خوش‌گذرانی سنتی و مدرن

پیتر کوریگان، برگردان شایسته مدنی

ما عموما تمایزی بین ضرورت‌ها و تجملات قائل می‌شویم. از ضرورت‌ها، رضایت ناشی می‌شود اما از تجملات لذت. ضرورت‌ها ممکن است آنچه برای زیستن نیاز داریم را فراهم کنند و با سختی همراه باشند، اما تجملات، نه فقط شیوه‌ای برای آسایش بلکه شیوه‌ای برای لذت بردن نیز هست. کمپبل نشان می‌دهد که اینها در واقع دو مدل متضاد از کنش انسانی هستند، یعنی نیازهای رضایت‌بخش و جستجوی لذت، از یک جنس نیستند. اولی با فقدان مرتبط است و لازم است تکمیل شود، بنابراین می‌تواند نوعی از عدم تعادل را در پی داشته باشد، اما هدف دومی انگیزه‌های بزرگتری برای تجربه کردن است. لذت با ظرفیت ما برای ارزیابی محرک ارتباط دارد، بنابراین مثلا ممکن است که ما همه‌ی انواع لذت‌ها را از فکر کردن به برخی غذاها بدست آوریم، اما تنها زمانی راضی می‌شویم که واقعا غذا بخوریم. برای لذت، عملا نیازی به خوردن غذا نیست، هرچند که امکان دارد انجام دهیم. پس جستجوی لذت چطور به کار گرفته می‌شود؟ کمپبل اشکال خوش‌گذرانی مدرن و سنتی را در مواجهه‌ی باهم می‌بیند. در جوامع سنتی، جستجوی لذت، جستجو برای شور و احساس[1] است. این جستجو، تنها گروه اشراف‌زاده‌ی ثروتمند کاربرد داشت که رضایتمندی کلی برایشان تضمین شده بود، آنها هرگز از گرسنگی رنج نمی‌کشیدند یا بی سرپناه نمی‌ماندند. کالای کمیاب در این شرایط نان نیست، بلکه لذت در نهایت خودش، از نیازهای ضمانت‌شده جداست. رضایت از خوردن یک وعده غذا حاصل می‌شود، اما لذت به معنی عادت رومی‌های قدیم است که آنقدر میخوردند که بیمار شوند. راه حل تمیزتر، در هنر آشپزی بسیار متنوع نهفته است (یا هنرهای مرتبط). اما حتی این راه حل نیز با محدودیتهایی همراه است، مثلا «حس چشایی (و همچنین بویایی) تنها قادر است چهار مقوله‌ی شوری، شیرینی، ترشی و تلخی را از هم تمیز دهد. واضح است که هر شکل به نسبت قوی به زودی از ظرفیت لذتهای محرک تازه‌ای که اینها عرضه می‌کنند، اشباع می‌شود»

به طور کلی، مشخصه‌ی خوش‌گذرانی سنتی، جستجو برای لذتهایی است که با کارهای کاملا ویژه‌ای چونان خوردن، نوشیدن، رابطه‌ی جنسی و امثال آن ارتباط دارد. استراتژی متفاوت و مدرن‌تر، در پی جنبه‌های لذت‌بخش در همه‌ی تجربه‌هاست. لذت در خوش‌گذرانی سنتی در تجربه‌های بسیار خاصی وجود داشت، لذت در خوش‌گذرانی مدرن در هر تجربه و همه‌ی تجربه‌ها وجود دارد، بدین معنی که حتی خود تجربه‌ی زندگی میتواند جایگاهی برای لذت بردن باشد. اما چطور ما از شیوه‌ی سنتی به مدرن حرکت کرده‌ایم؟ به نظر کمپبل، تغییر اصلی در انتقال جستجوی لذت در احساسات به جستجوی لذت در هیجانات، دیده می‌شود. به نظر او اولویت در اینجا، ظرفیت هیجانی است که انگیزه‌ی طولانی‌مدت را تامین می‌کند که میتواند با میزان معناداری از کنترل مستقل همراه شود. البته یکی از اولین واکنش‌ها، حتی برای خودمان، زمانی است که به این بیندیشیم که «خسته و عاطفی بودن ما»، کنترل آخرین چیزی است که داریم. آیا عواطف و کنترل در مقابل هم قرار ندارند؟ ما تمایل داریم عواطف را طوری ببینیم که ما را کنترل می‌کنند تا اینکه خودمان عواطف را کنترل می‌کنیم. پیش از آنکه بتوانیم از بهره‌مندی عاطفه صحبت کنیم، کمپبل ادعا می‌کند که این باید «موضوعی با کنترل ارادی، شدت آن قابل تنظیم و مجزا از وابستگی‌اش به رفتار غیرارادی واضح شود... این دقیقا در درجاتی قرار دارد که در آن فرد، مالک توانایی تصمیم‌گیری طبیعی و نیروی احساس خود است، همان چیزی که راز خوش‌گذرانی مدرن در آن قرار دارد»

بنابراین برای اینکه قادر باشیم از هیجانات لذت ببریم، لازم است از آنها فاصله بگیریم. اما این مساله چگونه اتفاق می‌افتد؟ کمپبل، ظهور پیورتنیسم را کلیدی در این زمینه می‌داند. هرچند پیورتن‌ها شواهدی از عواطف ناخواسته را که سرکوب شده بود، مدیریت می‌کردند، گمراه‌کننده است اگر تصور کنیم هر آنچه انجام داده‌اند همین بوده است، توانایی آنها برای سرکوب عواطف میتوانست در بیان عواطف به شیوه‌ای کنترل‌شده استفاده شود. اخلاق پیورتن در تضاد با بیان عواطف به طور «طبیعی» بود و عواطفی از این دست، کنترل ما را در دست می‌گیرند و بنابراین در را به سوی بیان عواطفی که میتوان «ساختگی» نامید باز کرد و به این طریق میتوانیم عواطف را بیان کنیم و عواطف دیگر بیان‌کننده‌ی ما نیستند. به نظر کمپبل، پیورتنیسم «تا حد زیادی در گسترش توانایی فردی برای دستکاری معنای اشیاء و وقایع و همچنین خود تصمیم‌گیری برای تجربه‌ی عاطفی دست داشت». ما اکنون ظرفیت داریم تا معناهایی را که دوست داریم از نمادهای مختلف دریافت کنیم، یعنی از اینکه از فیلمهای ترسناک وحشت کنیم، لذت می‌بریم چرا که میدانیم داوطلبانه انتخاب شده است تا برای دوره‌ای خاص، بی‌اعتقادی را به حالت تعلیق درآورد. در نهایت هم وحشت تحت کنترل ماست و میتوانیم از آن لذت ببریم. بنابراین تفاوت بزرگ بین خوش‌گذرانی سنتی و مدرن در این واقعیت نهفته است که اولی سعی در کنترل اشیاء و وقایع در دنیا را دارد تا از آنها لذت ببرد درحالیکه دومی لذت را در کنترل معنای چیزها پیدا میکند. جویندگان لذت مدرن، میتوانند لذت را تقریبا در هر چیزی بیابند. این مساله ضروری است تا دنیای مصرف‌کنندگان کالاها به شکل زمین‌بازی خوش‌گذرانی ظاهر شود که ما تا به امروز انجام داده‌ایم. تفاوت بین خوش‌گذرانی مدرن و سنتی در جدول 1-3 خلاصه شده است.

 

جدول 1-3: خوش‌گذرانی[2] مدرن در برابر سنتی

خوش‌گذرانی سنتی	خوش‌گذرانی مدرن
در جستجوی لذتی که با کارهای خاصی در ارتباط است. لذت با احساسات در پیوند است. عواطف تحت کنترل سوژه نیست. لذت از کنترل اشیاء و وقایع ناشی می‌شود.	در جستجوی لذتی که در همه یا هر تجربه‌ای وجود دارد. لذت با عواطف ارتباط دارد. عواطف توسط سوژه کنترل می‌شود. لذت از کنترل معنای اشیاء و وقایع ناشی می‌شود.

 

 

 

[1] sensation

[2] hedonism