تاریخ فرهنگی طبیعت (1): از طبیعت تا محیط زیست

آرنو بوبرو ترجمه ي سميرا قاسمي

طرح تکاملی، که طرحی لامارکی یا داروینی به حساب می آمد، به تعاملات میان گونه های زیستی و محیط زیستشان، نقشی تعیین کننده می داد. تمایل نسبت به محیط طبیعی، به مثابه نظام تبادلات و تغییرشکل های پیوسته، بوم شناسی علمی (Ecologie Scientifique) را پدید آورد و زیست شناس آلمانی ، ارنست هاکل (Ernest Haeckel) (1834-1919) در سال 1968 تعریفی از آن با عنوان  " اقتصاد طبیعت" (Economie de la Nature) ارائه نمود. در دهه های آتی، انجمن های اندیشمند  طبیعت گرا، نقشی اساسی در گسترش علم بوم شناختی و  مردمی کردن آن برای جامعه ی فرهیخته ایفا خواهند کرد.
چنین مفهومی، قاعدتا، از روابط انسان با محیط طبیعی اش سوال می کند. این انگاره که زمین شناسی و اقلیم، تا اندازه ای به وی‍‍ژگی اقوام شکل می دهند، ذهن جامعه شناسانه ی تِن (Taine)(1828-1918) را به خود مشغول کرد. پل ویدال دو لا بلاش (Paul Vidal de La Blache) (1845-1918) از زمان معرفی "جدول جغرافیایی فرانسه (Tableau geographique de la France) (1903) اذعان کرد که قدمت و ثبات مردم فرانسه موجب شده است که که "زندگی بومی تدریجا درون بافت زمین نفوذ کند". به همین ترتیب، در بافتی از تنش های ملی گرایانه ، ارزیابی رویکرد بوم شناختی توسط علوم انسانی و اجتماعی از طریق طبیعی کردن (en naturalisant) روابطی که جوامع را به سرزمینشان پیوند می دهند، شیوه ی اندیشه پیرامون ملت را از نو احیا می کند.
همچنین رویکرد بوم شناختی، مسئله ی تغییر محیط طبیعی  و روش های حفاظت از آن را که در برابر توسعه ی صنعتی و شهری بی سابقه ای قرار می گیرد، مطرح می کند. محیط های کوهستانی، که از اواسط سده ی نوزدهم با مشکل جنگل زدایی روبرو شده اند، نیازمند دقت و جزء بینی پیرامون سیاست های جمعی حفاظت از طبیعت هستند.  همانطور که برنارد کالائورا (Bernard Kalaora) نشان می دهد، مفهوم کوهستان، به مثابه محیط زندگی و فعالیتِ جوامع محلی، در برابر بازنمایی " انتزاعی و سرزمین زدایی شده ی (deterritorialisee)" طبیعتی -که محافظان جنگل آن را ارتقاء داده اند- و  نیز در برابر خواسته ی کلوپ آلپ فرانسوی (Club alpin francais)  و کلوپ  گردشگری فرانسه  به منظور حفظ مناظر کوهستانی، سرانجام گامی بر می دارد. دخالت های دولت و انجمن های گردشگری، در سال 1913 به آفرینش پارک ملی  اواَزان (l’Oisans) بر اساس الگوی پارک های ملی آمریکا انجامید. به این ترتیب نواحی حفاظت شده با کارکردهای دوگانه شان توجیه می شوند؛ آنها هم طبیعت های حفاظت شده به شمار می آیند و هم مکان هایی خلاقانه . به هر روی، علی رغم فعالیت های انجمن هایی چون انجمن ملی انطباق با محیط زیست (Societe nationale d’acclimatation) و یا باشگاه حفاظت از پرندگان (Ligue de protection des oiseaux)، تنها در ربع آخر قرن بیستم است که سیاست دولتی حفاظت از فضاهای طبیعی، به راستی قدرت می گیرد. در سال 1971، وزارت حفاظت از طبیعت و محیط زیست (ministere de la protection de la nature et de l’environnement) شکل می گیرد. بین سال های 1963 تا 2007، ده پارک ملی که سه عدد از آنها در کنار دریا می باشد ایجاد می شود. در سال 1967 دستوری  رسمی که قانون سال 1983 از آن حمایت می کرد، چهل و پنج پارک ملی ناحیه ای را به وجود آورد. سرانجام، در سال 1986 و بر اساس قانون ساحلی، از نواحی کنار دریا محافظت به عمل آمد.
به این ترتیب در ربع آخر قرن بیستم بود که دل مشغولی های زیست محیطی به شکل یک برنامه ی سیاسی، با ابعادی وسیع، درآمد. تقاضای یک بوم شناسی سیاسی که پیش از این در نزد برخی از  مخالفان خط غالب  سال های 1930 از جمله دونی دو روژما (Denis de Rougemont) (1906-1985)، یا برنار شاربونو (Bernard Charbonneau) (1910- 1996) وجود داشت، در مباحثه ای ملی با رونه دوما (Rene Dumont)(1904-2001) کاندیدای انتخابات رئیس جمهوری سال 1974 نیز وارد شد. علی رغم اندیشه و بینش نظری عمیق، به ویژه اندیشه ی سرژ موسکویچی (Serge Moscovici) (متولد 1925) و با وجود تکاپوی جمعیِ فعالانه ، باز هم بوم شناسی سیاسی در حاشیه باقی ماند. تنها در اواخر سال های 1980 بود که [بوم شناسی سیاسی] به نقطه ی انتخابی حساسی رسید و پرسش از حفاظت از محیط زیست تبدیل به درونمایه مرکزی مباحثه های عمومی و قادر به تغذیه ی جریان تغییر عملی اجتماعی و تکامل چارچوب قضایی شد. با این وجود، رابطه ی اجتماعی با طبیعت به نگرانی های ناشی از تخریب محیط زیست محدود نگشت. شهری شدن و شکل گیری تصاعدی زمانی که به تفریحات و سرگرمی اختصاص یافته بود، محیط طبیعی را به فضای استراحت و به منابع مرتبط می کرد. باز هم در مقایسه با  پایان سده ی نوزده، فعالیت ها در هوای باز  اندک اندک  آزادی بیشتری یافتند. در جریان سده ی بیست، سفرهای کوتاه مدت و چادر زدن (کمپینگ) با حمایت جنبش های جوانان و انجمن های گردشگری که محرک آنها عمومیت یافتن مرخصی های همراه با حقوق بود، رواج یافت. توسعه و رشد شیوه های حمل و نقل فردی، ساخت و تجاری شدن تجهیزات مخصوص به تنظیم روساختارهای گردشگری، چنین گسترشی را همراهی می کرد. ورای این ویژگی متناقض، که طبیعت را مختص به لذت های شهری می داند، جستجوی منابع طبیعی در خارج از شهرها نشان می دهد که انسان معاصر ، رابطه ای ویژه با محیط طبیعی را احساس می کند.

کتاب های آرنو بوبرو پیرامون موضوع "طبیعت، فرهنگ، و تاریخ"

Histoire du naturieme. Le mythe du retour a la nature,Rennes, PUR, 2004
Histoire de l’ecologie, une science de l’homme et de la nature, paris, La Decouverte,1991
Au-dela de la nature, l’environnement, paris, L’Harmattan,1998
Aux origine de l’ecologie. Les naturalists en France de 1800 a 1914, paris, 1999
La societe contre nature,paris, UGE, 1972

منبع:
 Arnaud Bauberot
Dictionnaire d’histoire culturelle  de la France Contemporaine,  Christian Delporte, Jean Yves Mollier, Jean Francois Sirinelli, Quadrige/PUF,2010