تصویر مسلمانان در سینمای غرب

هالیوود عمدتاً مسلمانان را عرب معرفی می كند, حال آن كه حدود پانزده درصد مسلمانان عرب هستند در این تصویر همه مسلمانان اعراب شبیه هم بوده و تفاوتی در شكل و اخلاقیات آنان وجود ندارد

«همایش بین‌المللی دین و رسانه» به همت صدای جمهوری اسلامی ایران و دانشكدهٔ علوم اجتماعی دانشگاه تهران به مدت سه روز در تاریخ ۲۲ تا ۲۴ آبان ‌ماه و با سخنرانی استادانی از دانشگاه‌های ایران و خارج كشور برپا شد. دو مورد از مقالات این همایش به نقش سینمای هالیوود در دنیای رسانه كه از یك سو تخریب چهره مسلمانان و افراد دیگر سو معرفی آمریكا به عنوان سرزمین موعود را دنبال می‌كند، اختصاص داشت. آنچه در پی خواهد آمد چكیدهٔ دو مقاله یاد شده است.

امروزه قدرت پیام از اساسی‌ترین عوامل اقتدار اجتماعی محسوب می‌گردد و در اختیار داشتن رسانه وتعیین سیاست و استراتژی آن از جمله اقداماتی است كه ارباب سیاست، اقتصاد و فرهنگ را در رقابت با هم به تلاش در تصاحب مالكیت آنان واداشته است در این راستا، نظریه‌های مختلف در زمینه مدیریت ارتباطات به ویژه با رویكرد «سایبرنتیك» معتقد است كه تنها كاركرد رسانه‌های ارتباط جمعی ساخت و تغییر نگرش‌ها، مطابق با الگوهای مطلوب تعریف شده می‌باشد، بلكه این رسانه‌ها می‌توانند بر پایهٔ حجم كمّی و سطح كیفی اطلاعات و پیام‌ها، نقش اساسی در تسهیل و تسریع مكانیزم كنترل اجتماعی ایفا كند.

شرایط پس از دوران جنگ سرد، به ویژه ظهور انقلاب اسلامی ایران و گرایشات عمیق اسلامی در سطح دنیا، خاصّه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و زوال ماركسیسم، آمریكا را به تلاش گسترده‌تر برای تك بعدی نمودن نظام جهانی و جایگزینی پروژهٔ آمریكایی شدن بر فرایند جهانی شدن واداشت.

در این راستا رسانه‌های آمریكایی - به ویژه سینمای هالیوود - كه از قدرت و جذابیت بالایی برخودار است، به عنوان عمومی‌ترین ابزار این پروژه به میدان آمد تا نظریهٔ آمریكایی شدن انسان و جهان را تقق بخشند.

مجموعه نكات فوق (نگاه نظری و ساختار جهانی موجود) سبب شد اینجانب و همكارانم با بررسی صد و پنجاه فیلم به تحقیق پیرامون تصویر مسلمانان در سینمای هالیوود طی حدود یك قرن گذشته بپردازیم. بر پایه تحقیق مذكور می‌توان چنین اظهار نمود:

اولا،ً هالیوود عمدتاً مسلمانان را عرب معرفی می‌كند، حال آن‌كه حدود پانزده درصد مسلمانان عرب هستند. در این تصویر همه مسلمانان (اعراب) شبیه هم بوده و تفاوتی در شكل و اخلاقیات آنان وجود ندارد. ثانیاً تصویر ارائه شده از مسلمانان در سینمای هالیوود مشخصاً به سه دوره تاریخی تقسیم می‌گردد:

- از ابتدای تأسیس هالیوود تا شكل‌گیری دولت صهیونیستی.

- از مان شكل‌گیری دولت صهیونیستی تا ظهور انقلاب اسلامی

- از ظهور انقلاب اسلامی به بعد به ویژه پس از یازدهم سپتامبر.

در دورهٔ نخست سینمای هالیوود، مسلمانان را عمدتاً به صورت انسان‌های غیرمتمدن، بدوی و احمق معرفی می‌كند. در دوره دوم علاوه بر تصویر نخست، مسلمانان را عمدتاً به صورت انسان‌های غارتگر و وحشی نشان می‌دهد كه یا پول‌دارانی احمقند و یا قدرت‌مندانی بی‌رحم. در دوره سوم علاوه بر تصاویر قبلی شخصیت مسلمانان را عمدتاً به صورت خشك‌مقدسان افراطی، متنفر از یهود و مسیحیت و بالاخره تروریست نشان می‌دهد. زنان عرب نیز عمدتاً به صورت رقاصه، جادوگر، فاحشه و جنسی زبون و ذلیل معرفی شده‌اند. این تصاویر توسط هالیوود و شركت‌های اقماری وابسته به آن طی سال‌های گذشته مرتباً تكرار و تبلیغ شده است.

بر اساس مطالب فوق می‌توان چنین نتیجه گرفت كه: آمریكا با ابزار رسانه‌ای خود به ویژه هالیوود به عنوان نماد رسانه‌ای آمریكا در صدد است:

- تیپولوژی و تصویر موجود مسلمانان را اهریمنی نشان دهد.

- از ورای این تصویر به توجیه سیاست‌های استعماری خود در سلطه بر كشورهای مسلمان (به ویژه كشورهای عربی) و مهار و كنترل امكانات آنان بپردازد (چرا كه سال‌ها با نام تمدن و توسعه به تاراج ذخایر نفتی و معادن كشورهای مسلمان پرداخته است).

- با تبلیغ این تصویر و جهانی نمودن آن باعث گردد مسلمانان در باورهای خود متزلزل، نسبت به تظارهارت دینی و شعائر اسلامی گریزان و در پای‌بندی به سنت‌های اصیل بی‌ثبات‌تر گردند كه این خود عامل مهم در كتمان هویت اسلامی و پذیرش و آلودگی به هویت آمریكایی است.

- و از همه مهم‌تر با تكیه بر تیپولوژی موجود (تصویر اهریمنی) به ارائه و تبلیغ تیپولوژی مطلوب (تصویر آمریكایی) از مسلمانان بپردازند.

سیاست آیندهٔ آمریكا در راستای گسترش الهیات نو ظهور خود، تبلیغ اسلام آمریكایی است كه در این راستا نقش تولیدات آیندهٔ هالیوود با به‌كارگیری هنرپیشه‌های مسلمان و تبلیغ الگوها و هنجارهای دینی آمریكایی بسیار مهم می‌باشد.

● هالیوود و الهیات جدید آمریكایی

▪ نگاهی به نقش هالیوود در معرفی آمریكا به عنوان بنی‌اسرائیل جدید

محمد رضایی یزدی، لادن مختار زاده

این مقاله بر این نكته متمركز شده است كه سیاستمداران آمریكایی مایلند خود را قوم جدید بنی‌اسرائیل بنامند تا به مدد باورهای دینی مسیحیت و یهود خود را «ملت برگزیده» معرفی و بر جهان مسلط نمایند.

سؤال پایه‌ای این مقاله این است كه فیلم‌های با مخاطبان عام، چگونه الهیات جدید امریكاییان را تبلیغ می‌كند. یكی از روش‌ها این است كه فیلم‌هایی كه حاوی مضامین تساوی و تشابه امریكا با بنی‌اسرائیل است مطرح شوند. اگر امریكا قوم جدید بنی‌اسرائیل است، پس یك فیلم آمریكایی كه درباره قوم بنی‌اسرائیل است، احتمالاً درباه خود آمریكاست.

این مقاله عقیدهٔ مطرح شده را با تأكید بر دو فیلم مهم پیش می‌برد: نسخهٔ رنگی فیلم «ده فرمان» و «پرنس مصر» كه اثری تخیلی است. در این فیلم‌ها تشابه بین آمریكا و بنی‌اسرائیل مقایسه می‌شود تا الهیات جدید آمریكایی به زبان تعالیم مذهبی قدیم بیان گردد.

به علاوه، این مقاله مطرح می‌كند كه مضامینی كه به لحاظ تاریخی مهم هستند، چگونه در این فیلم‌ها در خود آگاه ملی گنجانده شده‌اند و این رسانهٔ جدید چگونه چنین مضامینی را به تأثیر مكارانه «ارزش‌های هالیوودی» تبدیل كرده است. هالیوود اعتقاد دینی جدیدی را القا می‌كند كه نسبت به اعتقادت كلاسیك مذهبی، كاملاً فردی است و به جمع و جامعه مربوط نمی‌شود.

منبع: ماهنامه موعود، شماره ۶۲

نویسنده: محمد رضایی یزدی