روشها و الگوهای ارزیابی منابع اطلاعاتی اینترنت

امروزه با گسترش روزافزون و فراگیرشدن شبکه اینترنت بالاخص شبکه جهانی وب وکاربرد آن به عنوان یک محیط جدید اطلاعاتی, بسیاری از اساتید, دانشجویان و محققان حوزه های مختلف علمی به استفاده از این شبکه گرایش پیداکرده و از منابع موجود در این شبکه مثل کتابها, مجلات پایان نامه ها, طرحهای پژوهشی پایگاهای اطلاعاتی برای پیشبرد فعالیتهای علمی, تحقیقاتی و پژوهشی خود بهره می گیرند

امروزه با گسترش روزافزون و فراگیرشدن شبکه اینترنت بالاخص شبکه جهانی وب وکاربرد آن به عنوان یک محیط جدید اطلاعاتی، بسیاری از اساتید، دانشجویان و محققان حوزه های مختلف علمی به استفاده از این شبکه گرایش پیداکرده و از منابع موجود در این شبکه مثل کتابها، مجلات پایان نامه ها، طرحهای پژوهشی پایگاهای اطلاعاتی برای پیشبرد فعالیتهای علمی، تحقیقاتی و پژوهشی خود بهره می گیرند. اما در این میان نکته بسیار مهم و ظریفی که کمتر مورد توجه این افراد قرارگرفته، مساله صحت، اعتبار وکیفیت منابع اطلاعاتی منتشرشده بر روی اینترنت می باشد. روی همین اصل امروزه مشاهده می شود که اکثر دانشجویان، اساتید و محققان بدون توجه به اعتبار وکیفیت منابع اطلاعاتی اینترنت، ازاین منابع برای فعالیتهای تحقیقاتی و پژوهشی خود استفاده می نمایند.به هرحال اعتبار، صحت، وکیفیت منابع اطلاعاتی موجود در شبکه اینترنت، مساله است که در سالهای اخیر مورد توجه محافل علمی در سراسر جهان قرارگرفته و تا کنون مقاله های متعددی در مجلات علمی و همچنین در خود شبکه جهانی وب در رابطه با ارزیابی کیفیت و اعتبار منابع اطلاعاتی اینترنت منتشرشده است. همچنین سایتهای متعددی نیز در شبکه اینترنت وجود دارند که به مقوله ارزیابی منابع اینترنتی اختصاص یافته و معیارها، الگوها، و رهنمودهای متعددی را در این زمینه ارائه می دهند.

● ضرورت ارزیابی منابع اطلاعاتی اینترنت

در مورد ضرورت و لزوم ارزیابی وگزینش منابع اطلاعاتی اینترنت و اینکه چرا باید منابع اطلاعاتی را ارزیابی بکنیم باید گفت که، امروزه به علت عدم وجود فیلترهای ارزیابی و ویراستاری روی منابع اینترنت و همچنین به جهت آزادیهای زیادی که شبکه اینترنت در اختیار عامه مردم جهت انتشار و اشاعه اطلاعات قرار داده، در کنار اطلاعات مفید و معتبر، همه روزه مطالب فاقد کیفیت و نامعتبر زیادی در این محیط جدید منتشر می شود. در واقع برخلاف کتابخانه ها و نظام چاپی و سنتی که هر ماده اطلاعاتی را بر اساس معیارهای خاصی انتخاب نموده و محتوی کیفی مقاله ها وکتابها را به شیوه های مختلفی کنترل و ارزیابی می نماید، شبکه اینترنت هنوز روشهای کنترلی مناسب و ثابتی در اختیار ندارد. به عبارت دیگر هیچ گونه کنترل و چارچوبی برای ورود حذف اطلاعات به این شبکه وجود نداشته و هرکسی می تواند هر نوع اطلاعاتی را در این شبکه منتشر نماید. بنابراین در چنین شرایطی کاربران اینترنت، بالاخص دانشجویان، اساتید، پژوهشگران وکلیه کسانی که از منابع اطلاعاتی شبکه اینترنت برای فعالیتهای تحقیقاتی خود استفاده می کنند، نباید به هرمنبع و اطلاعاتی که در اینترنت منتشر می شود اعتماد کنند زیرا اینترنت پذیرای هر نوع اطلاعاتی از سوی هر شخص و هر مؤسسه ای می باشد و صرف قرارگرفتن اطلاعات در اینترنت، اعتبار و صحت آن را تایید نمی کنند. بنابراین منابع اینترنت نیاز به ارزیابی دارند و لازم است که کاربران اینترنت، منابعی را که بازیابی می نمایند قبل از استفاده ارزیابی نموده و منابع ارزشمند و معتبر را جهت استفاده در تحقیقات خود گزینش نمایند.

● نقش کتابداران در ارزیابی منابع اطلاعاتی اینترنت

همان طور که اشاره شد ارزیابی وگزینش منابع اطلاعاتی اینترنت، از مواردی است که در عصر جدید باید بیشتر درباره آن اندیشید و کتابداران و اطلاع رسانان در این میان نقش مهمی دارند. زیرا کتابداران با معیارهای ارزیابی منابع اطلاعاتی آشنا بوده و از پیشینه و تجربه حذف زیادی در ارزیابی صحت، اعتبار و کیفیت منابع اطلاعاتی برخوردار می باشند.بنابراین تجربه ارزشمند و سابقه طولانی کتابداران در ارزیابی منابع مکتوب چاپی امری است که می تواند در ارزیابی وگزینش منابع اینترنتی نیز مورد استفاده قرار بگیرد. لذا امروزه آشنایی با معیارها و الگوهای ارزیابی منابع اطلاعاتی اینترنت، برای کتابداران و اطلاع رسانان که خود عرضه کننده دامنه وسیعی از خدمات اطلاع رسانی هستند امری ضروری می باشد و لازم است که آنها مهارتهای لازم برای ارزیابی نقادانه کیفیت منابع اینترنتی را فرا گرفته و با استفاده از بنیادهای نظری وتجربه های ارزشمند گذشته خود در زمینه های ارزیابی منابع اطلاعاتی، مسئولیت اصلی ارزیابی و تجزیه و تحلیل محتوی منابع اطلاعاتی موجود در شبکه اینترنت را بر عهده گرفته و در تدوین روشها و الگوهای ارزیابی منابع اینترنتی نیز دخیل باشند.

● الگوها و معیارهای ارزیابی منابع اطلاعاتی اینترنت

برای ارزیابی منابع اطلاعاتی اینترنت تاکنون معیارها و الگوهای متعددی ارائه و پیشنهاد شده است ولی اساتید، دانشجویان، محققان، و همچنین کتابداران و اطلاع رسانان می توانند با توجه به معیارهای پیشنهادی ذیل و همچنین با پاسخهایی که برای سؤالات مزبور دریافت می کنند، اعتبار وصحت سایت یا منابع مورد نظر خود را مورد ارزیابی قرار دهند.

۱) تازگی و روزآمد بودن اطلاعات سایت یامنبع(Currency).

اینکه سایت مزبور در چه تاریخی بوجود آمده است، آیا سایت یا منبع مورد نظر به تازگی روز آمد (update) شده یا قدیمی است. آیا تاریخ بازنگری و ویرایش منبع یا سایت ذکر شده است. اگر سایت مورد نظر تاریخ روز آمد شدن ندارد یا تاریخ روزآ‎مدی آن مربوط به گذشته است، احتمالاً از ارزش و اعتبار کمتری برخوردار می باشد.

۲) اعتبارنویسنده یاپدیده آورنده سایت(A uthority and Accuracy)

نویسنده و پدید آورنده سایت یا کسی که منبع اطلاعاتی را در وب قرار داده چه کسی است، آیا پدید آورنده سایت به اندازه کافی واجد شرایط است که نظرات خود را روی شبکه قرار دهد، آیا معیارها و مواردی که موجب اعتبار نویسندگان سایت می شود ذکرگردیده است، آیا برای برقراری ارتباط با نویسنده اطلاعاتی مثل نشانی و نحوه تماس(Contactas) پست الکترونیکی(Email) و غیره در سایت ذکر شده است. سایت یا منابع مورد نظر مربوط به کدام مؤسسه، سازمان و یا کدام دانشگاه است، شایان ذکر است که معمولاً پسوندها و حروف بکار رفته در انتهای نشانی سایتها بیانگر نوع سازمان ارائه دهنده آن اطلاعات می باشد: فرضاًسایتهای دارای پسوند ( eda.AC) ازاعتبار و کیفیت بیشتری از نظر علمی برخوردار هستند. زیرا اغلب این سایتها متعلق به مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی می باشد..

۳) قابلیت پیوند با منابع دیگر(Link to other Resources).

چه پیوندهایی در روی سایت مورد نظر وجود دارد و این پیوندها تا چه حد قابل اطمینان هستند، آیا در سایت مورد نظر پیوندهای کور وجود دارد؟ آیا پیوندهای موجود در سایت به خوبی عمل می کنند؟

۴) دامنه و اهداف سایت(Objectivity).

آیا اهداف سایت یا منبع به روشنی بیان شده است موضوعات و منابع موجود در سایت از چه دامنه ای برخودار می باشند، سایت مزبور چه موضوعاتی را تحت پوشش قرار داده است.آیا سایت مزبور به اهداف مورد نظرخود رسیده است؟

۵) امکانات و قابلیتهای جستجو و مرورمنابع سایت(Searchable and Browsability).

آیا امکانات و قابلیتهای جستجو و مرورمنابع سایت وجنبه های مختلف آن به وضوح قابل مشاهده است.آیا سایت مورد نظر دارای راهنماHelp و قابلیتهای دیگری مثل نمایه سایتSite index نقشه سایت Site map و یا نمایه جستجو Search index می باشد.آیا بخشها و موضوعات مختلف سایت به راحتی قابل دسترسی است؟ آیا فهرست مندرجات سایت یا منبع مورد نظر مشخص شده است و محتوا را نشان می دهد.

۶) امکانات و قابلیتهای گرافیکی و چند رسانه ای سایت(Graphic and multimedia Design).

آیا سایت یا منبع مورد نظر از ساختار گرافیکی روشن و مناسبی بر خوردار است؟ آیا تصاویر موجود با محتوای سایت ارتباط منطقی دارند؟ اطلاعات چند رسانه ای سایت (متن، صوت، تصویر) از چه کیفیتی بر خوردار هستند؟

نویسنده: زراعت پیشه