نگاهی به زوایای پیدا و پنهان طب سوزنی

چینی ها معتقدند بدن انسان علاوه بر پوست و گوشت و استخوان, دارای کالبدی انرژیک است و این انرژی یا جریان حیاتی, موسوم به «oi», در کانال هایی به نام «مردین» و درون ارگان های حیاتی بدن جریان دارد

چینی‌ها معتقدند بدن انسان علاوه بر پوست و گوشت و استخوان، دارای کالبدی انرژیک است و این انرژی یا جریان حیاتی، موسوم به «oi»، در کانال‌هایی به نام «مردین» و درون ارگان‌های حیاتی بدن جریان دارد. آن‌ها عملکرد ارگانیک را جلوه‌ای از «oi» می‌دانند و معتقدند تا زمانی که انرژی جاری است و مانعی بر سر راه آن قرار نگرفته، انسان سالم و سرزنده خواهد بود؛ اما به محض این‌که جریان انرژی در مواجهه با عواملی مانند استرس، مواد شیمیایی، آلودگی، تغذیه نامناسب و . . . متوقف یا کند شود، بیماری شروع خواهد شد. درواقع به عقیده چینی‌ها بیماری، حاصل عدم تعادل در سیستم سلامتی بدن است. چینی‌‌ها معتقد به دو قطبی بودن جهان هستند و بر این باورند که این دو قطب در عین تضاد، مکمل یکدیگرند. آن‌ها بدن انسان را نیز ترکیب دو قطب انرژی (yang) و ماده (yin) می‌دانند که yang عبارت است از نیروی مثبت، توانایی‌های حرکتی، حرارت‌زایی و موارد مشابه؛ و yin نیز عبارت است از نیروی منفی، توانایی‌های عملکردی بالقوه ارگان‌ها و سردی. به اعتقاد آن‌‌ها، احساس سرما و عرق سرد، ضعف ایمنی بدن و افت فشار خون از علایم yang است و احساس گرما، ضعف و بی‌حالی، بی‌خوابی و عصبی بودن را باید از علایم yin دانست. به باور آن‌ها، مردین یا کانال‌های انرژی ۱۴ تا هستند که ۶ موردش مربوط به اندام‌های توخالی yang یعنی روده کوچک، روده بزرگ، کیسه صفرا، مثانه، مری و معده و ۶ کانال آن، مربوط به اندام‌های توپر yin یعنی قلب، پریکارد، کبد، طحال، کلیه و ریه است. ۲ کانال دیگر دقیقاً در خط وسط سطح بدن است: یکی روی ستون فقرات و دیگری، روی جناغ سینه. چینی‌ها در مورد علت به وجود آمدن بیماری‌ها نیز می‌گویند: «معمولاً بیماری به ۲ علت به وجود می‌آید؛ اول، بر اثر به هم خوردن تعادل انرژی در کانال‌های بدن و دوم، بر اثر اختلال در رسیدن انرژی به اندام‌های مختلف. در اصطلاح چینی‌ها، این محل‌ها در این مواقع با ایست جریان خون مواجه می‌شوند.» اصول طب سوزنی برای تشخیص بیماری در طب سوزنی، قبل از هر چیز به چهره فرد توجه می‌شود و سپس توُن صدا، بوی بدن، رنگ زبان، بارِ روی زبان و بالاخره نبضِ چینیِ فرد معاینه می‌شود. نبض چینی، نبضی متفاوت با نبض متداول است و چینی‌ها معتقدند فقط افراد خاصی، توانایی تشخیص آن را دارند و ممکن است خیلی‌ها حتی بعد از گذشت سال‌ها هنوز موفق به پیدا کردن آن نباشند؛ چون تشخیص آن کاملاً حسی و در ۳ عمق مختلف است.

البته امروزه دستگاهی برای تشخیص این نبض ساخته شده که هنوز در مورد کارکرد و میزان اعتماد به آن‌ها، کمی شک و تردید وجود دارد. بعد از معاینه بیمار، پزشک معمولاً شرح حال کاملی از بیماری و ناراحتی او می‌گیرد و با تلفیق این دو، بیماری را تشخیص می‌دهد، سپس درمان آن را آغاز می‌کند. ابزار درمان هم چیزی نیست جز سوزن‌های کوچک نقره‌فامی‌ که اندازه‌اش بر اساس استفاده از بافت‌های مختلف، متفاوت است. بر اساس طب چینی، نصف‌النهار‌هایی در بدن انسان وجود دارد که در امتدادشان بیش از ۳۹۰ نقطه مناسب برای طب سوزنی کشف شده و بر اساس تشخیصی که پزشک برای بیمار در نظر می‌گیرد، مبادرت به انتخاب یک‌سری از این نقاط می‌کند. آن‌ها معتقدند نقاطی را روی بدن کشف کرده‌اند که تحریکشان می‌تواند اثرات درمانی روشنی روی ارگان‌های درونی بدن بگذارد؛ به ‌طور مثال، نقاط اطراف قوزک پا مربوط به کانال کلیه و مثانه است یا نقاط زیر زانو مربوط به کانال معده است. طب سوزنی می‌گوید سوزن زدن به نقاط خاصی از بدن، می‌تواند باعث باز شدن کانال‌ها و بالانس کردن yin و yang و در نهایت منجر به درمان بیماری بشود. طبق تحقیقات به‌عمل‌آمده، محققان متوجه شده‌اند که رشته‌های عصبی محیطی و کوچکِ میلین‌داری که در عضلات قرار گرفته‌اند، در اثر سوزن زدن فعال می‌شوند و پیام‌هایی به نخاع، مغز میانی و محور هیپوفیزی می‌فرستند. ارسال این پیام‌ها با آزاد شدن موادی مانند انکفالین، داینورفین، سروتونین، نوراپی‌نفرین و بتااندورفین در خون و مایع نخاعی همراه است که در نهایت، باعث رفع درد می‌شود. دکتر رضا حشمت، نایب رئیس کالج بین‌المللی طب سوزنی پاریس در این مورد می‌گوید: «تحریکِ حاصل از سوزن زدن باعث ایجاد الکتریسته‌ای در اعصاب می‌شود که در ترمیم عصب و فعالیت عضلات مربوط، مؤثر است.» او در ادامه تصریح می‌کند که: «بیشتر نقاط طب سوزنی با نقاطی که ماشه‌ای هستند (Trigger Points) تطابق دارند و مطالعات آناتومی‌ نیز نشان داده که این نقاط به ساختارهای آناتومیک (نقاط اتصال اعصاب حرکتی به عضلات، اعصاب محیطی بزرگ، نقاط خروجی اعصاب پوستی، عروق خونی مجاور اتصال عصب به عضله، نقاط دوشاخه شدن اعصاب محیطی و لیگامان‌هایی که پایانه‌های زیادی دارند)، نزدیک هستند.» دکتر حشمت در ادامه خاطرنشان می‌کند که: «در طب سوزنی، احساس سوزن بعد از عبور آن از لایه سطحی پوست مهم است و گاهی جهت ایجاد آن، باید مانورهای خاصی مانند بالا و پایین کردن سوزن یا چرخاندن آن انجام داد.» این احساس، نوعی واکنش از اعصاب میلین‌دار و محیطی است و در افراد مختلف ممکن است به صورت‌های مختلفی درک ‌شود. شایع‌ترین نوعش هم عبارت است از احساس درد مبهم، کرختی، انبساط عضلانی، سنگینی و جریان الکتریکی. متخصصان طب سوزنی اعتقاد دارند که انتخاب نقطه صحیح و دقیق برای سوزن زدن به منظور ایجاد احساس سوزن و آشکار کردن آثار درمانی، بسیار مهم است.

اگر احساس سوزن ضعیف باشد، آثار درمانی نیز کم خواهد بود. دکتر حشمت می‌گوید: «انجام طب سوزنی روی لاله گوش نیز آثار درمانی جالبی داشته که در این‌جا با سوزن زدن یا چسباندن چسب‌های حاوی دانه‌های سفت (گیاهی یا مغناطیسی) یا سوزن‌های ریز مخصوص بر نقاط خاص روی لاله گوش، نقاط مربوطه تحریک می‌شوند و بیمار با فشار دادن گهگاهی آن‌ها در روز باعث ادامه تحریک می‌شود که خود می‌تواند موجب بهبود برخی از بیماری‌ها شود.» سوزن زدن در طب سوزنی شامل ۳ مرحله است. اول، نقاط محل درد سوزن زده می‌شود؛ سپس نقاط نزدیک به محل درد که روی مسیر انرژی هستند سوزن می‌خورند و دست آخر، به نقاط دور از محل درد و داخل مسیر انرژی که تأثیر زیادی دارند، سوزن زده می‌شود. در جلسات اول، معمولاً از تعداد سوزن‌های کمتری استفاده می‌شود تا بیمار حساس نشود و در صورتی‌که در نیمه درمان هنوز پاسخ مناسبی به دست نیامده باشد، از تعداد سوزن‌های بیشتری استفاده می‌شود. دکتر رضا حشمت در مورد عمق وارد کردن سوزن و مدت زمانِ ماندن سوزن در بدن می‌گوید: «فرانسـوی‌ها معـتقدند باید سوزن را تا عمق ۳ میلی‌متر در پوست وارد کرد و بعد از حداقل ۱۰ دقیقه، آن را خارج نمود تا اعصاب به اندازه لازم تحریک شوند؛ اما چینی‌ها می‌گویند می‌توان بلافاصله بعد از زدن، سوزن را خارج کرد البته به شرط آن‌که پزشک تشخیص دهد تولید انرژی و حرکت انجام شده باشد که این امر نیز به مهارت پزشک بستگی دارد.»

● عوارض طب سوزنی

بنابر ادعای متخصصان طب سوزنی، در این شیوه درمانی هیچ عارضه‌ای برای بیماران وجود ندارد چون هدف اصلی آن، ایجاد یا حفظ تعادل در بدن است و تنها مشکلی که ممکن است گریبانگیر بیماران شود (آن‌ هم در موارد بسیار نادر)، شکستن سوزن در بدن است. متخصصان تأکید می‌کنند نکته بسیار مهمی ‌که مراجعین برای جلوگیری از ابتلا به انواع عفونت‌ها و بیماری‌هایی مانند ایدز و هپاتیت باید به آن توجه داشته باشند، توجه به استفاده از سوزن‌های کاملاً استریل و حتی‌المقدور یک‌بار مصرف است. برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها نیز می‌توانید به صورت اختصاصی از سوزن‌های ویژه خودتان استفاده کنید که معمولاً بعد از ۴ تا ۵ جلسه، کُند می‌شوند و باید تعویض گردند.