفاع مقدس ساخته شده بود.

دوره نهم که در سال ۶۹ برگزار می‌شد، برای اولین بار به یک فیلم کمدی جایزه بهترین فیلم را اهدا کرد، فیلم «آپارتمان شماره ۱۳» ساخته یدالله صمدی. اما در دوره دهم جایزه به «نیاز» ساخته علیرضا داوودنژاد رسید که شاید تا امروز متفاوت‌ترین فیلم این کارگردان باشد، فیلمی درباره آدم‌های حاشیه شهر و موضوع ایثار.

در دوره یازدهم جایزه بهترین فیلم بار دیگر به ابراهیم حاتمی‌کیا رسید که این بار «از کرخه تا راین» را ساخته بود، اثری در حاشیه جنگ و تنهایی آدم‌های دفاع مقدس در غربت.

دوازدهمین دوره جشنواره فیلم فجر برگزیده اول نداشت اما جایزه ویژه هیأت داوران به «حماسه مجنون» ساخته جمال شورجه رسید.

در دوره سیزدهم هم در حالی که آثاری مثل پری، خلع‌سلاح، روسری آبی، کیمیا و روزواقعه کاندیدای دریافت بهترین فیلم بودند جایزه بهترین فیلم به «روز واقعه» ساخته شهرام اسدی اهدا شد.

در دوره چهاردهم فیلم «پدر» ساخته مجید مجیدی جایزه اول را از آن خود کرد و در دوره پانزدهم نیز «بچه‌های آسمان» ساخته بعدی مجیدی سیمرغ را به خود اختصاص داد.

در دوره شانزدهم در حالی که درخت جان (فرهاد مهرانفر) و درخت گلابی (داریوش مهرجویی) هم کاندیدای دریافت جایزه بهترین فیلم بودند سیمرغ بلورین به «آژانس‌ شیشه‌ای» اختصاص پیدا کرد. این فیلم در همان سال جایزه تماشاگران و منتقدان سینمایی را هم گرفت.

اما در دوره هفدهم سیمرغ بلورین بار دیگر به فیلمی با حال و هوای جنگ اهدا شد، اثری به نام «هیوا» ساخته مرحوم رسول ملاقلی‌پور که با شکست زمان و مکان فضای بعد از جنگ تحمیلی را با دوران دفاع مقدس مرتبط می‌کرد.

در دوره هجدهم «بوی کافور عطر یاس» ساخته بهمن فرمان‌آرا به جایزه اول رسید و در دوره بعدی نیز «باران» ساخته دیگری از مجید مجیدی موفق به دریافت جایزه اول جشنواره فیلم فجر شد.

در دوره بیستم جایزه بهترین فیلم به «خانه‌ای روی آب» از بهمن فرمان‌آرا اهدا شد و دوره بیست و یکم جایزه فیلم برتر به «دیوانه‌ای از قفس پرید» ساخته احمدرضا معتمدی رسید.

در بیست و دومین جشنواره فیلم فجر جایزه بهترین فیلم از نگاه هیأت داوری به «میهمان مامان» اختصاص یافت و داریوش مهرجویی بالاخره موفق شد سیمرغ فیلم برتر را به خانه ببرد.

در سال بعد که شاهد برگزاری بیست و سومین جشنواره فیلم فجر بودیم جایزه فیلم برگزیده بار دیگر به اثری از مجید مجیدی رسید که این بار با «بید مجنون» به جشنواره آمده بود. فیلم او برای نخستین بار به جای فضاهای روستایی در شهر می‌گذشت و قصه‌اش بستر مناسبات اجتماعی ـ شهری را بیان می‌کرد.

در دوره بیست و چهارم جایزه بهترین فیلم جشنواره به ابراهیم حاتمی کیا رسید که با «به نام پدر» شرکت کرده بود. «به نام پدر» هم موضوعی در حاشیه جنگ و تأثیرات آن بر نسل‌های جدید داشت.

در بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر جایزه فیلم برگزیده به «روز سوم» ساخته محمدحسین لطیفی رسید. این فیلم تنها اثر لطیفی بود که با موضوع دفاع مقدس و آخرین روزهای سقوط خرمشهر ساخته شده است.

در دوره بیست و ششم جایزه بهترین فیلم به «به همین سادگی» ساخته رضا میرکریمی تعلق پیدا کرد. این فیلم به ماجرای یک روز از زندگی یک زن خانه‌دار می‌پردازد.

در دوره بیست و هفتم جایزه بهترین فیلم جشنواره به «تردید» اختصاص پیدا کرد. این فیلم دومین ساخته واروژ کریم مسیحی است که بعد از سال‌ها آن را کارگردانی کرده بود. «تردید» اقتباس ایرانی از نمایشنامه مشهور هملت است.