آیا انجماد تخمک علمی و عملی است

تلویزیون را که روشن می کنم, متخصص زنان در مورد بهترین سن بارداری صحبت می کند «خانم ها باید بدانند بهترین سن بارداری ۲۵ سالگی است و هرچه سن زن بالاتر می رود, تعداد تخمک ها کمتر و کیفیت آنها نیز پایین تر می آید » با شنیدن این حرف ها با خود فکر می کنم که من ۳۰ سال سن دارم و هنوز ازدواج نکردم, اگر حتی ۲ سال دیگر ازدواج کنم, دوست دارم چند سال بعد از ازدواج برای باردارشدن اقدام کنم

تلویزیون را که روشن می‌کنم، متخصص زنان در مورد بهترین سن بارداری صحبت می‌کند: «خانم‌ها باید بدانند بهترین سن بارداری ۲۵ سالگی است و هرچه سن زن بالاتر می‌رود، تعداد تخمک‌ها کمتر و کیفیت آنها نیز پایین‌تر می‌آید.» با شنیدن این حرف‌ها با خود فکر می‌کنم که من ۳۰ سال سن دارم و هنوز ازدواج نکردم، اگر حتی ۲ سال دیگر ازدواج کنم، دوست دارم چند سال بعد از ازدواج برای باردارشدن اقدام کنم...

با این اوصاف به ۳۵ سالگی می‌رسم و بارداری در آن سن راحت نخواهد بود. شنیده‌ام در یکی از بیمارستان‌ها دختران جوان می‌توانند تخمکشان را فریزکنند تا هر زمان ازدواج کردند و خواستند بچه‌دار شوند از این تخمک‌ها استفاده کنند. در ذهنم کلی سوال وجود دارد؛ آیا این کار شدنی است؟ عوارضی ندارد؟ این سوالات را با دکتر ملک‌منصور اقصی فوق تخصص نازایی و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در میان گذاشتم که می‌خوانید.

▪ ابتدا توضیح دهید موضوع فریزکردن سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم) در دنیا از چه زمانی مطرح شد؟

تاریخچه انجماد سلول‌های جنسی انسان برمی‌گردد به بیش از ۵۰ سال پیش؛ اما اولین بار انجماد اسپرم انجام شد (نه تخمک)، چون میزان مایع داخل سلول‌ در اسپرم بسیار کمتر از مایع داخل تخمک است و انجماد اسپرم به مراتب ساده‌تر از انجماد تخمک‌ و جنین است زیرا انجماد اسپرم ابتدا در حیوانات برای اصلاح نژاد انجام گرفت. تا اینکه ۳۴ سال پیش اولین باروری آزمایشگاهی موفق در انگلستان صورت گرفت. در نیمه اوایل دهه ۸۰ بود که پروفسوری در دانشگاه موناش در ملبورن استرالیا موفق شد جنین انسان را منجمد و بعد دوباره ذوب و اولین بارداری موفق را گزارش کند. مساله انجماد تخمک هم در دهه ۹۰ مطرح شد. از آنجا که مایع داخلی سلول تخمک به مراتب بیشتر از اسپرم یا جنین است، انجماد آن هم مشکل‌تر است زیرا در فرایند انجماد ممکن است کریستال‌های یخ داخل سلول‌ ایجاد و باعث پاره‌شدن جدار سلول‌ و از بین رفتن آن شود. درنتیجه کار مشکل‌تر و به تحقیقات بیشتر نیاز بود.

▪ آیا فریزکردن تخمک در موارد خاصی انجام می‌شود؟

بله، اول در مورد خانم‌هایی که IVF می‌شوند و معمولا تخمک‌های زیادی موجود است. یک راه‌حل این است که جنین‌های اضافی آنها را منجمد کنیم و راه‌حل دوم منجمدکردن تخمک‌های اضافی آنهاست. مورد بعد در بیماران سرطانی است. مثلا خانمی دچار سرطان شده و حال قرار است شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی شود. رادیوتراپی در مواردی که اشعه به لگن تابیده می‌شود، می‌تواند تخمدان‌ها را به کلی از بین ببرد اما امروزه معتقدند شیمی‌درمانی تا ۱۰ سال می‌تواند تخمدان را پیر کند. یعنی تخمدان یک خانم ۳۰ ساله با شیمی‌درمانی وضعیت تخمدان یک خانم ۴۰ ساله را پیدا خواهدکرد. در این موارد اگر پزشک مسوول درمان سرطان اجازه دهد مثلا شیمی‌درمانی برای ۲ هفته به تاخیر بیفتد، می‌توانیم تخمدان را مثل موارد IVF تحریک و تخمک‌های خانم را فریز کنیم که بعد از درمان سرطانش اگر خواست بچه‌دار شود، تخمک داشته باشد که ما فعلا در چند مورد این کار را انجام داده‌ایم.

▪ مواردی که شما از فریزکردن تخمک برشمردید، همگی مربوط به زنانی بود که سرطان داشتند. آیا از نظر علمی زنی که سالم است، می‌تواند تخمکش را فریز کند؟

تا آنجا که من اطلاع دارم، تاکنون در هیچ جای دنیا تخمک یا نسج تخمدان خانم جوانی که ازدواج نکرده و ممکن‌است بعدها ازدواج کند و ممکن است مثلا در سنین بالا هم باشد و دیگر تخمکش کیفیت خوبی ندارد، منجمد نشده و فعلا کسی هم آن را توصیه نکرده است.

▪ در کشور ما و در کل دنیا سن ازدواج و به تبع آن سن بارداری بالا رفته که این خود مشکل باروری یا اصلا ‌بارورنشدن را به همراه دارد. احتمالا همین مسایل زنان را به فکر فریزکردن تخمک و تخمدان می‌اندازد.

درست است، شانس باروری در خانم‌ها بعد از سن ۳۵ به تدریج پایین می‌آید زیرا تخمک‌ها مصرف می‌شوند یا از بین می‌روند. چون تخمدان برعکس بیضه نمی‌تواند تخمک بسازد. در واقع نوزاد دختر با تعداد تخمک مشخصی حدود ۲ میلیون، متولد می‌شود و این تعداد، دائم کم می‌شوند تا در پایان یائسگی دیگر تخمکی در تخمدان نمی‌ماند. تخمک‌هایی که در سنین بالا در تخمدان وجود دارند، صدها بار با هورمون‌های مغز تحریک شده‌ و آزاد نشده‌اند و از نظر کیفی بدترند. به همین دلیل است که امکان باروری در سنین بعد از ۴۰ سال خیلی‌کم می‌شود و امکان سقط و ناهنجاری‌های کروموزومی زیاد است.

باید بدانیم در مورد مسایل علمی جدید دو دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاه خیالپردازانه که بیشتر به‌وسیله وسایل ارتباط جمعی و فیلم و تلویزیون به آن دامن زده می‌شود و دیدگاه علمی که دانشمندان با آن سر و کار دارند. دیدگاه خیالپردازانه فکر می‌کند یک دختر خانم جوان خیلی راحت می‌رود تخمک یا تخمدانش را فریز و هر وقت خواست در آینده استفاده می‌کند. دیدگاه علمی می‌گوید این کار چقدر هزینه دارد، چقدر ریسک، چقدر موفقیت و...؟ مثلا در مورد بیماران سرطانی، هدف حفظ باروری خانم‌ها یا آقایان در آینده و بعد از سلامت است. با درمان سرطان باروری ممکن است به کلی از بین برود. در مورد این بیماران این کار هم از نظر اخلاقی و هم علمی به صرفه است و همه دانشمندان آن را پذیرفته‌اند و تاییدش کرده‌اند و به سمت آن حرکت می‌کنند ولی در مورد یک دختر جوان که ازدواج نکرده، فعلا کسی این کار را توصیه نکرده و نمی‌کند.

▪ اخیرا یکی از بیمارستان‌های کشور طی فراخوانی اعلام کرده دختران جوان می‌توانند مراجعه و نسج تخمدانشان را فریز کنند تا هر زمان ازدواج کردند، از تخمک جوان‌ترشان استفاده شود. آیا این کار عوارضی هم دارد؟

برداشتن نسج تخمدان به سادگی گرفتن اسپرم و منجمدکردن آن نیست. لاپاراسکوپی یک عمل جراحی است و برداشتن نسج تخمدان هم یک عمل دیگر و طبیعی است خطرهای با‌القوه خود را دارند. بردن یک آدم سالم زیر چنین عمل جراحی‌ای کار عاقلانه‌ای به نظر نمی‌رسد. در ضمن از کجا معلوم که حتما بعد از چند سال نسجی که فریزشده بتوان دوباره پیوند زد و عمل موفقیت‌آمیز هم باشد؟ خود پروفسور دونه هم همه مواردی که انجام داده، موفق نبوده است. حتی تحریک تخمدان‌ها و گرفتن تخمک بدون عمل لاپاراسکوپی که به ظاهر ساده‌تر می‌رسد نیز ممکن است عوارضی داشته باشد؛ مثل گرفتن دو سی‌سی خون نیست که به راحتی بتوان انجام داد. خطر تحریک شدید تخمدان و عوارض این تحریک همیشه وجود دارد. با کنار هم قرار دادن فواید و زیان‌های این کار نتیجه این شده و فعلا کسی در دنیا چنین کاری را توصیه نکرده است.

▪ آیا این مشکل‌ها برای زنی که ازدواج کرده ولی فعلا تمایل به بچه‌دار شدن ندارد نیز صادق است؟

در موارد استثنایی می‌توان به فریز تخمک‌ فکر کرد؛ مثلا در زوجی که شوهر دچار بیماری است و فعلا نمی‌تواند بچه‌دار شود و باید تحت درمان باشد، شاید صلاح باشد تحریک تخمک‌گذاری انجام شود و تخمک‌ها را منجمد کنیم. در تمام این موارد باید همه چیز را کنار هم گذاشت و عاقلانه‌ترین تصمیم را گرفت.

مهدیه آقازمانی

پرسشی از دکتر ملک‌منصور اقصی فوق‌تخصص نازایی