مجموعه­ های باستان جانورشناسی در موزه ها و اهمیت آنها در شناخت معیشت و زیست محیط جوامع گذشته

گروه اخبار

مکان: موزه ملی ایران، سالن نشستهای تخصصی، زمان: چهار شنبه 7 اسفند 1392، 9:30 تا 12:30
رشد علم باستان شناسی در دهه های اخیر باعث شده است که بهره گیری از علوم میان دانشی نقشی اساسی را در تحلیلهای آن ایفا نمایند. در این بین، شاخه های مختلفِ باستان شناسی زیستی نظیر باستان  جانورشناسی، انسان شناسی جسمانی، گیاه  باستان شناسی و جز اینها همواره نقش مطالعات محوری و تکمیلی در بازشناسی شیوه های زیست انسان های گذشته دارند.

● طرح ساماندهی و بررسی مجموعه های  استخوان در موزه ملی ایران و اهمیت آن در پیشرفت مطالعات زیست باستان شناسی در ایران

دکتر مرجان مشکور

دکتر مشکور متخصص باستان جانورشناسی و دیرین زیست محیط شناسی از دانشگاه سوربن فرانسه، استاد و پژوهشگر مرکز ملی پژوهش های علمی (CNRS ) و مدیر گروه جوامع، جانوران و گیاهان آسیا در موزه ملی تاریخ طبیعی (MNHN) فرانسه هستند. همچنین طی چهار سال گذشته مسئول طرح آموزش باستان جانورشناسی در آزمایشگاه باستان سنجی دانشگاه تهران بوده اند و  محور فعالیتهای پژوهشی ایشان از ۲۱ سال پیش بر باستان جانورشناسی فلات ایران و مناطق همجوار  از جمله جنوب آسیای مرکزی بوده است. در چند سال اخیر پژوهشهای خود را بر روند اهلی سازی در فلات ایران و تحولات دامپروی و شبانگری متمرکز کرده است .
 
رشد علم باستان شناسی در دهه های اخیر باعث شده است که بهره گیری از علوم میان دانشی نقشی اساسی را در تحلیلهای آن ایفا نمایند. در این بین، شاخه های مختلفِ باستان شناسی زیستی نظیر باستان  جانورشناسی، انسان شناسی جسمانی، گیاه  باستان شناسی و جز اینها همواره نقش مطالعات محوری و تکمیلی در بازشناسی شیوه های زیست انسان های گذشته دارند. از این رو، حفاظت و نگهداری صحیح از بقایای استخوانی و گیاهی و دیگر مواد آلی که از کاوش های باستان-شناختی کشف شده اند، ضروری است. موزه ملی ایران نیز دارای مجموعه هایی از بازمانده های استخوانی است که از کاوش های  گروه های باستان شناختی خارجی و ایرانی از اواخر دهۀ 1960 میلادی به بعد به دست آمده اند و در این محل محفوظ مانده اند. در این راستا، طرح سامان دهی مجموعه های استخوانی انسانی و حیوانی موزۀ ملی ایران در شهریور ماهِ سال 1390 شمسی آغاز شد و هم چنان ادامه دارد. هدف اصلی این طرح به غیر از سامان دهی و حفاظت، ایجاد بانک اطلاعاتی است که مستلزم گردآوری اطلاعات بافت شناختی باستانی مجموعه هایی می باشد که برخی از آنها بیش از ۴۰ سال پیش کاوش شده اند. این مستند سازی بنیادی و پایه ای، امکان مطالعه و احیاء این مجموعه ها را در چارچوب فعالیت-های علمی موزه ملی ایران ایجاد می کند. طی انجام این طرح، مجموعه بقایای استخوانی بسیار قابل توجه در بیش از 30 محوطۀ باستانی از مناطق و دوره های فرهنگی مختلف ایران سامان دهی شده و برای انجام مطالعات بعدی و تکمیلی در حال آماده سازی هستند.


50/10- 30/10

● بهره برداری از حیوانات از عصر مفرغ تا ابتدای دوره اسلامی در هفتوان تپه ( آذربایجان غربی)

دکتر آزاده محاسب

دکتر محاسب دانش آموخته دکترای باستان جانورشناسی از دانشگاه سوربن فرانسه، عضو وابسته مرکز ملی پژوهش-های علمی (CNRS) در موزه ملی تاریخ طبیعی (MNHN) فرانسه و همکار طرح آموزش باستان جانورشناسی در آزمایشگاه باستان سنجی دانشگاه تهران می باشد. مطالعات وی بیشتر متمرکز بر عصر مفرغ و عصر آهن در شمال غرب ایران بوده و همچنین در کاوش های هفت تپه خوزستان مربوط به دوران ایلام میانه شرکت داشته و مسئولیت مطالعات باستان جانورشناختی این محوطه را دارد. یکی از جدیدترین فعالیت های پژوهشی ایشان به طور مشترک با موزه ملی تاریخ طبیعی فرانسه و دانشگاه دورهام انگلستان، مطالعه بر روی اهلی سازی گراز در منطقه خاورمیانه با تمرکز بر محوطه های باستانی شمال غرب ایران است.

محوطه هفتوان تپه واقع در غرب دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی یکی از بزرگ ترین محوطه های باستانی منطقه بوده و اهمیت فرهنگی آن در تداوم استقراری طولانی از عصر مفرغ قدیم تا اوایل دوران اسلامی است. شواهد باستان شناختی و آثار شهرنشینی در هفتوان تپه نشان می دهد که این جامعه یکجانشین بوده و مهمترین دوره استقرار در آن از عصر مفرغ میانی تا پایان عصر آهن است. در تمامی دوره های این محوطه، گاو اهلی و پس از آن گوسفند و بز اهلی از مهمترین منابع غذایی به شمار می روند در حالی که شکار حیوانات وحشی تنها نقشی حاشیه ای در اقتصاد معیشتی محوطه ایفا می کند. اقتصاد این محوطه با توجه به شواهد گله داری و آثار بجامانده بر روی استخوان های گاو که نشان دهنده بهره  برداری از این حیوان برای شخم زدن زمین است، بر پایه دامپروری و کشاورزی استوار بوده است. الگوی معیشتی که در هفتوان تپه مشاهده می شود در مقیاس بزرگتر منطقه ای در سایر محوطه های باستانی شمال و شمال غرب ایران نیز در مقایسه با محوطه های واقع در شرق ترکیه که معیشت آنها غالباً بر بهره برداری از گراز و خوک است، به چشم می خورد.

10/11- 50/10
● معرفی بقایای جانوری تپه حسنلو: مجموعه موزه ملی ایران

حسین داودی

آقای داودی دانشجوی دکتری رشته باستان شناسی در دانشگاه تربیت مدرس است که در حال حاضر مشغول انجام رسالۀ خود بر مبنای مجموعه بقایای استخوانی جانوری تپه حسنلو با تأکید بر عصر آهن آن محوطه است. وی در طرح آموزشی باستان جانورشناسی در آزمایشگاه باستان سنجی دانشگاه تهران زیر نظر دکتر مشکور و دکتر محاسب شرکت داشته و در مطالعۀ برخی از مجموعه بقایای جانوری موجود در آن مؤسسه همکاری کرده است.

تپه حسنلو یکی از محوطه های باستانی مهم در استان آذربایجان غربی است که با وجود اهمیت آن درمطالعات باستان-شناسی، بررسی و مطالعۀ جامعی در ارتباط با اقتصاد معیشتی این محوطه انجام نشده است. خوشبختانه، مجموعه بقایای جانوری به دست آمده از کاوشِ سالهای 1972 و 1974 میلادی که دارای حجم قابل توجه و وضعیت حفظ شدگی مناسبی هستند، در بخش باستان جانورشناسی موزۀ ملی ایران نگهداری می شوند. این مجموعه به هدف بازشناسی نظام و شیوه های معیشت زیستی در تپه حسنلو - با تأکید بر عصر آهن - مورد بررسی قرار گرفته که تا کنون نزدیک 7700 قطعه بازمانده استخوان حیوانی آن مطالعه شده است. نمونه های مطالعه شده بیشتر به عصر مفرغ، عصر آهن و دورۀ هخامنشی تعلق دارند که امکان بررسی چگونگی و بسامد بهره برداری از گونه های مختلف از هزارۀ سوم تا نیمۀ دوم هزارۀ اول پیش از میلاد را فراهم می سازد. بر مبنای مطالعات مقدماتی، طیف گونه های جانوری شناسایی شده بیشتر شامل گیاهخواران اهلی کوچک جثه (گوسفند و بز) و بزرگ جثه (گاو اهلی و اسب سانان) می شود که نسبت بهره-برداری از آنها در نظام دامپروریِ محوطه در دوره های مختلف، تقریباً مشابه و به یک میزان است. همچنین جانورانی نظیر گراز، گوزن و خرگوش نیز از انواع گونه های وحشیِ شناسایی شده هستند که شکار شده اند.

30/11- 10/11
● اقتصاد زیستی محوطه قلاگپ (لرستان) از دوره نوسنگی جدید تا پایان عصر آهن

سریه امیری

خانم امیری دانش آموخته ی کارشناسی ارشد رشته ی باستان شناسی از دانشگاه تهران است. ایشان از سال 1389 در طرح آموزشی باستان جانورشناسی، در آزمایشگاه باستان سنجی دانشگاه تهران زیر نظر دکتر مرجان مشکور و دکتر آزاده محاسب شرکت داشته؛ همچنین از سال 1390 تا کنون در پروژه ساماندهی بخش استخوان موزه ملی ایران، به سرپرستی دکتر مشکور فعالیت نموده است. وی مجموعه ی استخوانی قلاگپ را در قالب پایان نامۀ کارشناسی ارشد مطالعه  کرده، علاوه بر این، ایشان به عنوان دستیار باستان جانورشناس، در هیاتهای کاوش  محوطه های پارینه سنگی غار دربند و ملاورد عضویت داشته و مطالعۀ مقدماتی چندین مجموعه دورۀ های پیش از تاریخ و تاریخی را تحت نظر و سرپرستی دکتر مشکور و دکتر محاسب انجام داده است.

بقایای جانوری تپه قلاگپ در استان لرستان، شهرستان ازنا، و طی نخستین فصل کاوش (1388) به دست آمده  گاهنگاری آن شامل توالی منظمی از لایه های دوران نوسنگی جدید، مس سنگی، مفرغ، آهن، پارت و اسلامی است. دشت ازنا که در منطقه  شرق زاگرس مرکزی (لرستان شرقی) واقع شده، تاکنون مورد پژوهش و کاوش اندکی قرار  گرفته است. وجود اراضی قابل کشت در دره های کوهستانی و همچنین وجود چراگاه های متعدد در دامنۀ کوه ها، این منطقه را به مکان مناسبی برای استقرار جوامع روستانشین، کوچرو و نیمه کوچرو تبدیل کرده مطالعات باستان جانورشناختی محوطه قلاگپ می تواند به سوالاتی در ارتباط با شیوه های استقراری، شیوه های معیشتی (دامپروری و کشاورزی) و طیف گونه های جانوری مورد بهره برداری (وحشی و اهلی) در توالی دوره ای نوسنگی جدید تا پایان عصرآهن این منطقه پاسخ دهد. با توجه به شرایط مناسب حفاظتی بقایا، امکان انجام مطالعات گسترده بر روی تقریباً 6500 قطعه فراهم شد. طیف جانوری شامل گونه های اهلی (94%) و وحشی (6%) بوده که بیشترین آن را در تمامی دوره ها گیاهخواران کوچک جثه (بز و گوسفند اهلی) و گاو اهلی تشکیل می دهد. با توجه به الگوی سن کشتار در این مجموعه، بهره برداری از دو گونۀ غالب بز و گوسفند، به صورت مختلط و شامل محصولات اولیه (گوشت) و محصولات ثانویه (لبنیات، پشم و مو) بوده است. بهره برداری از گاو علاوه بر یکی از مهمترین منابع غذایی پروتئینی، می تواند به عنوان نیروی کار کشاورزی نیز باشد؛ که این امر با مطالعات آتی بر روی بخش های انتهایی اندام ها (استخوان قلم و بند انگشتان) به منظور بررسی آثار بیماری و آسیب شناسی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. در این محوطه، علاوه بر وجود یک سیستم منظم دامپروری در تمامی دوره ها و آثار شیوۀ زندگی یکجانشینی و اقتصاد ترکیبی دامپروری و کشاورزی؛ در دورۀ مفرغ میانی، جوامع به شکار حیوانات وحشی مانند گوزن، گراز، آهو، بز و گوسفند وحشی نیز پرداخته اند. یکی دیگر از ویژگی های مهم این مجموعه، وجود استخوان اسب در لایه های دورۀ نوسنگی جدید است. در نهایت، مطالعات گیاه باستان شناسی توسط متخصصان مربوطه در دست انجام است که نتایج آن می تواند در تحلیل دقیق تر اقتصاد زیستی محوطه ی قلاگپ نقش بسزایی داشته باشد.



Zooarchaeological collections in museums
and their importance in understanding the subsistence economies and environments of past societies


- Introduction

- The osteo-archaeological archive of the National Museum of Iran and its importance for the promotion of bio-archaeological studies
Marjan Mashkour

- Animal exploitation from the Bronze Age to the Early Islamic period in Haftavan Tepe (Western Azerbaijan- Iran)
Azadeh Mohaseb

 - Introduction of Tepe Hasanlu faunal assemblage, a large collection housed at the National Museum of Iran
Hossein Davoudi

- Subsistence economy of Qela Gap (Luristan) from the Late Neolithic to the Iron Age
Sarieh Amiri Beyrami



National Museum of Iran
Wednesday 26 February 2014
9.30-12.30 AM

 

 

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ» 
http://www.anthropology.ir/node/21139

 

 

 

پیوست	اندازه
21946.pdf	146.77 KB