علایم و عوارض بالا بودن پرولاکتین و درمان پرولاکتین بالا در زنان

پرولاکتین چیست؟

پرولاکتین نوعی هورمون پروتئینی است که از 198 اسید آمینه تشکیل شده است و وزن آن 23 کیلو دالتون می‌باشد. این هورمون توسط سلول‌های مولد شیر در قسمت قدامی غده هیپوفیز ترشح می‌شود. 

وظیفه اصلی هورمون پرولاکتین تکامل سینه‌ها (پستان) در دوران حاملگی و تحریک تولید شیر توسط سینه‌ها می‌باشد. علاوه بر سینه، غدد جنسی (تخمدان و بیضه)، سلولهای لنفاوی و کبد نیز دارای گیرنده هورمون پرولاکتین می‌باشند. ترشح این هورمون متناوب است و خواب، استرس و هر نوع تحریک قفسه سینه سبب ترشح این هورمون می‌شود. هورمون پرولاکتین هم در مردان و هم در زنان وجود دارد. میزان طبیعی آن 30-20 نانوگرم در هر میلی لیتر خون است که در خانم‌ها قدری بیشتر است. 

پرولاکتین خون پس از زایمان افزایش می‌یابد و افزایش آن در سایر موارد هم در مرد و هم در زن مرضی است. علت حدود 40 درصد موارد افزایش پرولاکتین خون یک تومور خوش خیم هیپوفیز به نام آدنوم هیپوفیز می‌باشد ولی افزایش پرولاکتین خون می‌تواند علل بسیار دیگری داشته باشد که به تعدادی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

پرولاکتین در بدن چگونه عمل می‌کند؟

نقش پرولاکتین در مردان شناخته شده نیست ولی میزان این هورمون در خون زنان بیشتر از مردان است. بیش از سیصد عملکرد مختلف برای این هورمون در مهره‌داران گزارش شده اما کار اصلی پرولاکتین تحریک سلول‌های سینه برای تولید شیر می‌باشد و ترشح زیاد آن موجب آمنوره و ناباروری می‌شود. هورمون پرولاکتین در زمان بارداری باعث رشد غدد شیری پستان شده و پستان را آماده شیردهی می‌کند، اما تا زمانی که جنین از رحم خارج نشده است هیچ شیری ترشح نمی‌شود یا در صورت ترشح بسیار کم است. زمانی که نوزاد به دنیا آمد، هورمون پرولاکتین جهش ترشح پیدا می‌کند و باعث می‌شود ترشح پستان اتفاق بیفتد و با مک‌زدن پستان توسط نوزاد، میزان پرولاکتین بالا می‌رود؛ بعد از دو یا سه ساعت، میزان آن مجدد در بدن پایین می‌آید و به‌ تدریج بدن عادت می‌کند حتی اگر مقدار پرولاکتین بالا نبود، ترشح پستان داشته باشد. یکی از عللی که خانم‌ها در طی دوران شیردادن معمولا حامله نمی‌شوند این است که مقادیر زیاد پرولاکتین تولید هورمون‌هایی‌ که سبب  تخمک‌گذاری می‌شوند را مهار می‌کند.

ولی این حتمی نیست و یک خانم در دوران شیردهی هم می تواند حامله شود!

به نظر می رسد پرولاکتین در بروز میل جنسی نیز نقش داشته باشد و به همین دلیل گاهی آن را هورمون عشق (Love hormon) می‌نامند. تولید پرولاکتین توسط هیپوفیز تحت کنترل یک واسطه عصبی بنام دوپامین می‌باشد. دوپامین سبب مهار ترشح پرولاکتین می‌گردد. میزان دوپامین در بدن به راحتی توسط یک عده موارد و مصرف بعضی از داروها به آسانی کم و زیاد می‌شود و بنابراین میزان هورمون پرولاکتین را در خون تحت تاثیر قرار می‌دهد. در انسان این هورمون در متابولیسم، عملکرد سیستم ایمنی و پانکراس نیز نقش دارد. پرولاکتین با مهار ترشح GnRH از علل ناباروری در دوران شیردهی است.

پرولاکتین بالا با مهار ترشح GnRH موجب مهار ترشح پالسی گونادوتروپین‌ها می‌شود و در نتیجه افزایش ناگهانی LH در وسط سیکل را متوقف می‌کند. این امر منجر به عدم انجام تخمک‌گذاری و یا کاهش آن می‌شود. پرولاکتین روند تولید آندروژن آدرنال را تحریک می‌کند. افزایش آندروژن می‌تواند سبب افزایش وزن و پرمویی گردد.

هایپرپرولاکتینمی (پرولاکتین بالا)

افزایش پرولاکتین خون یا بالا بودن پرولاکتین یک بیماری نسبتا شایع است که بر اثر عواملی که یکی از شایع‌ترین آن‌ها وجود غده خوش‌خیم هیپوفیز به نام "آدنوم هیپوفیز" است بالا می‌رود. از دیگر عوامل بالا رفتن پرولاکتین کم‌کاری تیروئید است همچنین داروی افسردگی و زُنا نیز می‌توانند باعث بالا رفتن پرولاکتین شوند. 

پرولاکتین بالا می‌تواند منجر به اختلالات عادات ماهیانه و ناباروری در خانم‌ها و اختلالات جنسی در آقایان شود. یکی از علائم مهم آن در خانم‌ها ترشح نابجای شیر و اختلالات قاعدگی مانند آمنوره می‌باشد. علت اصلی آن اغلب آدنوم هیپوفیز (تومور خوش‌خیم در قاعده غده هیپوفیز) است. افزایش پرولاکتین ممکن است با اضطراب و افسردگی همراه باشد. 

علل بالا بودن پرولاکتین در زنان چیست؟

1. علل طبیعی افزایش پرولاکتین

• در زمان بارداری و شیردهی میزان پرولاکتین بالا کاملا معمولی است. 
• در مواردی که استرس روحی وجود دارد و در زمان خواب میزان آن به طور طبیعی بالا می رود.
• افزایش کاذب پرولاکتین به علت وجود مولکول‌های غیر فعال این هورمون دیده شده است که علائمی ایجاد نکرده است.

2. علل غیر طبیعی افزایش پرولاکتین

• کم کاری تیروئید
• استفاده از بعضی داروها، به خصوص داروهایی که جهت درمان بیماری های روانی داده می شود.
• بیماریهای کبد و کلیه ها و تخمدان ها
• تومورهای هیپوفیز
• تحریک نوک پستان ها
• صدمات و ضایعات قفسه سینه به علت درگیری اعصاب پستان ها

در بسیاری از موارد علت بالا بودن پرولاکتین نامشخص می باشد. اندازه‌گیری میزان پرولاکتین خون و تست‌های تیروئید و غیره و انجام MRI از نظر وجود تومور هیپوفیز برای تشخیص علت توصیه می‌شود.

به طور کلی هرگاه خانمی با اختلالات عادات ماهیانه و ناباروری به پزشک مراجعه نماید، باید تشخیص بالا بودن پرولاکتین خون مدنظر قرار گیرد. افزایش پرولاکتین خون در دوران حاملگی و پس از زایمان، طبیعی است. از جمله علل پرولاکتین بالا می‌توان به عدم ناشتابودن هنگام خون‌گیری، نارسایی کلیه، نارسایی کبد و کم‌کاری تیروئید اشاره نمود اما شایع‌ترین علت افزایش پرولاکتین خون، مصرف بعضی داروها به خصوص داروهای اعصاب می‌باشد. لیست این داروها بسیار بلندبالا است اما از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. مهارکننده‌های گیرنده دوپامین:  فنوتیازین‌ها، ریسپریدون، متوکلوپروماید، سولپرید و پیموزید.
2. داروهایی که سبب تخلیه دوپامین بدن می‌شوند: متیل دوپا و رزرپین.
3. و سایر داروها: ایزونیازید، دانازول، ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای، وراپامیل، استروژن‌ها، سیپروهپتادین، مواد مخدر، کوکائين، و سایمتیدین.

کم‌کاری تیروئید و پرولاکتین بالا

گاهی ممکن است پرولاکتین بالا باعث کم‌کاری تیروئید بشود یا برعکس؛ کم‌کاری تیروئید باعث شود پرولاکتین بالا رود. وقتی هورمون تیروئید بدن کم باشد، یک فیدبک به مغز فرستاده می‌شود که باعث می‌شود هورمون زیاد ترشح شود تا کمبود تیروئید را جبران کند و ترشح این هورمون روی پرولاکتین اثر می‌گذارد و باعث کم و زیاد شدن پرولاکتین می‌شود. در نتیجه اگر زنی کم‌کاری تیروئید دارد و پرولاکتین او بالاست، ممکن است با درمان پرولاکتین، تیروئید به حالت نرمال برگردد؛ حتی نیازی به درمان تیروئید نیز نباشد.

قرص‌های ضدافسردگی و بالا رفتن پرولاکتین

به طور مستقیم پرولاکتین بالا باعث بزرگ‌شدن شکم نمی‌شود، اما ممکن است زنی به علت بالا بودن پرولاکتین تخمک‌گذاری نداشته باشد و به مقاومت تخمدان و بیماری تخمدان پلی‌ کیستیک دچار شود. تخمدان پلی‌کیستیک ممکن است باعث چاقی و در نتیجه چاقی ممکن است باعث بزرگ‌شدن شکم فرد شود.
قرص‌های ضدافسردگی باعث افزایش پرولاکتین و ترشح پستان می‌شود که البته نیاز به درمان ندارد. اگر زنی قرص ضد افسردگی می‌خورد و پرولاکتین بالا دارد، اصلا نیازی به درمان ندارد؛ بعد از قطع یا کم‌کردن داروی اعصاب، سطح پرولاکتین پایین می‌آید. استرس هم می‌تواند باعث بالا رفتن پرولاکتین شود، اما نه در حد خیلی زیاد. استرس باعث دو یا سه برابر شدن پرولاکتین می‌شود؛ اما نه صد برابر شدن آن. فقط تومورهای مغزی باعث می‌شود مقدار پرولاکتین خیلی بالا برود.

عوارض پرولاکتین بالا چیست؟

علائم پرولاکتین بالا در زنان

• قاعدگی نامنظم و غیر طبیعی (کم یا زیاد ) و یا قطع قاعدگی
• خروج شیر از نوک سینه زمانی که در دوران بارداری و یا شیردهی نیستید.
• فعالیت جنسی دردناک به علت مرطوب نبودن واژن.

علائم پرولاکتین بالا در مردان

• عدم امکان نعوظ
• کاهش موی بدن
• سینه های بزرگ و غیر نرمال (gynecomastia)
• کاهش تراکم استخوانی
• کم کاری هیپوفیز (hypopituitarism)، به علت فشار های ناشی از وجود تومور
• کاهش تمایل جنسی
• سردرد
• اختلالات بینایی
• ناباروری

مشکل بینایی در افراد دارای پرولاکتین بالا

افرادی که مشکل چشم و پرولاکتین بالا دارند باید MRI مغز داشته باشند و به متخصص غدد یا مغز و اعصاب مراجعه کند. افراد دارای پرولاکتین بالا، معموالا دچار نوع خاصی از بینایی می‌شوند که به آن بینایی تونلی گفته می‌شود. این افراد اطراف چشم و قسمت خارجی چپ و راست چشم را نمی‌بینند و فقط وسط را می‌بینند. اگر این افراد به چشم‌پزشک هم مراجعه کنند، نهایت به متخصص مغز و اعصاب ارجاع داده می‌شوند؛ زیرا اگر کسی مشکل بینایی دارد و همزمان پرولاکتین بالایی دارد، ممکن است تومور داشته باشد که البته همیشه بدخیم نیست و نوعی از آن با دارو برطرف می‌شود. 
تومور زیر یک سانت در 80 تا 90 درصد موارد با دارو رفع می‌شود و اگر بالای یک سانت باشد، درمان‌های خاص خود را نیاز دارد.

آزمایش پرولاکتین قبل از اقدام به بارداری

 اگر زنی می‌خواهد IVF انجام دهد، حتما باید قبل از اقدام به این کار مشکل تیروئید و پرولاکتین را حل کند؛ زیرا کم‌کاری تیروئید روی جنین اثر می‌گذارد و باعث سقط جنین می‌شود. پرولاکتین بالا باعث می‌شود IVF فرد نگیرد یا سبب سقط می‌شود، پس باید حتما این موارد درمان شود، اما معمولا مصرف داروهای مربوط به پرولاکتین روی جنین اثر ندارد.

پرولاکتین بالا و ناباروری

اگر مشکل تخمک گذاری در شما به علت آدنومای هیپوفیز  به وجود آمده باشد، ممکن است پزشک‌تان بروموکریپتین تجویز کند. آدنومای هیپوفیز، غده‌ای خوش‌خیم در هیپوفیز است که باعث می شود ترشح پرولاکتین در آن افزایش یابد که همین امر باعث کاهش سطوح استروژن در بدن شده و تخمک گذاری را مهار می کند. شرایط به وجود آمده، قطع عادت ماهیانه به علت زیادی پرولاکتین در بدن، یکی از علل نادر به وجود آورنده مشکلات باروری است.

درمان پرولاکتین بالا و ناباروری

راه درمان پرولاکتین به دلیل ایجاد آن برمی‌گردد و صرف ِبالا بودن پرولاکتین، مشکلی برای بدن ایجاد نمی‌کند. همچنین باید دید پرولاکتین بدن به چه میزان بالاست؛ بنابراین رنج بالا بودن پرولاکتین مهم است. به‌طور کلی بالا بودن پرولاکتین بیماری نیست. اگر میزان پرولاکتین زیر 100 آنوگرم در میلی‌لیتر باشد، چندان بالا محسوب نمی‌شود. ممکن است فردی پرولاکتین بالایی داشته باشد و پزشک نیز به او دارویی نداده باشد؛ زیرا درمانی لازم ندارد. 

اما درمورد درمان پرولاکتین بالا که باعث ناباروری می‌شود؛ "بروموکریپتین"، به دو شکل قرص واژینال و قرص دهانی برای درمان افزایش پرولاکتین و ناباروری مصرف می‌شود. قبل از این که سطح پرولاکتین در شما افت کند، ممکن است که نیاز باشد که برای چند ماه این دارو مصرف شود و ممکن است که نیاز باشد تا پزشک دوز این دارو را برای شما تنظیم کند. همین که سطح پرولاکتین به میزان نرمال رسید، عادت ماهیانه و تخمک گذاری در شما مجددا آغاز خواهد شد و شما و همسرتان می‌توانید به طور طبیعی بچه دار شوید مگر آنکه انواع دیگری از مشکلات باروری هم در شما موجود باشد. اگر شما بعد از چند ماه باردار نشدید، ممکن است لازم باشد تا درمان های بیشتری صورت گیرد.

درمان پرولاکتین بالا

اگر علتی برای افزایش پرولاکتین خون وجود داشته باشد، باید علت اصلی برطرف شود. مثلا اگر علت دارو است باید پزشک معالج در مورد قطع و یا تغییر آن تصمیم بگیرد. و یا اگر علت کم کاری تیروئید می‌باشد، باید کم کاری تیروئید درمان شود. افزایش پرولاکتین خون سبب کم کاری غدد جنسی و کاهش تراکم استخوان می‌شود که باید به نحو مقتضی درمان شود. برای درمان افزایش پرولاکتین خون داروهای بسیار موثری وجود دارند ولی پس از خاتمه درمان بیمار باید از نزدیک تحت نظر باشد تا در صورت عود بیماری، مجددا درمان شود. بیمارانیکه نمی‌توانند داروی خوراکی را تحمل کنند، بیمارانیکه علی رغم درمان از اندازه توده هیپوفیز آنها کاسته نمی‌شود و بیمارانیکه علی رغم درمان هنوز دارای اختلالات بینائی هستند، نیازمند جراحی می‌باشند.

داروهای خوراکی معمولا قادر به کاهش تولید پرولاکتین و برطرف نمودن علائم هستند. همچنین ممکن است داروها سبب کوچک شدن تومور شوند. به هر حال معمولا دارودرمانی افزایش پرولاکتین در طولانی مدت ضروری است.پزشکان معمولا از داروهایی که به عنوان آگونیست‌های دوپامین شناخته شده‌اند برای درمان پرولاکتین بالا استفاده می‌کنند. این داروها معمولا تاثیراتی شبیه به دوپامین -ماده شیمیایی موجود در مغز که معمولا تولید پرولاکتین را کنترل می‌کند- دارند ،ولی ماندگاری این داروها بسیار بیشتر و تاثیر آنها بسیار قوی تر از دوپامین است. از داروهایی که معمولا بیشتر تجویز می شود می‌توان بروموکریپتین (پارلودل) و کابرگولین را نام برد. این داروها تولید پرولاکتین را کاهش داده و در بیشتر افراد سبب کاهش سایز تومور می شوند.

عوارض دارو های کاهش پرولاکتین

معمولا مصرف این گونه داروها سبب سرگیجه، حالت تهوع و تنگی نفس (تنفس سخت از راه بینی) می‌شود. البته اگر پزشک تجویز این داورها را با دوزهای پایین‌تر شروع کرده و کم‌کم به مقدار مصرف آن بیافزاید، عوارض جانبی این گونه داروها کاهش خواهد یافت. به ندرت مصرف کابرگولین با آسیب دریچه قلبی در ارتباط بوده است. در صورتی که پس از مصرف داورها اندازه تومور کاهش یافته و سطح پرولاکتین در حد نرمال حفظ شود، ممکن است نهایتا بتوانید مصرف داروها را قطع کنید.
کاهش هورمون پرولاکتین نیز خیلی نادر است و اگر قرار به اختلال کار غده هیپوفیز مغزی در عوارض افزایش هورمون پرولاکتین باشد بقیه هورمونهای آن منطقه هم باید کم شوند. از نظر بالینی مهم ترین مشکلی که کاهش هورمون پرولاکتین در اثر درمان نادرست افزایش پرولاکتین ایجاد میکند، مشکلات شیردهی بلافاصله بعد از زایمان است. اختلالات قاعدگی، انزال دیررس، مشکلات باروری نیز با کاهش پرولاکتین گزارش شده است اما مکانیزم ایجاد آنها قابل توجیه نیست. گرچه برای خود پرولاکتین و نحوه عمل آن نیز تابحال اما و اگر ها و مسائل سوال برانگیز زیادی وجود دارد. زنانی که تحت شرایط IVF هستند و به دلائلی مجبور به استفاده از داروی بروموکریپتین برای مهار پرولاکتین شده‌اند، ممکن است با مسئله مهار بیش از حد پرولاکتین و مشکلات بعدی ناشی از آن مواجه شوند. مشکلات باروری مردان نیز بی ارتباط با کمبود پرولاکتین نیست. مردانی که به علت مصرف بروموکریپتین میزان هورمون پرولاکتین آنها بیش از حد پائین بیاید ممکن است تستوسترون آنها و پروسه تولید اسپرم آنها با مشکلاتی مواجه شود.

گروه سلامت وب