بررسی عوامل موثر بر توسعه صنایع دستی شهرستان ساری

کاوه کاردگر

بررسی عوامل موثر بر توسعه صنایع دستی شهرستان ساری 

      چکیده :

صنایع دستی ایران ، به عنوان صنعتی مستقل و بومی و شاخص ترین هنر کاربردي ایران ، ریشه هاي عمیق و استوار در فرهنگ غنی و بارور ایران اسلامی داشته است.  به نظر می رسد با حفظ و نگهداشت این هنر دیرینه پیشینیان و با ایجاد تحولاتی مثبت در جهت امروزینه کردن آن و هدایت در جهت تامین نیازهاي بازار می توان امید داشت این هنر - صنعت بتواند در راستاي پایداري اقتصادي که خود در هم پیوندي کامل با ابعاد دیگر پایداري نظیر پایداري اجتماعی و اقتصادي قرار دارد بتواند به معیشت پایدار خانوارهاي مرتبط با این بخش یاري رساند . مطالعه حاضر که با روش SWOT  انجام پذیرفته سعی در بررسی عوامل موثر در توسعه صنایع دستی در شهرستان ساری دارد . نتایج بدست آمده مبنی بر استراتژی تهاجمی  و استفاده از فرصت ها در جهت تقویت نقاط قوت نشان داده است که با ترویج و توسعه صنایع دستی و تبدیل آن به اشتغال پایه و بهره برداری بهینه از فرصتهای موجود در منطقه می توان گام های موثری در ارتقای روند توسعه پایدار  برداشت .

واژگان کلیدی :  صنایع دستی ، شهرستان ساری ، توسعه پایدار، SWOT .

مقدمه :

صنایع دستی بیانگر صنعت و هنر نیاکان و نشان دهنده ذوق و هنر مردم هر منطقه از یک کشور است. در روزگاران گذشته صنایع دستی پیوندي عمیق با زندگی روزمره مردم داشته است . در دوره هایي که انسان زندگی ماشینی را تجربه نکرده بود، این صنایع دستی بود که حامی تمام استعدادها، ذوق، سلیقه و آفرینش هاي سازندگی بشر بود.  امروزه با نگاه به صنایع دستی هر قوم و قبیله اي به روشنی می توان دریافت که آن قوم چه مرحله اي از صنعتگري را تجربه کرده و اکنون در چه جایگاهی قرار دارد . استعداد و روحیه  خلاق و قدرت ابتکار صنعتگران در کنار عواملی مانند شرایط اقلیمی و محیطی، مواد اولیه، شرایط زندگی و علاقه  انسان هاي گذشته به تولید آثار هنري موجب شده است که کشور ما از گذشته هاي بسیار دور تا حال همواره در تولید صنایع دستی موقعیتی ویژه و ممتاز داشته باشد (پاپ زنو و همکاران 1390).  به نظر می رسد با حفظ و نگهداشت این هنر دیرینه پیشینان و با ایجاد تحولاتی مثبت در جهت امروزینه کردن آن و هدایت در جهت تامین نیازهاي بازار می توان امید داشت این هنر-صنعت بتواند در راستاي پایداري اقتصادي که خود در هم پیوندي کامل با ابعاد دیگر پایداري نظیر پایداري اجتماعی و اقتصادي قرار دارد بتواند به معیشت پایدار خانوارهاي مرتبط با این بخش یاري رساند.

هر چند صنایع دستی در حقیقت پس از انقلاب صنعتی و تسلط ماشین بر کلیه ابعاد زندگی بشرتقریبا به فراموشی سپرده شد ، ولی بعد از جنگ جهانی دوم در بسیاري از کشورهاي تازه استقلال یافته به عنوان هسته اولیه شکل گیري اقتصاد ملی و عامل عمده تامین خود کفایی قرار گرفت اما در ایران به علت تکیه اقتصاد به نفت، تنها در چهارچوب فعالیت مکمل در اقتصاد روستایی مورد توجه بود و حال که به دلیل پاره ای مشکلات در معرض فراموشی قرار گرفته است. (سایت صنایع دستی استان ایلام)

صنایع دستی هر چند در گذشته در کنار دامداري و کشاورزي به عنوان غنی کننده ایام فراغت و پاسخ به ذوق هنري و مصرف خانوار مطرح بوده، اما امروزه به عنوان یک ضرورت اقتصادي و اجتماعی مطرح است. پرداختن به صنایع دستی به لحاظ تکیه بر عوامل تولید محلی، دانش بومی، درآمد زایی و افزایش سطح رفاه و کمک به معیشت خانوارها داراي اهمیت ویژه است.

صنایع دستی بخشی از گردشگري است که درهمه مناطق ایران وجود دارد. در گستره  جهانی شدن، صنایع دستی می تواند با ایجاد رابطه اي پویا و خلاق بین طبیعت، انسان، فرهنگ و دانش یک منطقه با گردشگران، جریان جدیدي را در آینده براي توریسم و توسعه  پایدار فراهم کند. صنایع دستی، گزارشگر صنعت و هنر نیاکان و بیانگر هنر و ذوق مردم هر کشور است و می توان آن را جلوه گاه آفرینش هنري مردم یک مرز بوم و ذوق و سلیقه معاصران دانست.

در عین حال می توان جنبه های دیگري را که مربوط به زندگی روزمره و حیات اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی یک کشور است در آن باز یافت و نهایتاً صنایع دستی گزارشی از هویت افراد و در مجموع هویت مجموعه  یک قوم و قبیله و در نهایت یک ملت و حلقه واسط و رابط  بین هویت گذشته و هویت کنونی اقوام است. بنابراین هر کدام از اقوام سعی می نمایند که با نشان دادن عواطف و احساسات خود با ظرافت، دقت، لطف، صفا و مهر هنر خود را به تصویر بکشانند.

      در دنیاي رو به پیشرفت، روز به روز بیش از گذشته سنت ها، اصالت ها و صنایع دستی و به طور کلی هنر سنتی که روزگاري زندگی انسانها را تحت تأثیر خود قرار داده بود به دست فراموشی سپرده می شود.

      توجه به هنرهاي سنتی و صنایع دستی در میان ساکنان هر منطقه علاوه بر ضبط و ثبت این میراث براي آیندگان، از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نیز حایز اهمیت است و بیان کننده تفاوتها یا شباهت هاي فکري و جسمی میان مردان و زنان اقوام مختلف است.

      صنایع مختلف دستی را می توان پیشه هایی دانست که افزون بر صفت زایشهاي خلاقانه هنري، کارکردهاي فراون و کاربردي زیادي نیز دارد که امروزه بیشتر در جنبه هاي اقتصادي از آنها بهره می گیرند. صنایع دستی میتواند داراي اثرات بسیار مثبت اقتصادي واجتماعی باشد،که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- نقش صنایع دستی در بالا بردن سطح اشتغال،

2-  نقش صنایع دستی در افزایش درآمد سرانه،

3-  نقش صنایع دستی در تولید ملی،

4-  نقش صنایع دستی در توسعه گردشگري و مبادلات فرهنگی،

5-  نقش صنایع دستی در پویا نگه داشتن خلق هنر در بین هنرمندان و سازندگان در مناطق مختلف ایران.

       با توجه به آنچه آمد، اگر کاربرد صنایع دستی به درستی مشخص شود، صنایع دستی در جوامع امروزي نیز میتواند کارآمد باشد. از این منظر جامعه  سنتی و مدرن نه تنها با هم در تناقض نیست، بلکه ارزش هاي متعالی جامعه سنتی باید به جامعه مدرن اضافه شود.

      پژوهش در زمینه صنایع دستی و اساساً موضوعاتی که به اصالت، فرهنگ و هویت ایران زمین مرتبط است، ضرورتی غیر قابل انکار است، افزون بر این خاستگاه هنر سنتی به جهت نامیرا و جاودان بودنش با مدرنیسم در تضاد نیست. بدین واسطه میتوان از ویژگیها یا عناصر سنتی بهره گرفت و به شکل و زبان نوین و امروزي از آنها استفاده کرد . (بیگی 1387) پس جاي آن دارد که این هنرها به درستی شناخته شود تا بتوان از کمرنگ شدن یا از بین رفتن آن جلوگیري کرد و از جنبه هاي مهم این هنرها در هنر معاصر بهره برداري کرد.

مبانی نظری :

          بر اساس مطالعات صورت گرفته، صنایع دستی، از جنبه هاي مختلفی قابل بررسی است.  براي پی      بردن به نقش و جایگاه صنایع دستی، درابتدا باید تعریف دقیق و مشخصی از آن ارائه داد.

          اگرچه با توجه به خصوصیات و ابعاد گوناگون اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی صنایع دستی، شاید نتوان تعریف دقیق و پذیرفتنی از سوي همه  صاحبان ذوق و اندیشه براي صنایع دستی ارائه داد، اما از میان تعریفهاي گوناگونی که تاکنون از این  " هنر صنعت " ارائه شده ، در سال 1348 از طرف شوراي صنایع دستی ایران چنین خوانده شد : "صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده هاي آن با دست انجام گرفته و در چهارچوب فرهنگ و بینشهاي فلسفی و ذوق و هنر انسانهاي هر منطقه با توجه به میراثهاي قومی آنان ساخته  و پرداخته می شود ؛ " و در سال 1362 گروهی از کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران آن را چنین تعریف کرده اند : " صنایع دستی به مجموعه اي از"هنر- صنعت " ها اطلاق می شود که عمدتاً با استفاده از مواد اولیه  بومی و انجام  قسمتی از مراحل اساسی تولید، به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می شود که در هر واحد آن، ذوق هنري و خلاقیت فکري صنعتگر سازنده به نحوي تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه اي است . " ( یاوري و نورماه، 1384 )

در تقسیم بندي دیگري، هنر به طور عمده به دو گروه محض و کاربردي تفکیک شده است و شاخص ترین هنرِ کاربردي یعنی هنري که علاوه بر دارا بودن زیبایی وارسته و مفهومی می تواند سودمندي مشخص و کاربردي معین داشته باشد ، صنایع دستی یا به عبارت دقیق تر هنرهاي صناعی است ؛ که اشاعه دهنده  فرهنگ معنوي و عامه ، حاصل از معرفت شهودي و جاري بودن در متن زندگی افراد اجتماع است.

روش تحقیق:

      تحقیق حاضر مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای ، مقالات ارایه شده ، پایان نامه کارشناسی ارشد و سایت های اینترنتی  و شیوۀ تجزیه و تحلیل آن به روش SWOT   بوده که پس از تکمیل20 پرسشنامه و نمونه گیری از کارشناسان صنایع دستی و مربیان هنرهای سنتی و صنایع دستی شهرستان ساری و همچنین مسوولین محلی منطقه اطلاعات جمع آوری شده استخراج و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

آشنایی با شهرستان ساری :

      شهرستان ساری در طول جغرافیایی 53 درجه و 5 دقیقه و در عرض 36 درجه و 4 دقیقه مرکز استان مازندران که از سمت جنوب با رشته کوه البرز ، از سمت مشرق با شهرستان میاندرود و از سمت مغرب با قائم شهر همسایه می باشد .

با احتساب افزایش طبیعی جمعیت شهرداری هم اکنون دارای478370 نفر جمعیت می باشد .( سرشماری نفوس و مسکن سال 90)

صنایع دستی شهرستان ساری :

صنایع دستی هر قومی جزیی جدایی ناپذیر از پیشینه فرهنگی آن به شمار می آید و هنگام سخن گفتن از دیرینه فرهنگی یک دیار، نمی توان از میراث هنری آن یاد نکرد. در جوامع روستایی و تا پیش از صنعتی شدن تولیدات و از بین رفتن روش های سنتی تولید، بسیاری از ابزار، ظروف، لباسها و ... در همان روستا تولید و استفاده می شد .

         در این نوشته تلاش خواهیم کرد تا صنایع دستی شهرستان ساری  را بررسی کرده و راهکارهایی برای احیای آن ارائه دهیم . باشد تا هنر نیاکان مان بیشتر مورد توجه نسل امروز قرارگیرد .

از جمله صنایع بومی که در گذشته در منطقه رونق داشت می توان به کارگاه های خانگی گلیم بافی، جاجیم بافی، حمبام سری بافی، چوخابافی، شال بافی، طناب بافی، پاتو¹بافی، انواع پارچه های پنبه ای، چادر شب و نیز انواع بافتنی ها مانند کلاه، دستکش، جوراب، شال گردن و ... اشاره نمود. هم چنین صنایع دستی دیگری چون نمد مالی( کلاه ، کالِک² ، نمد و ... )، آهنگری و ... نیز رونق ویژه ای در منطقه داشت.

بسیاری از این کالاهای تولیدی که کاربردهای گوناگونی هم داشتند بیشتر برای کمک به اقتصاد خانواده و بر طرف شدن نیازهای خانه تهیه می شدند. برخی از آنها برای آراستن فضای منزل و برخی نیز برای تأمین پوشاک اعضای خانواده استفاده می‌شدند. این هنرها در زمانی چون پاییز و زمستان و یا روزهایی از سال که کشاورزی و دامداری کمتر می شد ، رواج بیشتری داشت.

        در گذشته کارگاه های بافندگی در بیشتر خانه های روستاهای منطقه وجود داشت تا زنان و دختران بتوانند با پشم رشته شده گوسفندان، پارچه های پشمی مرغوبی برای دوخت چوخا³ و پشلوال⁴ تولید کنند . آنان این پارچه ها را برای استفاده مردان خانواده می بافتند . آخرین کارگاه بافندگی در منطقه تا سال 1380 هنوز پا بر جا بود .

       کاربرد تولیدات دستی هنوز هم در این منطقه رواج دارد اما بیشتر مردم به این وسایل به عنوان کالایی با ارزش و قیمتی که دیگر تولید نمی شود نگاه می کنند . آنان دیگر « حمبام سری » که وسایل حمام در آن می گذارند و به حمام می روند را بر دیوار خانه خود آویختند . اشیای قدیمی را نگهداری می کنند تا آثار گذشتگان را به هر روشی که بتوانند پاسداری کنند .

             در سال های گذشته اما با دسترس بودن پارچه های نساجی و دیگر لوازم خانگی ارزان قیمت و هم چنین  بی توجهی و عدم حمایت کافی از صنایع دستی و سنتی منطقه ، کاهش انگیزه و بی توجهی در بین بانوان هنرمند پدید آمده است و کمتر کسی به این گونه کارهای هنری مشغول می باشد و متاسفانه رفته رفته رو به فراموشی و نابودی است که باید برای زنده کردن دوباره آن و افزایش انگیزه هنرمندان این دیار چاره ای اندیشیده شود .

صنايع بومي شهر ساري

استان مازندران از كل توليدات صنايع دستي 3/54 درصد از كارگاههاي توليد مصنوعات دستي در نقاط شهري و 7/45 درصد در نقاط روستايي استقرار يافته اند . مصنوعات توليد شده در سه سطح منطقه اي .فرا منطقه اي  به مصرف كنندگان عرضه ميشود .بر اساس آمار ها 75 درصد كالاهاي توليدي در بازارهاي محلي ،15 درصد در بازارهاي منطقه اي  و 10درصد در بازارهاي فرامنطقه اي كه بازارهاي ملي وبين المللي را فرا مي گيرد  عرضه مي شود .

صنعتگران شهرستان ساري در بيش از 60 رشته  صنايع دستي  فعالند .

بافته هاي داري ( قالي ،گليم ،جاجيم ،گليمچه و ....) صنايع چوبي ( گره چيني ،منبت چوب ،معرق ،كنده كاري چوب ،ظروف چوبي صندوق مزار ،عصا ،لاك تراشي ،در ،ضريح و ارسي و .......) سوزندوزي ،حصير بافي نمد مالي ، سفالگري  منبت ،معرق چوب  و صدف ، معرق ني ،تابلو هاي نقش برجسته، تذ هيب ، قلمزني ،.....

صنايع فلزي

آهنگري:  حرفه آهنگري جزو اصلي ترين  مشاغل  در صنايع فلزي است . شكل دادن آتتهن به  وسيله ابزار سنتي  يا جديد و تبديل آن به وسايل مور نياز رورمره است .

نحوه ساخت

ابتدا تكه آهن مورد نظر را بوسيله انبر داخل كوره در ميان آتش قرار ميدهند  بعد از گداخته شدن آنرا روي سندان آورده و همانطور كه  با انبر نگه داشته شده  به وسيله  چكش ياپتك محكم روي آن كوبيده ميشود تاشكل لازم را به خود بگيرد بعد از تكرار  چند ين بار وقتي آهن به فرم دلخواه در آمد آنگاه  آهن را داخل آب سرد قرار داده و در مرحله آخر عمليات  پرداخت  كار متوسط دستگاه  سنگ فرز يا سنگ چرخ و يا قلم  بر روي آن انجام مي گيرد .

سازندگان – فضاي كار – زمان كار 

سازندگان و آهنگران  مردان ميباشند ودر هر سني به اين حرفه مشغولند . از لحاظ منزلت اجتماعي آهنگران از ديد مردم شغل مقدسي دارند چون معتقدند آهنگري پيشه حضرت علي براي همين احترام زيادي برايشان  قائلند – در اين حرفه مردان و زنان  با هم همكاري دارند . عمده فعاليت زنان در قسمت فروش است  به اين    صورت  كه زنان  ابزار ساخته  را به بازارهاي روز و هفتگي  برده  وبه فروش مي رسانند. زمان انجام كار براي اين افراد  زمان فصل برداشت  محصول در منطقه ميباشد .

صنايع چوبي

نجاري

در قديم به غير از در وپنجره وسايل ديگري مانندخيش چوبي –مالبند –دستگاه بافت – دستگاه حصير بافي

ولي امروزه انواع كمد –در پنجره - مبلمان و.......... ساخته ميشود . بعد از ساخت وسايل چوبي نقاشي  وسايل همانجا صورت مي گيرد .

سازندگان و فضاي كار

در گذشته براي كار نجاري هر فردي به منزل شخص ميرفت  وبا توجه به مواد اوليه اي  كه صاحب خانه تهيه كرد وبراي نجاري ميكرد .

منبت كاري

به هنر كنده كاري بر روي چوب و ايجاد  نقوش برجسته  . منبت كاري بر روي چوب  از هنر هاي اصيل و باستاني ايران است  كه از زمان  هخامنشيان در ايران وجود داشت وپس از ظهور اسلام بر رونق اين هنر افزوده شد. وجود  درهاي منبت كاري شده اماكن متبركه در اقصي نقاط اين كشور ، نشان دهنده  گسترش و پراكندگي و سوابق كار با ارزش هنرمندان  منبت كار اين مرز وبوم است . چوب مهم ترين ماده منبت كاري كه عمليات بر روي آن انجام ميگيرد . چوب منبت كاري بايد محكم و بدون گره باشد .مثل گردو –ممرز-راش –افرا-توسكا چنار –گلابي

ساخته هاي بومي شهرستان ساري

در قديم ساخت ظروف چوبي جوله وكلز و ابزار آشپز خانه (كترا و كفگيرو ....)

فنون ساخت ( ايجاد فرم اوليه – ترميم طرح منبت – عمليات تراش)

معرق كاري

شاخه اي از هنر هاي سنتي است  از كنار هم قرار دادن  تكه هاي رنگين  چوب ومصا لح از جمله عاج . استخوان و صدف  در تابلوي معرق  هر قدر نقش چوب بيشتر باشد استفاده آن در معرق بهتر و زيبا  و تابلو كانلتر است . در ساخت معرق از فلزات نيز استفاده مي شود ( مس-برنج –آلومينيم –  نقره )

معرق ني

اين شيوه در ايران تنها يكي و آن همد رشهر ساري ساخته مي شود در واقع بكارگيري قابليت استفاده  يك گياه محلي اين شيوه معرق را شكل دهي كرده است . استفاده كردن از پوست رويي سقه لله از كياه جارو كه به زبان محلي به آن سازه  گويند .

امروزه هنر منبت  كاري و كنده كاري  بر روي چوب از ابزار ماشيني جديد  به صنعت اختصاص داده شده است.

لاك تراشي

يكي از مشاغل از ياد رفته  هنر لاك تراشي يا چوتاشي يا كچه تاشي است در گذشته در مناطق جنگلي و روستايي مور توجه پيشروان  بوده  وانواع سازه هاي آن بر اساس نياز روزمره رشد يافته وساخته مي شده است .همان ساخت ظروف و احجام چوبي سنتتي با استفاده از چوب هاي جنگلي مي باشد .

صنايع  وسراميك

ابزار و وسايل .چرخ سفالگري –كوره –ابزار ماله  -ابزار ترادر قديم چرخ سفالگري تشكيل  شده  بود از صحفه كار از جنس استخوان جناغ گاو در اصطلاح محلي به آن خال ميگفتند  يك ميله آهنيوصل ميشد وبا پا حركت مي كرد ولي امروزه چرخ سفالگري برقي شده است .

كوره: در قديم  كوره پايين تر از سطح زمين قرار داشت در اصطلاح چال كوره  مي گويند. از چها طرف سوراخي  به سطح زمين تعبيه ميكردند تا گازها خارج شود و در بالاي آن  جايگاه قرار گيري ظروف سفالي بود كه بايد پخته ميشد .ولي امروزه كوره ها در سطح زمين و شامل دو طبقه است طبقه زيرين شامل آتش دان و قسمت رويي آن سفال قرار مي گرفت. 

گل:

گل مورد استفاده گل افرا –گل مقل و گل جارون

لعاب :

از اكسييد سرب به علاوه آهار برنج است كه از اين لعاب رنگ قهو ه اي مايل به مشكي ،زرد و ليميويي بدست مي آيد .

ساخته ها -سازندگان –فضاي كار – زمان

ساخته هاي سفالين  شامل –پيسوز- گومبكا –گره جا –پنج سيري تونگي – تقار –پيليكا –قدره و امروزه  انواع ظروف –بشقاب –كوزه –ليوان  و ظروف تزييني ساخته مي شود .

در اصطلاح محلي به استاد سفالگر استاد كوزه گر  ميگويند  فضاي كار سفالگر در اصلاح چل خنه  وجايي كه سفالگر منشيند و ظرف مي سازد به چل سر معروف است .

در گذشته زمان كار بر اساس نياز فصل و احتياجات مردم از جمله كشاورزان ،دامداران و........ظروف سفالي ساخته ميشد .

بافته هاي ارامنه ساكن شهر ساري

قلاب بافي  با حلقه لاستيكي

شيوه آن دور ه حلقه  هاي پايه  كوتاه  بافته ميشود و بعد حلقه ها به  وسيله  زنجيره پايه وبلند به هم وصل شده ودر كل يك بافت قلاب بافي شده حفره بدست مي آيد .

دوخت هاي رايج ارامنه

گلدوزي :روي ژارچه سفيد نقوش ظريف مانند گل بنفشه با نخ تك لا دوخته ميشود و ابزار  كارشان همان سوزن- نخ رنگي –قيچي وكارگاه است.

پارچه  به صورت كاملا سفت وكشيده داخل كارگاه قرار داده شده وبعد طرح را با يك مداد مگشند بعد گلدوزي ميكنند

تكه دوزي ارامنه : در تكه دوزي پارچه هاي مخملي  از طرح بابانوئول وكاج روي زمينه سبز دوخته وحاشيه را به

صورت دندان موشي  تكه دوزي ميكنند.

پوشاك زنانه ( جمه)

تن پوش زنانه : پيراهن نيمه بلند دوطرف چاكدار بايقه گرد ويا هفت كه در زير يقه 3بندينك داردكه به هم گره ميزدند .

شليته

شليته  دامن كوتاهخ پرچين كه براي دوخت آن 12تا 18 متر پارچه  لازم است و معمولا" از پارچه هاي نازك ويكرنگ استفاده ميشود ، از جنس چيت كمر دامن كش ودور تادور لبه پايين دامن را نوار دوزي مي كردند  امروزه  اين دامن در هنگام جشن ها  براي رقص محلي استفاده مي شود .

 تنگ

پي‍ژامه هاي كه جوانها استفاده ميكردند تنگ ومن  ترها كه پاي شلوارآنه بوسيله كش جمع شده است تنبان مي گفتند .

جلزقه

يقه هفت  وبدون آستين و جلو باز كه روي سكه دوزي ميكردند وبيشتر از جنس فاستوني بوده كه ژشت آن آستري ميدوختند .در بين خان نشينها  از پارچه هاي مخمل  قرمز  وسفيد  براي دوختن جليقه استفاده مي كردند .

پاتوقه : پارچه هاي دراز و كم عرض از جنس پشم ويا نخ كه بيشتر استفاده مي شده و آن رااز مچ تا ساق پا مي بستند .

پوشاك مردانه

تن پوش مردانه

جمه. پيراهن سفيد يقه گرد  از جنس نخ پهلو چاك وزير يقه 3 دگمه  مخورد ودر جلو سينه يك طرف  جيب كوچكي  ميدوختند.

پوشاك عروس وداماد

لباس عروس تفاوت چنداني   با لباس سايرين  نداشته ، پيراهن سفيد وساده وبلندي بهتن ميكرده كه يقه گرد داشته  جلو پيراهن دور يقه سكه دوزي ويراق دوزي شده بود وجليقه مخمل عمدتا قرمز رنگ وكاملا سكه دوزي  به تن داشته و چارقد سفيد وسه گوش كه زير چانه سنجاق خورده  وبه اين سنجاق مرواريد وسكه آويزان ميكردند  ولباس داماد پيراهن سفيد آن چاكداشته با يقه  بايقه ايستاده كه تاپايين جلوي آن دگمه مي خورد .

بررسی عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید :

پس از بررسی وضعیت صنایع دستی در منطقه و گفتگو با برخی از هنرمندان صنایع دستی و همچنین تنی چند از مسوولین منطقه مجموعه نقاط قوت ، ضعف ، فرصت ها و تهدیدها  به شرح ذیل حاصل گردید :

نقاط قوت

استفاده از مواد اولیه طبیعی در تولیدات بومی صنایع دستی

وجود سابقه طولانی در زمینه تولید نساجی سنتی منطقه

ایجاد مشاغل وابسته به تولید صنایع دستی مانند دامداری و پشم ریسی و...

وجود نیروی متخصص و پویا

بیمه بافندگان و کارگران و پشتیبانی مادی از آنان

 

نقاط ضعف

عدم توجه به صنایع دستی و ایجاد بی انگیزگی در بین بانوان هنرمند شهرستان

فاصله زیاد روستاهای منطقه از مرکز شهرستان

نبود زیرساخت های مناسب  در راستای توسعه صنایع دستی شهرستان

عدم تمایل قشر جوان در گرایش به هنرهای سنتی

استفاده از مواد شیمیایی در تولید محصولات صنایع دستی

نبود کارگاه های فعال خانگی در سطح شهرستان

 

عوامل فرصت

وجود توانمندی و خلاقیت در اجرای هنرهای سنتی و صنایع دستی

تاثیر صنایع دستی در اشتغال وتقویت اقتصاد شهرستان

اشتغال به صنایع دستی برای زنان در پایان فصل کشاورزی و دامداری در روستاها

صنایع دستی و تاثیر آن در احیا فرهنگ بومی

 

عوامل تهدید

استفاده از محصولات ماشینی و نوع خارجی مشابه صنایع دستی

بالارفتن قیمت صنایع دستی و مواد اولیه آن ناشی از تورم

افزایش بی رویه مصرف مواد اولیه طبیعی و بخطر افتادن پوشش گیاهی و گونه های جانوری

محو انگیزه اشتغال به صنایع دستی توسط فرزندان

عدم توجه به صنایع دستی و فراموشی آن توسط نسل جدید

 

تجزیه و تحلیل داده ها :

مدل SWOT = (strength & weaknesses & opportunity & threats )، مدلی از سری مدلهای تصمیم گیری است که در جهت تعیین استراتژی و راهبرد بلند مدت یا کوتاه مدت و ایجاد تصمیمات بزرگ و کلیدی در باب مسائل و موضوعات مختلف، طراحی شده است.

SWOT   تکنیکی برای تجزیه و تحلیل و تدوین استراتژی برای توسعه توریسم است . مهمترین ویژگی روش مذکور این است که می توان بدون نیاز به تحلیل های کمّی و محاسبات ریاضیاتی به تحلیل داده ها و تدوین استراتژی پرداخت درحالی که سایر روشها و تحلیلها نیاز به آمار و اطلاعات کمّی و همچنین فرمولهای پیچیده ریاضی دارند . این تکنیک به سادگی و با استفاده از روشهای کیفی امکان استفاده از یافته ها و اطلاعات را فراهم می سازد .

نقاط قوت	ضریب اولیه	ضریب ثانویه	رتبه	ضریب نهایی
استفاده از مواد اولیه طبیعی در تولیدات بومی صنایع دستی	73	0.208	4	0.832
وجود سابقه طولانی در زمینه تولید نساجی سنتی منطقه	76	0.217	4	0.868
ایجاد مشاغل وابسته به تولید صنایع دستی مانند دامداری و پشم ریسی و...	74	0.211	4	0.844
وجود نیروی متخصص و پویا	66	0.188	4	0.752
بیمه بافندگان و کارگران و پشتیبانی مادی از آنان	61	0.174	3	0.522
جمع	350	1		3.818

 

 

نقاط ضعف	ضریب اولیه	ضریب ثانویه	رتبه	ضریب نهایی
عدم توجه به صنایع دستی و ایجاد بی انگیزگی در بین بانوان هنرمند شهرستان	70	0.187	3	0.561
فاصله زیاد روستاهای منطقه از مرکز شهرستان	39	0.104	4	0.416
نبود زیرساخت مناسب در راستای توسعه صنایع دستی شهرستان	72	0.193	4	0.772
عدم تمایل قشر جوان در گرایش به هنرهای سنتی	78	0.209	4	0.836
استفاده از مواد شیمیایی در تولید محصولات صنایع دستی	39	0.104	2	0.208
نبود کارگاه های فعال خانگی در شهرستان	75	0.201	3	0.603
جمع	373	1		3.396

 

عوامل فرصت	ضریب اولیه	ضریب ثانویه	رتبه	ضریب نهایی
وجود توانمندی و خلاقیت در اجرای هنرهای سنتی و صنایع دستی	66	0.175	2	0.350
تاثیر صنایع دستی در اشتغال وتقویت اقتصاد شهرستان	72	0.190	4	0.760
اشتغال به صنایع دستی برای زنان در پایان فصل کشاورزی و دامداری	76	0.201	3	0.603
صنایع دستی و تاثیر آن در احیا فرهنگ بومی	76	0.201	4	0.804
جمع	290	1		157/2

 

عوامل تهدید	ضریب اولیه	ضریب ثانویه	رتبه	ضریب نهایی
استفاده از محصولات ماشینی و نوع خارجی مشابه صنایع دستی	90	0.189	4	0.756
بالارفتن قیمت صنایع دستی و مواد اولیه آن ناشی از تورم	94	0.197	4	0.788
افزایش بی رویه مصرف مواد اولیه طبیعی و بخطر افتادن پوشش گیاهی و گونه های جانوری	79	0.166	4	0.664
محو انگیزه اشتغال به صنایع دستی توسط فرزندان	84	0.176	2	0.352
عدم توجه به صنایع دستی و فراموشی آن توسط نسل جدید	45	0.094	2	0.188
جمع	392	1		748/2

روش کار:

        با استفاده از فرایند مصاحبه و پرس و جو از مسئولین، کارشناسان ، نقط ضعف و قوت و فرصتها و تهدیدها را تعیین می کنیم .
      از طریق یک پرسشنامه از کارشناسان، به هر یک از عوامل درونی و بیرونی که تعیین کردید، ارزش و یا ضریب می دهیم .
      سپس از طریق پرسشنامه، این شاخصها و عوامل را از 1 تا 4 بر اساس میزان ارزش آنها رتبه بندی می کنیم و در نهایت با ضرب رتبه در ضریب، ارزش نهایی هر عامل را تعیین می کنیم . جمع ارزش ها و نمرات، ارزش نهایی هر یک از عوامل چهارگانه (نقاط ضعف و قوت، تهدید ها، فرصت ها) محاسبه می شود.
حال بر اساس این عوامل و البته ارزش ها، چهار نوع راهبرد مختلف برای منطقه مورد مطالعه تعیین می کنیم. این راهبردها باید ترکیبی از عوامل مختلف باشد.
در نهایت با استفاده از ارزش نهایی هر یک از عوامل چهارگانه، در یک محور تعیین می کنیم که راهبردهای تعیین شده عموما از چه نوعی و در چه مسیری باید تعیین شوند.

تحلیل یافته ها

با عنایت به محاسبات انجام شده و نمودار ترسیم شده فوق این نتیجه حاصل میشود که راهبرد حاصله از نوع تهاجمی S . O   بوده و نمایانگر ان است که باید با توجه به فرصت های موجود ، به تقویت نقاط قوت در جهت

اعتلای صنایع دستی منطقه و رسیدن به توسعه پایدار و ایجاد شغل پایه در منطقه پرداخت .

پیشنهادات و راهکارها :

1- ایجاد انجمن های فرهنگی در جهت تبیین و ترویج هنرهای سنتی و صنایع دستی

2- ایجاد مراکز آموزشی جهت آموزش صنایع دستی بومی و احیا و بروز رسانی دستگاه های بافت صنایع دستی

3- ایجاد نمایشگاهها در فصول مختلف سال در روستاهای مختلف شهرستان با استفاده از مناسبتها

4- تشویق نهادهای دولتی و اعطا تسهیلات جهت احیا و ترویج صنایع دستی در شهرستان

5- ایجاد جشنواره های قومی و بومی و نمایش صنایع دستی

6- برپایی تورهای گردشگری و فروش تولیدات صنایع دستی

7- احداث موزه های روستایی و نمایش صنایع دستی قدیمی در جهت احیای آن

8- تنظیم اطلس هنرهای سنتی و صنایع دستی منطقه و توزیع آن در جهت معرفی صنایع دستی

9- تشکیل تعاونی ها و NGOهای فعال در منطقه

نتیجه گیری:

      پژوهش در زمینه صنایع دستی و اساساً موضوعاتی که به اصالت ، فرهنگ و هویت ایران زمین مرتبط است ، ضرورتی غیر قابل انکار است ، که زیرساخت " توسعه پایدار " ، " توسعه فرهنگی " است و نمی توان   گمان برد بتوان  بدون شناخت فرهنگ در جهت توسعه اش گامی برداشت. افزون بر این خاستگاه هنر سنتی به جهت نامیرا و جاودان بودنش با مدرنیسم در تضاد نیست. بدین واسطه میتوان از ویژگیها یا عناصر سنتی بهره گرفت و به شکل و زبان نوین و امروزي از آنها استفاده کرد . پس جاي آن دارد که این هنرها به درستی شناخته شود تا بتوان از کمرنگ شدن یا از بین رفتن آن جلوگیري کرد و از جنبه هاي مهم این هنرها در هنر معاصر بهره برداري کرد.

منابع و ماخذ:

• بیگی، م .  بررسی و مقایسه هنرهاي دستی عشایر ایل کلهر شهرستان گیلانغرب. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنر و معماري دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز. 1387.
• پاپ زن، ع ،بیگی،م و افشارزاده؛، نشمیل . دست افریده هاي بومی ایل کلهر.انتشارات دانشگاه رازي. 1390.
• سایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگري استان ایلام   http://ilam miras.ir 
• سایت رسمی ثبت احوال کشور http://www.sabteahval.ir
• نورماه ، فروهر و یاوری حسین ، نگرشی بر تحولات صنایع دستی در جهان ، انتشارات سوره مهر ، 1384 .