گیاهان تک لپه چه خصوصیاتی دارند؟ (آشنایی با گیاهان تک لپه ای)

گیاهان تک لپه با نام علمی Monocotyledons در الویت رتبه بندی قرار می گیرند و نام های مختلفی دارند. در اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست حدود 59300 نوع، گیاه تک لپه ای ثبت شده است. 

از بزرگترین بخش تک لپه ای ها در گیاهان گلدار می توان گونه ثعلبیان را نام برد که بیش از 20000 گونه دارد. اکثر محصولات کشاورزی تک لپه ای هستند. گونه ی چمن و خانواده ی آن جزو مهم ترین تک لپه ایها می باشد که شامل غلات، گندم، ذرت، علف مرتع، نیشکر و خیزران است.

 از خانواده های دیگر که از نظر اقتصادی مهم هستند می توان به نخل، موز، زنجبیلیان و پیازیان اشاره نمود. از گل های زینتی تک لپه ای ها می توان به گل سوسن، نرگس، زنبق، ثعلبیان، اختریان و لاله اشاره کرد. تک لپه ای ها از یک لپه یا بذر تشکیل شده اند.

از بزرگترین گیاهان دانه دار می توان به نهاندانگان اشاره کرد که بیش از 350000 گونه دارند و در سال بر تعداد آنها اضافه می شود. این خانواده به دو گروه تک لپه ای و دو لپه ای تقسیم می شوند.

مشخصات عمومی گیاهان تک لپه

از تقسیم شدن یاخته تخم، پیش جنینی شروع می شود. توقف نمو در ناحیه جنین جانبی است و رشد جنین از نقطه ی مقابل آن شروع می شود و یک لپه نسبت به محور پیش جنین ایجاد می شود.

بافت آلبومن در دانه تک لپه‌ای ها از نوع هسته‌ای می باشد. بدین معنی که پس از تقسیم شدن یاخته اصلی، آلبومن دیواره‌ای بین یاخته های ناشی از تقسیم ایجاد نمی شود.

در گیاهان تک لپه ای بعد از مدتی ریشه اصلی نابود می شود و ریشه های از قسمت های زیرین ساقه تشکیل می شود و جانشین ریشه اصلی می شوند. در تک لپه ای ها، محور گل آذین باعث انشعاب می باشد و ساقه وظیفه این کار را ندارد.

برگ گیاهان تک لپه ای از رگه های موازی تشکیل شده است و تعداد گل ها 3 یا مضربی از عدد 3 هستند. در برش به صورت عرضی در ساقه شاهد دستجات های متعدد آوندی هستید که به صورت دایره های در یک مرکز قرار گرفته اند. آبکش ثانویه و ساختمان چوب در تک لپه ها وجود ندارد ولی در دو لپه هایی دیده می شود.

رتبه بندی تک لپه ای ها

1- راسته Helobiales یا :Apocarpales شامل گیاهانی آبزی که دارای برچه‌های فراوان و جدا از هم، پرچم‌های زیاد با استقرار مارپیچی، گل های ناقص، دانه فاقد آلبومن و تخمدان فوقانی هستند.

• گونه ی تیر کمان آبی alismaceae که گیاه معروف این گونه sagittaria sagitifolia است.
• گونه ی هزارنی Butomaceae که گونه معروف آن هزارنی یا Buttomus است.
• گونه ی Iuncaginaceae که گونه معروف آن Triglochin است.

هزارنی

2- راسته  :spadicifloralesگل آذین از نوع سنبله یا از نوع اسپادیس که توسط چندین براکته محافظت می شوند. این راسته دارای دانه آلبومن، گل های ناقص و تخمدان فوقانی است در تیره های زیر جای می گیرد.

• خانواده خرما palmae که به صورت درختی یا علفی با ساقه راست و استوانه‌ای می باشند. از معروف ترین گیاهان این تیره خرما (phoenix)  و نارگیل (cocos) را می توان نام برد.
• تیره گل شیپوری Araceae که از گیاهان این تیره می توان گل شیپوری (Arum) که نمونه های مختلفی در ایران وجود دارد نام برد.
• تیره عدسک آبی lemnaceae که در شمال ایران از گونه تیره عدسک آبی (Lemna minor) دیده می‌شود.
• تیره گرز Typhaceae است که از گیاهان معروف این تیره نی لوئی sparganium و Typha می‌باشد.
• 
  

palmae

3- راسته glumales: گل آذین‌ها از نوع سنبله، گل ها ناقص، دانه دارای آلبومن آردی شکل و تخمدان فوقانی می باشد.

• تیره گندم Gramineae که شامل گونه های ارزن ، ذرت ، برنج ، نیشکر ، جو و چاودار می باشد.
• تیره جگن cyperaceae که از گیاهان معروف آن می توان نی بوریا cyperus و جگن carex را نام برد.

برنج

4- راستهLiliales : گل های منظم، دانه دارای آلبومن، تخمدان فوقانی شامل این راسته می شود.

• تیره آلاله LiLiaceaee که معروف ترین های این تره پیاز(Allium) ، لاله(Tulipa) ، گل حسرت (colchicum) و مارچوبه (Asparagus) می باشد.
• تیره برگ بیدی commelinaceae برگ بیدی Tradescantia که به صورت زینتی در ایران پرورش داده می شود.
• تیره سازو Juncaceae که گیاه سازو juncos در این گروه قرار می گیرد.

Tulipa

5- راسته :Albominales که دانه دارای آلبومن، گل ها منظم یا نامنظم و تخمدان تحتانی است. موز، زنجبیل، گل نرگس، هل، زنبق و آناناس در این راسته قرار می گیرد.

زنبق

6- راسته :Exalbominales که دانه فاقد آلبومن گل ها نامنظم و تخمدان تحتانی است. معروف ترین گیاهان این راسته، ثعلب یا ارکیده است و گونه های زیادی در ایران وجود دارد.

ارکیده 

ویژگی های تک لپه ای ها

• ریشه های افشانی دارند.
• گلبرگ های بلند و رگبرگ های آنها موازی است.
• برگ ها نواری است و به وسلیه غلاف به ساقه وصل می شوند.
• دانه ی آن ها یک قسمت است. 
• قسمت های گل 3 و یا مضربی از 3 هستند.
• نظم مشخصی در آوندهای چوبی و آبکش در ساقه دیده نمی شود.