بحران گاز در دومین کشور گازی جهان

سرمای زمستان امسال موضوع کمبود گاز را در صدر خبرها قرار داد امسال شهروندان تهرانی هم طعم تلخ کمبود گاز را در کنار سرمای لذت بخش چشیدند و دریافتند که چطور می شود در کشوری که دومین منابع گازی جهان را دارد کمبود گاز را در کنار سایر نارسایی های نالازم تجربه کرد

سرمای زمستان امسال موضوع کمبود گاز را در صدر خبرها قرار داد. امسال شهروندان تهرانی هم طعم تلخ کمبود گاز را در کنار سرمای لذت‌بخش چشیدند و دریافتند که چطور می‌شود در کشوری که دومین منابع گازی جهان را دارد کمبود گاز را در کنار سایر نارسایی‌های نالازم تجربه کرد. از مجموع ۱۲ میلیون و ۹۰۰ هزار خانوار زیر پوشش شبکه گاز، ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار خانوار معادل ۲۹ درصد در تهران و یا به‌عبارتی یک چهارم کل شبکه های گاز کشور در استان تهران قرار دارد.

این روزها مدیران دولتی برای توجیه این نارسایی مرتب سرمای زمستان را بهانه کرده‌اند مثلا گفته‌اند که یکی از ایستگاه‌های تقویت فشار گاز منتهی به تهران به دلیل سرمای شدید و یخ زدگی دچار اشکال فنی شده بود و در ضمن از مردم مرتب می‌خواهند که در مصرف گاز صرفه‌جویی کنند. اما نگفته‌اند که با توجه به اینکه راهبرد دولت چند سالی است که بر پایه اتکا به گاز تعریف می‌شود و به تدریج تمامی نیازهای خانگی و صنعتی به استفاده از این سوخت تغییر می‌یابد چرا اقدامات متعددی که می‌توانست در دوران فصل گرما به کار آید و منابع گازی ذخیره شود به عمل نیامده یا کافی نبوده است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند تعلل در بهره‌برداری از مرحله ۹ و ۱۰ پارس جنوبی و همچنین عدم بهره برداری کامل از مرحله ۱ علت اصلی کاهش فشار و قطع گاز در پی سرد شدن هوای کشور بوده است. آیا پروژه‌های متعددی که در پارس جنوبی از سال های گذشته طراحی شده است برای تامین و تقویت شبکه گازی عملکرد مناسبی داشته است؟

وضعیت نامناسب عرضه گاز در زمستان امسال نشان داد که چنانچه نارسایی در شبکه ایجاد شود جامعه با بحران‌های متعددی توامان روبرو خواهد بود که تنها در سرمای خانه‌ها خلاصه نمی شود. قطع گاز پیامدهای متعددی به دنبال دارد و سرمای شدید امسال بیش از همه آشفتگی در مدیریت شهری و دولتی را نمایان کرد و نشان داد که مقامات محلی در موارد جدی، دوراندیش نیستند.

مناطق شمالی کشور چندسالی است طعم گرمابخش گاز را در زمستان تجربه می‌کنند و مدت هاست بخاری‌های نفتی را کنار گذاشته‌اند. قطعی گاز البته برای آنان شوک نامنتظره‌ای بود. قطع گاز در استان‌های شمال و شمال غرب ایران زندگی مردم را به‌شدت متاثر کرد. در برخی شهرهای استان گلستان و مازندران مردم در صف‌های طولانی در مقابل نانوایی‌ها، جایگاه های فروش نفت در سرمای زیر صفر درجه ایستادند و قیمت نان در برخی نقاط استان‌های کشور به چندین برابر معمول رسید.

این وضعیتی بود که آقای رئیس‌جمهور را مجبور کرد تا در سفری غیرمترقبه به ساری برود و از نزدیک مدیریت کند. آقای احمدی‌نژاد، افت فشار گاز در مناطق شمالی کشور را ناشی از «ضعف مدیریت در نوع طراحی شبکه گازرسانی در این مناطق» خواند و ابراز امیدواری کرد تا شبکه خطوط گاز در آینده اصلاح شود.

از سوی دیگر با دراولویت‌ قرار گرفتن گاز شهری کارخانه‌ها و مراکز تولیدی که با گاز کار می‌کنند به طورموقت تعطیل شدند. با چنین وضعیتی بسیاری از طرح‌های توسعه‌ای خودروسازان که قرار است بر مبنای پایه گازسوز در آینده به بازار عرضه شود با اعمال مدیریت آشفته در دیگر نهاد‌های دولتی کارایی خود را از دست خواهند داد. برای نمونه کمبود گاز موجب شد تا‪ ۷۰‬درصد اتوبوس‌های گازسوز شهر تهران به دلیل تعطیلی ایستگاه‌های گاز در پارکینگ‌ها متوقف بمانند.

به گفته مدیرعامل شرکت واحداتوبوسرانی در این ایام از مجموع ‪ ۷‬جایگاه سوخت ‪ CNG‬ مخصوص اتوبوس درتهران ‪۴‬ جایگاه به دلیل افت فشار گاز غیرفعال و ‪۳‬ جایگاه دیگر نیمه فعال شد که این‪ ۳‬جایگاه نیمه فعال تنها با ‪ ۵۰‬درصد ظرفیت خود به فعالیت ادامه دادند.

هم‌اکنون ۲۷۰۰ دستگاه ‬اتوبوس گازسوز در ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران وجود دارد که علاوه بر کمبود گاز این تعداد اتوبوس بخشی از آنها نیز با مشکل یخ‌زدگی در مخزن مواجه بوده‌اند.

از دیگر پیامدهای کمبود گاز در شهر، ناتوانی نانوایی‌ها در پخت و عرضه نان کافی بود که گاهی منجر به بروز صف‌های طویل شده‌ بود. حتی بحران گاز بهانه‌ای شد تا گروهی در ارومیه در صدد باشند تا بسته‌های نان را تا دو هزار تومان به فروش برسانند.

● دلایل بحرانی‌شدن گاز

برای انجام نشدن هرکار می‌توان هزار دلیل آورد و چه دلیلی بهتر از این که زمستان امسال سردتر از سال های گذشته بوده است. هر سال در زمستان سرما کمابیش وجود دارد و همان طور که ذکر آن رفت این موضوع نمی‌تواند توجیهی برای نارسایی‌ها باشد زیرا علم مدیریت همواره در برابر بحران‌ها، راه‌حل‌هایی ارائه داده است و کارنامه مدیران شرکت گاز و دیگر مدیریت‌های ذیمدخل در مواقع بحران است که نشان می دهد چقدر دوراندیش بوده‌اند.

قیمت گاز همانند سایر فرآورده‌های انرژی در کشور ارزان است. به همین دلیل مردم در مصرف گاز دست و دل باز بار آمده‌اند. در ساختمان‌سازی‌ها رعایت مصرف انرژی نمی‌شود و بخش عمده‌ای از انرژی در سرما و گرما هدر می‌رود. باوجود گاز در منازل دمای ۲۱ درجه سانتی گراد برای زندگی مناسب است حال آن که به دلیل فرار گرما و نفوذ سرما از شیار درها و پنجره‌های غیراستاندارد عموماً لازم است تا دمای خانه‌ها را بالاتر از این میزان نگاه داشت. براساس آمارهای ارایه شده، در حال حاضر سالانه حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز هدر می‌شود و مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. این مقدار هدرروی گاز حدود هفت تا هشت درصد کل مصرف کشور را شامل می‌شود.

در دو روزی که طی دی ماه سال جاری مدارس و اداره‌های دولتی در تهران تعطیل شد، آمار مصرف گاز نشان داد که هموطنان ما ۸۶۷ میلیون مترمکعب گاز سوزانده‌اند. این مقدار معادل مصرف بیش از ۶ میلیون بشکه نفت خام است که با در نظر گرفتن قیمت‌های متوسط می‌توان گفت در دو روز یادشده، بیش از نیم میلیارد دلار گاز در کشور مصرف شده است و تنها در یک هفته (۱۵ تا ۲۱ دی ماه سال جاری) نزدیک به ۳ میلیارد مترمکعب رسید.

بر اساس آمارهای موجود تا پایان سال ۲۰۰۵، بیش از ۲۷۴۹ میلیارد متر مکعب گاز در کل دنیا مصرف شد که از این رقم ۵/۶۳۳ میلیارد متر مکعب آن مربوط به آمریکا و ۱/۴۰۵ میلیارد متر مکعب آن متعلق به روسیه بوده است.

انگلستان، کانادا و ایران نیز به ترتیب با ۶/۹۴ میلیارد متر مکعب، ۴/۹۱ میلیارد متر مکعب و ۵/۸۸ میلیارد مترمکعب در جایگاه‌های سوم تا پنجم قرار داشتند. این در حالی است که اگر میزان مصرف سال گذشته گاز ایران را که معادل ۱۰۴ میلیارد مترمکعب بوده است، در نظر بگیریم، اکنون در جایگاه سومین مصرف کننده عمده گاز دنیا قرار داریم.

هم‌اکنون به ازای مصرف هر مترمکعب گاز در کشور، ۱۰۰ ریال از مشترکان دریافت می‌شود و قیمت تمام شده آن برای شرکت ملی گاز ایران با احتساب هزینه‌‌های انتقال ۶۹۰ ریال برآورد شده است. ادامه روند اعطای یارانه به بخش انرژی در کشور تا جایی پیش‌ رفت که سال گذشته کشور متحمل پرداخت بیش از ۴۲ میلیارد دلار یارانه شد که البته سهم بخش گاز از این میزان حدود ۲۴ درصد بود.

گروهی از تحلیل گران البته مسائل دیگری را نیز در نارسایی شبکه گازرسانی عنوان می‌کنند. این روزها گاز عامل مهمی برای سهم‌خواهی در روابط سیاسی و اقتصادی است. سال گذشته روسیه با قطع گاز اوکراین درست در اوج سرمای کشنده در عمل نشان داد که چطور بلد است از این حربه برای پیشبرد مقاصد سیاسی خود بهره ببرد. اتحادیه اروپا بیش از ۲۵ درصد گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می کند که ۸۰ درصد این میزان از طریق مرزهای اوکراین عبورمی کند.

این بار نیز ترکمنستان به تجربه مرید پیشین خود چنین تصمیمی گرفت. ایران طی توافقاتی بخشی از گاز مورد نیاز خود را از ترکمنستان تامین می‌کند. در همین حال تعهداتی برای صادرات گاز به ترکیه دارد. گاز وارد شده از ترکمنستان گاز استان‌های گلستان، گیلان و مازندران را تامین می‌کند، ترکمنستان در اوایل ژانویه ۲۰۰۸ و در اوج سرما، صادرات گاز خود به ایران را به دلیل بهانه‌هایی چون تعمیر خطوط لوله قطع کرد اما پیشتر خواهان افزایش دوبرابری قیمت گاز صادراتی خود به ایران بود. تا پیش از قطع شدن گاز این کشور، روزانه حدود ۲۴ میلیون متر مکعب گاز از طریق ترکمنستان وارد کشور می‌شد.

بر اساس قرارداد فی مابین ترکمنستان موظف است تا سال ۲۰۲۴ به ایران گاز با قیمت ۷۵ دلار در هر ۱۰۰۰ مترمکعب صادر کند. این کشور خواهان دریافت ۱۴۰ دلار در قبال فروش هر ۱۰۰۰ مترمکعب گاز طبیعی به ایران شده است. ایران نیز اعلام کرده بود در صورتی با افزایش قیمت گاز ترکمنستان موافقت می کند که این کشور حجم گاز بیشتری را به ایران صادر کند.

بر اساس موافقت نامه‌ای که در سال قبل میان دو کشور به امضاء رسید دولت ترکمنستان موافقت کرد صادرات گاز خود به ایران را از ۸ میلیارد مترمکعب در سال به ۱۴ میلیارد مترمکعب در قبال ۷۵ دلار برای هر هزار مترمکعب افزایش دهد. مقامات ترکمنستان خواهان لغو این موافقت نامه شده اند.

از سوی دیگر ایران نیز در هفتم ژانویه به دلیل افزایش مصرف داخلی در اثر سرمای بی سابقه و قطع صادرات ترکمنستان صادرات گاز به ترکیه را قطع کرد و یکی از مقامات شرکت ملی گاز ایران گفت تا این شرکت نتواند نیاز داخلی به گاز طبیعی را برآورده کند صادرات گاز به ترکیه از سر گرفته نخواهد شد. این در حالی بود که مقامات ترکیه امیدوار بودند که صادرات گاز ایران از سر گرفته شود.

این بازی دومینو به آنجا انجامید که ترکیه نیز اعلام کرد تا زمان از سرگیری واردات گاز ایران، عرضه گاز به آذربایجان و یونان را به حداقل رسانده است.

روشنک پایدار