بدلکاری شجاعت یا شگرد

بررسی چالش های اکشن و بدلکاری در گفت وگو با عباس شوقی

از همان روز اول شکل‌گیری سینما و ساخت فیلم «سرقت از قطار» لزوم استفاده از جلوه‌های ویژه و بدلکاری در سینما بشدت احساس شد. صحنه‌های تیراندازی، اسب‌سواری، درگیری و تعقیب‌وگریز در قطار و اطرافش برای خیلی از مخاطبان جذاب بود. ژرژ ملیس، فیلمساز نوآور سینما با ساخت «سفر به ماه» با استفاده از جلوه‌های ویژه تصاویر بدیعی برای مخاطبان خلق کرد.

بتدریج جلوه‌های ویژه و بدلکاری به یکی از عناصر فیلم‌های سینما و بخصوص از نوع پر مخاطبش بدل شد. مردم علاقه داشتند صحنه‌های تعقیب و گریز، تیراندازی و انفجار را بر پرده نقره‌ای ببینند. با ساخته شدن فیلم‌های جیمز باند، مخاطبان با طیف جدیدی از صحنه‌های درگیری، تعقیب و گریز و انفجار مواجه شدند. با سیطره سینمای دیجیتال و جلو‌های ویژه، این مقوله رشد کمی و کیفی زیادی پیدا کرد. هرچند هنوز نقش اساسی بدلکاران در سینما و تلویزیون غیرقابل‌انکار است. در سینما و تلویزیون ایران به دلیل محدودیت مالی و امکانات، جلوه‌های ویژه میدانی و بدلکاری تابع شرایطی متغیر بوده است. عباس شوقی، طراح جلوه‌های ویژه سینما و تلویزیون که در بدلکاری هم تجربیاتی داشته، درباره اوضاع و احوال بدلکاری در ایران سخن گفته است.

● دلیران تنگستان، پیشرو در استفاده از بدلکاری

سابقه بدلکاری و جلوه‌های ویژه به سال‌های قبل از انقلاب برمی‌گردد و آنتونیو کریدوری به نوعی پیشروی این فن بود که در مجموعه تلویزیونی «دلیران تنگستان» برای اولین بار در مقیاسی گسترده‌ از جلوه‌های ویژه و بدلکاری استفاده کرد. سال‌ها بعد در ایتالیا، کمپانی کریدوری در دو شاخه جلوه‌های ویژه و بدلکاری تاسیس شد تا امروز که شاگردان کریدوری مشغول انجام جلوه‌های ویژه و بدلکاری پروژه سینمایی «محمد رسول‌الله(ص)» به کارگردانی مجید مجیدی هستند.

● تلفیق علم با تجربه

با آغاز جنگ تحمیلی و دوران دفاع مقدس و تأثیر آن بر مضامین فیلم‌ها و کارهای تلویزیونی، جلوه‌های ویژه وارد فاز جدیدی شد که در بسیاری از آثار سینمایی دهه ۶۰ و ۷۰ نمود داشت. از سویی، افراد حاضر در این حرفه نیز متفاوت از گذشته بودند. اگر در دهه‌های پیشتر، در این حرفه افرادی مثل اکبر اصفهانی صحنه‌های پرت شدن از ارتفاع و سقوط از ماشین و کتک‌کاری را طراحی و اجرا می‌کردند، با ورود پیمان ابدی به ایران این بحث علمی‌تر و حرفه‌ای‌تر دنبال شد. در واقع نسلی از بدلکاران شکل گرفت که ضمن آن که شجاعت زیادی در کارهای بدلکاری و طراحی اکشن داشت، این روحیه را با علم و دانش کار تلفیق کرده بود.

● لطمه به حرفه بدلکاری

حضور بدون پشتوانه برخی گروه‌های بدلکاری به این حرفه لطماتی وارد کرده است، به طوری که هر شخصی به خودش اجازه می‌دهد با حضور در چند صحنه بدلکاری، سریع گروه بدلکاری تشکیل دهد و متاسفانه می‌توان گفت امروزه این عرصه بی‌در و پیکر شده است و انجمن بدلکاران نیز نمی‌تواند جلوی این ورود بی‌رویه را بگیرد، در حالی که این مساله خطیری است که با جان بازیگران در ارتباط است و در طراحی و اجرا باید مورد دقت زیادی قرار بگیرد. به عنوان مثال مواردی چون فرورفتن ترکش‌های جلوه‌های ویژه در تن برخی بازیگران مثل حمید فرخ‌نژاد، مرگ تلخ مرحوم علی سجادی‌حسینی سر صحنه فیلم «خط آتش» یا مرگ غیرمنتطره پیمان ابدی نشان می‌دهد دقت و کنترل بیشتر در این عرصه، یک لازمه است.

● اصل بر خلاقیت است

عنصر خلاقیت در کار جلو‌ه‌های ویژه وبدلکاری، یک اصل است. کسی که به سراغ چنین حرفه‌هایی می‌رود باید سینما را به طور کامل بشناسد. البته در کشورهایی مثل هند و آمریکا هم با تلفات جانی در این حرفه روبه‌رو هستیم، اما باید تلاش کرد احتمال رخ دادن این آسیب‌ها به حداقل برسد.

● راه‌های رسیدن به شرایط مطلوب

در بخش جلوه‌های ویژه میدانی برای ورود اسلحه و مهمات مشقی از خارج از کشور، با مشکلات مختلفی روبه‌رو هستیم که به نظرم باید با توجه بیشتر مسئولان، بودجه اختصاص یافته در یک فیلم یا مجموعه ایرانی برای جلوه‌های ویژه و بدلکاری‌ به شرایط مطلوب‌تری برسد.

● لزوم مطالعه تکنیک‌های نوین و روزآمدی

در این سی سال در بیش از ۴۰۰ سریال کار کرده‌ام و برای هر کدامشان وقت و دقت زیادی گذاشته‌ام چون همواره دغدغه کیفی داشته‌ام. دو مجموعه تلویزیونی «کلاه پهلوی» و «پلیس جوان» کارهای شاخص من در عرصه جلوه‌های ویژه و اکشن و بدلکاری است. مجموعه «کلاه پهلوی» پر از جلوه‌های ویژه مینیاتوری درجه یک است و تلاش کردم در این پروژه، کار استانداردی ارائه کنم.

احمد محمد اسماعیلی