مراسم رزیف از منظر انسان شناسی

بنیامین انصاری نسب

پیشینه رزیف/ رزیف جزیی ازآیین ها و آواهای کار است،از این رو با تغییر شرایط و ضرورت های کار به دنبال تبدیل جهاز های بادی به لنجهای موتوری که سبب شد تا کارهایی مانند برافراشتن بادبان یا کشیدن لنگر باآن آداب و رسوم خاص ، یا صیادی و جمع آوری تور ماهیگیری بصورت دسته جمعی از میان برود، برای حفظ و بقای این آیین آن را با ترکیبی از رقص خیزران در جشن های  عروسی به نمایش گذاشتند تا درکنار آن به یادآوری و حفظ میراث موسیقیایی پدران و آنچه برآنها گذشته و رنج و مشقت های که برای به دست آوردن لقمه ای نان تحمل کرده اند، یاری رسانند و این آیین را به نسلهای آینده منتقل کنند.رزیف در گذشته رقص شمشیر بوده است و به ضرورت تحولات تمدنی اکنون رقص خیزران است و جوهره و کارکرد انسانی آن ایجاد اتحاد و همبستگی است؛ بنابراین بیشتر موسیقی حماسی محسوب می شود و خواندن آن اشعار برای ترغیب مردم به دفاع و جنگیدن از خاک سرزمین بوده است. رزیف برگرفته از واژه رزیف است که به از قرار گرفتن افراد در  دو ردیف به هنگام اجرا اشاره دارد. این مراسم در جزیره ­قشم­ بنام­عضو­ا یاعصوا معروف­است،گویا این نام  از خیزران به عنوان عصا گرفته شده که به مرور زمان به عصو ا تبدیل شده است.

  رزیف

رزیف مراسمی است که به منظور ابراز شادی و نشاط در عروسی ها و اعیاد بندرکنگ و قشم برگزار می شود.این مراسم در میدانی نزدیک منزلی که درآن عروسی است، اجرا می گردد. در میدان، دو گروه که تعداد هریک بین 8تا 20تن متغییر است، درمقابل هم قرار می گیرند ؛ هریک از نفرات خیزرانی در درست دارد که از آن برای اجرا استفاده می کنند.دراجرای مراسم هریک  از افراد گروه در هرردیف دست چپ خود را دورکمر نفر بعد حلقه می کند و بادست راست که خیزرانی درآن قرار دارد به اجرای حرکات و فرمهای خاصی می پردازد.

نوازندگان این گروه که کاراصلی را برعهده دارند در وسط میدان قرار می گیرند و دو گروه در دو طرف این نوازندگان قرار دارند.افراد نوازنده شامل : سه نفرنوازنده دُهُل،دونفر نوازنده دایره[i] ،و یک یا دو نفر شِلِنج[ii] زن هستند.

با قرارگرفتن هریک از اعضا در جای خود و کوک سازها، نوازندگان شروع به نواختن می کنند و خواننده یا "نهیم" که معمولا فردی باتجربه است و در گذشته این نقش را بر عهده­ی ناخدا های مسن و با تجربه می گذاشتند، آغاز به خواندن می کند. اشعار اغلب عربی است و گاهی زبان سواحلی نیز شنیده می شود.خواندن بدین صورت است که از دونفر نهیم یک نفر می خواند و دیگری ادامه آن بیت را با لحنی سنگین تر بیان می کند،تفاوت لحن صدای دو نهیم نظم و ریتم خاصی را به موسیقی می دهد. مراسم رزیف از سه حرکت اصلی تشکیل شده است:

حرکت شماره یک، افراد ایستاده دست چپ را دورکمر نفر بعدی حلقه می کنند درحالی که در دست دیگر خیزرانی دارند،نوازندگان رو به هر ردیف که قرار گیرند آن ردیف رقص را آغاز می کند رقصی که با حرکات منظم وفرمهای خاصی اجرا می شود بدین صورت که خیزران را به سمت جلو و نزدیک به تنه بالا می آورند و گاهی روی پای چپ آمده و تنه را به آن طرف متمایل می کند و دوباره پا را عوض کرده روی پای راست آمده و تنه را به جهت مخالف هدایت می کنندو همزمان خیزران را به سمت چپ یا راست با رعایت مکث همراه ریتم موسیقی حرکت می دهند.در ردیف مقابل که پشت نوازندگان قرار دارند خیزران را روی شانه قرار داده و همین حرکات چپ و راست شدن را اجرا می کنند تازمانی که نوازندگان روبه آنها می آورند پس آنها خیزرانها را از شانه پایین آورده و رقص خیزرانه را  به آن می افزایند. 

حرکت شماره دو،ردیفی که موسیقی رو به آنها نواخته می شود همان فرمها و ریتم حرکت یک را انجام می­دهند.در حالی که ردیف مقابل خیزران را به صورت افقی در مقابل سینه آورده و انتهای خیزران هرنفر راشخص کناری در دست می گیرد و این تا انتهای ردیف ادامه دارد و بدین صورت یک خیزران واحد را تشکیل می دهند سپس همراه با ریتم آرام آرام گام به گام تا پشت سر نوازندگان که نزدیک ردیف مقابل می نوازند جلو می آیند و هم زمان در هنگام جلو آمدن این خیزران واحد را به بالا و پایین به همان شکل افقی حرکت می دهند. وقتی نزدیک نوازندگان رسیدند نوازندگان رو به آنها چرخیده و آنها همین حرکت را تا برگشتن به جای نخست اجرا می­کنند و هنگامی که در جای اولیه مستقر شدند به همان حرکات ریتمیک اولیه چپ و راست می پردازند. در این هنگام ردیف مقابل به پشت سرنوازندگان رسیده و همان حرکات را اجرا می کنند.

حرکت شماره سه، تمامی افراد بصورت حلقه ای می نشینند و مانند گذشته خواننده و نوازندگان در وسط این حلقه جای دارند،نهیم در اینجا یک نفر است او هم مانند بقیه نشسته و اشعارش را می خواند.پس از اتمام یک شعر تمامی افرادهمراه با هم دست زدن را باریتم شدیدی با همراهی موسیقی آغاز می کند؛این دست زدن ناگهان قطع می شود و دوباره همزمان شروع می شود این مکث و قطع شدن موسیقی و دستها بطور متوالی و با مکثهای متفاوت تکرار می شود،این حرکات به هماهنگی بسیاری بین نوازنده و افراد گروه نیاز دارد افراد باید کاملا"گوش به نوای دهلها بسپارند تا درهنگام تغییر ریتم و قطع آواز نهیم ریتم از ضرب نیافتاده و شروع دست زدنها ضد ضرب نباشد.

تحلیل حرکت ها

حلقه کردن دست دورکمر یکدیگر به عنوان یک دال در یک ردیف به طور منظم مدلول و نشانی از اتحاد و همدلی میان کسانی است که در جهازهای بادی کار می کردند.این حلقه ها هریک به مثابه حلقه های زنجیری هستند که پاره شدن آنها باعث از هم گسستن زنجیره کار در  جهاز می شود زیرا درستی انجام کار هریک از جاشوان برروی دریا از پیوستگی زنجیر­واری برخورداراست و اختلال در کار هر یک موجب ایجاد مشکل در روند کاری سایر جاشوان و در نهایت جهاز می گردد.

حرکت شماره یک،برگرفته از حرکت پاروزدن جاشوها روی ماشوه[iii] هنگام رفتن به سمت جهاز است،حرکتی که با رفت و برگشت  پاروزن با جهت حرکت پاها کاملا" هماهنگ است.بطوری که هنگام خم شدن به سمت راست برابر با کشیدن پارو به سمت بالا و خم شدن به سمت چپ برابر با هدایت پارو به سمت پایین است و این حرکت تا رسیدن ماشوه به جهاز ادامه داشته است.

حرکت شماره دو، خیزرانها با کنار هم قرار گرفتن در یک خط افقی خیزران یکپارچه ای را تشکیل می دهند که دراینجا معادل با طناب بزرگی است که در جهازها برای بالا کشیدن بادبان استفاده می شود و به دلیل سنگین بودن بادبان همیاری همۀ افراد را طلب می کند. این حرکت بالا و پایین کردن خیزران یکپارچه نشان از کشیدن طناب بزرگ برای برافراشتن بادبان بوده است.علاوه براین حرکت افراد هر دسته تا رسیدن به پشت نوازندگان و برگشتن نوازندگان به سمت آنها و برگشتن افراد آن دسته به جای اولیه خود تداعی کننده حرکت موج دریایی است که به مانعی ماننده صخره یا بدنه جهاز برخورد می کند و دوباره به جای اولیه خود باز می گردد.

حرکت شماره سه،پایان سفر است؛سفری طولانی و پرخطر که به سلامتی بازگشتن از چنین سفری البته باید با جشن و شادمانی گرامی داشته شود. و این دست زدنها نشان از شادی بازگشت به سرزمین خود و خانواده است و بیشتر اشعاری که در این جا خوانده می شود در ستایش و مدح و ثنای حضرت رسول(ص) و شکر گزاری از درگاه خداوند است.

نتیجه گیری

انجام اعمال رزیف در زمان و مکان معین آن را به یک عمل فرهنگی تبدیل می‌کند و حتی شرکت‌کنندگان از طریق اعمالی که انجام می‌دهند و آنچه انجام نمی‌دهند، در همین نسبت جز و کل،هویت جمعی پیدا می‌کنند.در سفرهای دریایی بزرگ که چندین ماه به طول می‌انجامد در صورت هرگونه سرخوردگی، ناکامی ، رنج و حتی برخورد با مساله غایی زندگی بشری یعنی مرگ، نظم درونی و انسجام اجتماعی به هم خواهد ریخت؛آن‌ها از طریق مشارکت در مناسک و آیین‌هایی مانند رزیف است که قدرت اخلاقی جامعه را آشکارا احساس می‌کنند و احساسات اخلاقی و اجتماعی خود را از همین طریق تقویت و تجدید می‌سازند. همین مناسک است که احساسات دینی را ایجاد، تقویت و تجدید می‌کند و حس وابستگی به یک قدرت معنوی و اخلاقی را که درواقع همان جامعه است، تشدید می‌نماید. همین مناسک و ماهیت جمعیِ چنین گردهمایی است که این‌همه شور و شوق برمی‌انگیزد و شرکت‌کنندگان را نسبت به اهمّیّت گروه و جامعه در قالب آیین‌های دینی آگاه می‌کند.افراد امیال و کشش های شان را تابع احکامی می سازند که برای نظم اجتماعی ضروری اند.هدف های گروهی،ارزش هایی غایی و نظایر آن فطری نیستند،بلکه باید با وسایلی حفظ شوند برای دستیابی به این هدف،هدف های گروهی و ارزشهای غایی باید با کشش های فردی پیوند یابند؛ضرورت و اعتبار آیین ها و تنظیم های اجتماعی از طریق پیوند خوردن این تنظیم ها با یک جهان تخیلی،برای افراد جامعه تثبیت می شوند.این جهان فرا طبیعی و فرا تجربی به صورت سرچشمه هدف ها و ارزش های غایی نمایانده می شود و این ارزشها و هدفها،از طریق همین جهان تخیلی،ضروری و توجیه پذیر نشان داده می شوند.

 

 

[i] Dayerehنوعی دف است که اندازه آن کوچکتر از دف می باشد:

[ii] Shelenjسنج کوچکی است که یک قطعه را ثابت گرفته و قطعه دیگر را بر روی آن می کوبند:

[iii] Mashovehقایق های کوچک پارویی که ظرفیت حمل شش تا هشت نفر را داشته اند: