حزب داشناکسوتیون 120 ساله شد

هویس

 از زمانی که سه جوان انقلابی ارمنی در تفلیس حزب داشناکسوتیون را تاسیس کردند صد و بیست سال میگذرد. این حزب نقش مهمی در حیات سیاسی و فرهنگی ارامنه جهان، از جمله ارامنه ایران، بازی کرده است. نام کامل حزب این است: های هِقاپوخاکان داشناکسوتیون، یعنی اتحاد انقلابیون ارمنی. بنیانگذاران

 از زمانی که سه جوان انقلابی ارمنی در تفلیس حزب داشناکسوتیون را تاسیس کردند صد و بیست سال میگذرد. این حزب نقش مهمی در حیات سیاسی و فرهنگی ارامنه جهان، از جمله ارامنه ایران، بازی کرده است. نام کامل حزب این است: های هِقاپوخاکان داشناکسوتیون، یعنی اتحاد انقلابیون ارمنی. بنیانگذارانحزب، کریستاپور میکائلیان، سیمون زاواریان و روستوم زوریان، که تا آن زمان در احزاب انقلابی روسی فعالیت میکردند، تصمیم گرفتند برای آزادسازی ارمنستان غربی که زیر سیطره امپراتوری عثمانی بود حزبی ارمنی برپا کنند و با اعزام کادر مبلغ و نیروهای مسلح به ولایات ارمنینشین شرق امپراتوری عثمانی که عموماً از دهقانان تشکیل میشد، به هدف خود برسند. منظور از آزادسازی البته خودمختاری ولایات یاد شده در چارچوب امپراتوری عثمانی بود و نه استقلال. از سال 1907 مبارزه با حکومت تزاری هم در دستور کار داشناکسوتیون قرار گرفت. با پیدایش جنبش مشروطهخواهی ترکهای جوان (یا حزب اتحاد و ترقی) در عثمانی، داشناکسوتیون در مبارزه با سلطان عبدالحمید مستبد خونخوار با آنها همپیمان شدند. امّا همین حزب در سالهای جنگ جهانی نخست کشتار بزرگ ارامنه را سازمان داد. در سال 1918، در نخستین جمهوری مستقل ارمنستان، حزب داشناکسوتیون حکومت را در دست داشت. بعد از شکست آنها در برابر کمونیستهای ارمنی و ارتش سرخ و اعلام جمهوری شوروی در ارمنستان، داشناکها (در زبان ارمنی اعضای حزب داشناکسوتیون را داشناک میخوانند) به کشورهای مختلف فرار کردند و تشکیلات خود را در کشورهای گوناگون برپا کردند. به این ترتیب حزب به یک حزب دیاسپورایی تمامعیار تبدیل شد. مبارزه با حکومت شوروی در این سالها در دستور کار حزب بود و در این راستا گاه با نیروهای دیکتاتور نیز همکاری میکرد. بعد از فروپاشی اتحاد شوروی و اعلام استقلال ارمنستان داشناکسوتیون نیز مقر خود را در کشور تازه تاسیس به پا کرد و با دعوی قدیمیترین حزب ارامنه به ایفای نقش در زندگی سیاسی کشور پرداخت. اینکه دفتر مرکزی حزب خارج از ارمنستان بود و شعبه ارمنستان از جایی خارج از کشور دستور میگرفت برای حکومت جدید قابل پذیرش نبود. سیاستهای آشتیناپذیر و تندروانه حزب در قبال ترکیه و قرهباغ هم همین طور. در سال 1994 لئون تر پطروسیان رئیس جمهور وقت ارمنستان در اقدامی غیردموکراتیک به بهانه وابستگی برخی از اعضای حزب به گروه تبهکار موسوم به "دِرو" فعالیت آن را در ارمنستان ممنوع اعلام کرد. تنها بعد از استعفای او بود که داشناکسوتیون توانست مجدداً به صورت قانونی به فعالیتهای خود در ارمنستان ادامه دهد. داشناکسوتیون همپیمان روبرت کوچاریان دومین رئیس جمهور ارمنستان بود و در این دوره چند وزیر در کابینه داشت. در جریان مخالفتهای مردمی با انتخاب سرژ سرکیسیان رئیس جمهور کنونی ارمنستان و کشته شدن گروهی از مردم، داشناکها وارد ائتلاف حکومتی با سرکیسیان و حزب "ارمنستان مرفه" شدند تا از قدرتگیری مخالفان به رهبری لئون تر پطروسیان که به زعم آنها به آمریکا تمایل داشت و یک نوع ساکاشویلی ارمنی بود جلوگیری کنند. مخالفت آنها با نفوذ آمریکا از آنجاست که بیم دارند با افزایش مناسبات جمهوری ارمنستان با آمریکا آنها برای برقراری رابطه بهتر با ترکیه تحت فشار قرار بگیرند و با باز شدن مرزها سرمایه ترکی فرصت به دست گرفتن اقتصاد ارمنستان را به دست آورد. مخالفت با ترکیه و پیش بردن کارزار شناسایی قتل عام ارامنه در پارلمانهای کشورهای مختلف جهان، تعیین کننده سیاست داشناکسوتیون در سیاست داخلی ارمنستان است.
داشناکها در طول حیات پرتلاطم خود تجربهها اندوختهاند و خود همیشه با تحسین و تعریف و تمجید درباره برنامههای کنونی خود و تاریخ گذشتهشان سخن میگویند، امّا از سوی دیگر اتهامات سنگینی متوجه آنها شده است. اتهام عملیات مسلحانه ماجراجویانه در مبارزات سالهای نخستین حیاتشان در امپراتوری عثمانی که چه بسا به انتقامهای خونین حکومت منجر میشد، همکاری با ترکهای جوان و ناهشیاری در قبال سیاست نسلکشی آنها، همکاری با حکومتهای مستبد، سرکوب مخالفان به شیوههای قهرآمیز آنجا که زورشان رسیده است، الویت دادن به سیاستهای دیاسپورایی و بیتوجهی به مسائل ثبات و امنیت ملی داخلی جمهوری نوپای ارمنستان، ائتلاف با نیروهای راست حکومتی و در عین حال ادعاهای سوسیالستی و چپنمایانه. البته آنها پاسخهای خود را برای این اتهامات دارند. تاریخنگاری حزب داشناک عمدتاً از سوی مخالفان تندرو آن یا هواداران سینهچاک حزب صورت گرفته است. شاید اکنون وقتش رسیده باشد که با نگاهی منصفانهتر و فارغ از تعصب به بررسی حیات این حزب پرداخت. حزبی که تاریخش جزئی از تاریخ ارامنه است و تندترین مخالفان آن نیز نمیتوانند منکر نقش تعیینکننده آن در حیات سیاسی و اجتماعی معاصر همه ارامنه باشند.