پوشاک زنان در ایران پیش از ورود آریایی ها

پروین بابایی

با استناد به نوشته پروفسور مجیدزاده تا پیش از آمدن ماد­ها و پارس ­ها یعنی تا حدود یک هزار سال پیش از میلاد، تاریخ سرزمین ایران تقریباً منحصر به تاریخ ایلام بوده است و پوشاک آنان تأثیر فراوانی بر پوشش ساکنان بعدی فلات ایران گذارده ­است. یکی از آثاری که پوشش زنان ایلامی را به وضوح نمایش می­دهد مجسمه مفرغی عظیمی به وزن 1750 کیلوگرم از ملکه نپیراسو همسر اونتش گل است که از معبد نین خورسگ در ارگ شوش به دست آمده است. شکل کلی آن به پیروی از سنت کهن پیکرتراشی در بین ­النهرین استوانه ­ای است. پایین ­تنه که با دامن زیبایی پوشیده شده به شکل زنگ بلندی است با انحنای بسیار ملایم. نوار پهنی با شرابه­ های بلند، نیمه بالایی دامن را در پشت تزیین کرده و دنباله­ آن در قسمت جلو  با شرابه­ هایی که به تدریج از بلندی آن­ها کاسته می­ شود، کشیده شده است. نوار پهن و تزیینی و  به احتمال زری­ دوزی شده ­ای که از کمر آغاز گردیده و تا لبه دامن ادامه می ­یابد، جلوه­ خاصی به مجسمه می­ بخشد و سرانجام نوار پهن دیگری به لبه­ پایین دامن دوخته شده که امواج ملایم شرابه­ های آن، یکنواختی حاصله از خطوط موازی مستقیم یا شکسته طرح­ های تزیینی لباس را بر هم می ­زند. قسمتهای ساده لباس را دایره­ های کوچک با نقطه­ های یک در میان می­ پوشاند که تزیین پولک ­دوزی یا حتی مروارید­دوزی را القا می ­کند (مجید زاده، 1370: 84).

از زمان حکومت کوتیک اینشوشیناک ( 2240- 2220 ق.م) دو اثر نفیس کشف شده که پوشش الهه نارونته در بین ایلامی ­ها را نشان می ­دهد. اثر اول مجسمه­ الهه نارونته است که در سال 1904 میلادی به وسیله دمرگان[1] در آکروپل شوش کشف گردید. الهه نارونته با لباس بلند با نقش فلس ماهی بر روی تختی مزین نشسته است. پیر آمیه[2] در تشریح این نقش می ­نویسد: « الهه به طریق سومری لباس پوشیده، یک شاخه نخل و یک ظرف را روی سینه نگه داشته و مانند اینانا- ایشتار  سومری- آکادی روی شیرهایی نشسته است. با وجود این که سر مجسمه ساییده شده، اما معلوم است که موهای الهه ناروندی یا نارونته در پشت سرش بافته و جمع شده یا محتملاً تاجی شاخ ­دار دارد»(صراف، 1387: 47- 49).        

دومین اثری که از دوره­ کوتیک اینشوشیناک در رابطه با الهه­ نارونته کشف شده جام نقره ­ای است. این جام در سال 1966 از داخل یک خمره­ سفالی بزرگ از دهکده­ حاجی ­آباد کشف گردید. صحنه­ اصلی عبارت است از الهه ­ای که با شکوه و عظمت تمام در سمت راست ایستاده و الهه یا شاهزاده­ دیگری در مقابل وی به حالت احترام چمباتمه زده­ است. الهه­ بزرگ دارای لباس بلند آستین کوتاه با تزییناتی به شکل فلس است. بانوی مقدس بر روی این لباس شنلی به صورت برگ­ های آویزان طوری پوشیده که ابتدا دور گردن را پوشانیده و سپس از پهلوی سمت چپ و  از روی شکم به طرف پهلوی راست می ­پیچد. پاها برهنه و از زیر لباس مشهود است. حالت آرایش موها تقریباً شبیه موهای مجسمه­ سنگی وی است. به عبارت دیگر الهه نارونته موها را از قسمت زیر جمع کرده و در روی سر و در پشت بسته است و تاج یا پیشانی بندی بر سر دارد. با استناد به گفته­ دکتر صراف، مهمترین عامل تشخیص الهه­ های ایلامی به ویژه در دوران­ های کهن­تر همان لباس پوستی است که بعدها با چین­ های افقی مطبق خود را می­ نماید(همان : 68).

وی می ­افزاید که هنرمندان ایلامی در همه­ دوره ­ها زنان را با موهای کاملاً آراسته و مرتب نشان داده ­اند و موی سر این اثر از چنین ویژگی برخوردار است. به انتهای موی سر نواری پهن بسته شده که یک سر آن رها و آویزان است. بستن نوار به انتهای مو و آویزان شدن آن تا لبه­ پایین پیراهن قبلاً در پیکره­ کوچک یک زن از جنس عاج در بخش مجسمه ­سازی دوران سوکل مخ­ها[3] دیده شده است و ما در این تصاویر تداوم سنت دیرپای آرایش موی سر زنان ایلامی را به وضوح مشاهده می ­کنیم (همان : 76).

 

منابع:

مجیدزاده، یوسف. 1386. تاریخ و تمدن ایلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی

صراف، محمد رحیم. 1387. مذهب قوم ایلام (2600- 5000 سال پیش). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت)

 

[1]Jacques de Morgan(1924- 1857) 

[2]Pierre Amiet (  - 1922) 

[3]از سلسله های متقدم تمدن ایلام SUKKAL.MAH

 

 

آدرس صفحه: http://www.anthropology.ir/node/24792

ایمیل: [e-mail]