منزلت عدد « 3 » در فرهنگ معاصر سیستانیان

حامد صوفی

در این نوشتار و در یک رویکرد توصیفی به جایگاه عدد « 3 » و تبلور اهمّیت آن در فرهنگ معاصر سیستانیان خواهیم پرداخت؛ از این رو از رویکرد تحلیلی، فاصله جسته و صرفاً با ارایه یک سری داده های خام، مسیر را برای انجام مطالعاتی که در آینده لازم می نماید هموارتر خواهیم ساخت.
قداستی که سیستانیان برای عدد « 3 » و مضارب آن قائل هستند، ابعاد گسترده ای از زندگی آنها را در بر می گیرد. از آن جمله می توان به سه برهه اساسی در زندگی آدمی یعنی دوران طفولیت، ازدواج و مرگ اشاره داشت. سیستانیان در طی مراسمی با عنوان «شو خیر show-ve-khe’r» که در ششمین روز از تولد نوزاد و با حضور بزرگان فامیل برگزار می شود، به برگزینش نام کودک می پردازند (عدد 6 مضربی از 3). مراسم پاگشایی عروس توسط خانواده وی، در روز سوم پس از عروسی رخ می دهد و از آن پس، داماد به خانواده یکایک بستگان رفته و هدایایی دریافت می دارد. مراسم سوگواری سیستانیان برای عزیزان از دست رفته، در روز سوم، هفته سوم (safta) و ماه سوم (sammA) برگزار می گردد.
در فرهنگ عامه زنان سیستانی، مراسم نذری ویژه ای با عنوان «سفره بی بی سه شنبه» برگزار می شود که با توسل به سه زن پاک¬نهاد با نام های «بی بی سه شنبه، بی بی نور و بی بی حور»، حاجات نیازمندان برآورده می گردد.
دامنه ارج و منزلت عدد 3، ادبیات عامیانه سیستانیان را نیز در بر می گیرد. ترانه مشهوری با عنوان «مادر این منم، دخترک تو moka me kenjake tono»  در طی مراسم عروس کِشان اجرا می گردد و در آن سه زن یعنی «عروس، خواهر عروس و مادر عروس»، به گونه ای غم فزا روایتگر درد جانکاه جدایی عروس از خانواده اش می گردند.
ترجمه فارسی یکی از دوبیتی های عامه سیستانیان از قرار زیر می باشد (1):
سه سال و سه عید و سه نوروز sa sAlo sa e’do sa noroz
شبانروز در جستجوی تو بودم va demmAle to me’gashto shabAroz
تو به فکر جدایی و ترک من بودی torA tarko jodAi dar nazar bu
و می خواستی مهر تو را از دل ببرم tmae mAra to me’kandi amo roz

مردان دهقان سیستانی به منظور جداسازی غلات از کاه، از سه باد با عناوین سیکّ (sikk)، پیکّ (pikk) و پخل (pakhal) یاری می جویند؛ بدین گونه که با خواندن مکرر دعایی موزون، طلب برخواستن این بادها را می نمایند (2).
در میان سیستانیان رقصی با نام «سه دستی sa da’si» رایج است که در طی آن، رقصنده همراه سایر رقصندگان از محیط دایره رقص، با مهلت زمانی سه ضربه ریتمیک دست، به سوی مرکز دایره پیش آمده و دگرباره برای آغاز مرحله دوم رقص، به جای پیشین خود باز می گردند.
سیستانیان گیاهانی را که به تازگی وارد مرحله رشد خود شده اند، با عنوان « سه برگی sa balgi» خطاب می کنند و در واقع سه برگه شدن گیاهان در این جا استعاره ای از شکوفایی آنها می باشد.
اصطلاح « سه تاسی sa tAsi» به نحوه پرداخت دستمزد کارگران زن سیستانی پس از آسیا کردن گندم ملکداران اشاره دارد؛ بدین صورت که یک سهم از سه سهم گندم آرد شده، بدانها اختصاص می یافت (3).

1. گلستانه، مزار، فرهنگ عامه: ادبیات و شعر عامیانه مردم سیستان، مشهد، ناشر: عروج اندیشه، ص 140.
1. رئیس الذاکرین (دهبانی)، غلامعلی، کندو، فرهنگ مردم سیستان، مشهد، ناشر: مؤلف، 1370، ص 102.
2. محمدی خمک (سکایی سیستانی)، جواد، واژه نامه سکزی (فرهنگ لغات سیستانی)، تهران، ناشر:سروش، 1379، ص 251.
 

دکتر حامد صوفی، دارای دکترای داروسازی و پژوهشگر مستقل در حوزه سیستان، طب سنتی و پزشکی عامیانه و عضو انسان شناسی و فرهنگ است.