Methotrexate | اطلاعات دارویی | اطلاعات عمومی دارو

Methotrexate

متوترکسات (ابترکس)

موارد و مقدار مصرف:
موارد و مقدار مصرف
توجه: موارد و مقدار مصرف ممكن است تغيير يابد. براي كسب اطلاعات جديد به منابع پزشكي جديد مراجعه شود.
الف) تومور سلولهاي تروفوبلاست (كوريوكارسينوم، مول هيداتي فورم).
بزرگسالان: از راه خوراكي يا تزريق عضلاني، مقدار 30-15 ميلي‌گرم به مدت پنج روز مصرف مي‌شود. اين مقدار بعد از يك هفته يا بيشتر بر اساس پاسخ بيمار يا ميزان مسموميت تكرار مي‌شود.
ب) لوسمي حاد لنفولاستك (ALL).
بزرگسالان و كودكان: از راه خوراكي، مقدار mg/m2/day 3/3 به مدت 6-4 هفته يا تا فروكش كردن بيماري مصرف مي‌شود. سپس مقدار mg/m2 30-2 در هفته، خوراكي يا عضلان، در 2 روز منقسم، يا mg/kg 2.5 وريدي هر 14 روز و همراه با پردنيزولون ‌مصرف مي‌شود.
پ) لوسمي مننژي.
بزرگسالان و كودكان: مقدار mg/m2 12 حداكثر 15 ميلي‌گرم هر 5-2 روز، از راه غلاف طناب نخاعي، تا طبيعي شدن مايع مغزي- نخاعي (CSF) تزريق مي‌شود. سپس يك دوز ديگر نيز تزريق مي‌شود. يا هفته‌اي mg/m2 12 تا 2 هفته و سپس ماهانه تزريق داخل نخاعي مي‌شود.
كودكان: بر اساس سن و با توجه به اطلاعات توليدكننده مصرف مي‌شود.
ت) پروفيلاكسي لوسمي مننژي.
بزرگسالان: mg/m2 12 يا mg 15 به‌ صورت داخل نخاعي تزريق مي‌شود. براي تعيين دوز و فواصل مصرف به منابع اختصاصي رجوع شود. در اين مورد بايد از ويالهاي بدون محافظ استفاده شود. براي رقيق كردن دارو از محلول نمكي نرمال تزريقي استفاده مي‌شود. در هر بار بايد از ويالها و رقيق‌كننده‌هاي جديد مصرف شود. محلول بعد از تهيه بلافاصله مصرف مي‌شود.
ث) لنفوم بوركيت (مرحله I‌ يا II).
بزرگسالان: از راه خوراكي، مقدار mg/day 25-10 به صورت دوره‌هاي 8-4 روزه مصرف مي‌شود. فواصل زماني بين دوره‌هاي مصرف، 10-7 روز است.
ج) لنفوساركوم (مرحله II، لنفوم بدخيم).
بزرگسالان: از راه خوراكي، تزريق عضلاني يا وريدي، مقدار mg/kg/day 2.5-0.625 مصرف مي‌شود.
چ) ميكرفونگوئيد (پيشرفته).
بزرگسالان: مقدار mg/day 10-2.5 از راه خوراكي با 50 ميلي‌گرم در هفته از راه تزريق عضلاني مصرف مي‌شود. روش ديگر، مصرف 25 ميلي‌گرم دوبار در هفته، از راه تزريق عضلاني به مدت چند هفته تا ماه است.
ح) پسوريازيس (شديد): در ابتدا، يك هفته پيش از درمان، بايد يك دوز آزمايشي 5 تا 10 ميلي‌گرمي داده شود. سپس هر هفته 3 دوز 2.5 تا 5 ميلي گرمي با فواصل 12 ساعته، يا 4 دوز با فواصل 8 ساعته داده مي‌شود. در صورت نياز، دوز مصرفي به مقدار mg 2.5 در هفته افزايش داده مي‌شود. دوز مصرفي نبايد بيش از mg 30-25 در هفته باشد. به‌عنوان روش جايگزين، مي‌توان مقدار mg 25-10 تك دوز هفتگي از راه خوراكي، عضلاني يا وريدي يا مقدار mg 2.5 در روز خوراكي به‌ صورت دوره‌هاي 5 روزه با فواصل استراحت 2 روزه تجويز نمود. در اين روش، دوز روزانه نبايد بيش از mg 6.25 باشد. بهبودي بايد طي 4 هفته و بهترين نتايج بايد طي 2 تا 3 ماه حاصل شود.
خ) آرتريت روماتوئيد (شديد، مقاوم به درمان).
بزرگسالان: مقدار 15- 7.5 ميلي‌گرم در هفته، در مقادير منقسم با فواصل 12 ساعته يا به‌ صورت تك دوز، مصرف مي‌شود. دوزهاي بيش از mg 20 در هفته باعث عوارض بسيار شديدتري مي‌شود. پاسخ به درمان معمولاً طي 3 تا 6 هفته شروع شده و بيمار ممكن است طي 12 هفته آينده يا بيشتر همچنان به پاسخ درماني ادامه دهد.
د) درمان كمكي در استوساركوم.
بزرگسالان: در ابتدا g/m2 12 به‌صورت انفوزيون 4 ساعته مصرف مي‌شو.در صورت كافي نبودن سطح سرمي دوزهاي بعدي را مي‌توان تا g/m2 15 افزايش داد.
ذ) كارسينوم سرو گردن.
بزرگسالان: مقدار mg/m2 60-40 در هفته به‌صورت وريدي مصرف مي‌شود. پاسخ درماني به 4 ماه محدود مي‌شود.
مكانيسم اثر
اثر ضد نئوپلاسم: متوتركسات به طور محكم با دي هيدروفوليك اسيدردوكتاز (آنزيم اساسي در متابوليسم پورين) ‌پيوند مي‌يابد و در نتيجه ساخت پروتئين، RNA و DNA را مهار مي‌كند.
اثر ضد آرتريت روماتوئيد: ممكن است مربوط به اثرات دارو بر سيستم ايمني باشد.
اثر ضد پسوريازيس: در پسوريازيس، سرعت تكثير سلولهاي اپي تليال بيش از حالت عادي است. بافتهاي داراي سرعت تكثير زياد، به اثرات متوتركسات حساس ترند.

موارد منع مصرف و احتياط:
تداخل دارويي
مصرف همزمان با پروبنسيد اثرات سمي و درماني متوتركسات را از طريق مهار ترشح متوتركسات در لوله‌هاي كليه افزايش مي‌دهد. ساليسيلاتها اثر سمي و درماني متوتركسات را از همين طريق افزايش مي‌دهند. در صورت مصرف همزمان يان داروها، مقادير كمتر متوتركسات تجويز مي‌شود.
كلرامفنيكل، سولفوناميدها، ساليسيلاتها، سولفونيل اوره‌ها، فني توئين و تتراسيكلين ممكن است با جابه جاكردن متوتركسات از پروتينهاي پلاسما، اثرات درماني و سمي متوتركسات را افزايش دهند و غلظت متوتركسات آزاد را بالا برند. در صورت امكان، از مصرف همزمان اين داروها بايد اجتناب شود.
تداخل دارو - غذا: هرغذايي ممكن است جذب متوتركسات را كند نموده و اوج غلظت پلاسمايي را كاهش دهد. در صورت امكان، دارو بايد با معده خالي مصرف شود.

عوارض جانبي:
ملاحظات اختصاصي
1- متوتركسات را مي‌توان به صورت رقيق نشده و از راه تزريق وريدي يك باره مقادير زياد مصرف كرد.
2- براي انفوزيون وريدي مي‌توان دارو را با محلول نمكي نرمال تا حجم بيشتري رقيق كرد.
3- محلولهاي بدون محافظ بايد طي 24 ساعت بعد از تهيه مصرف شوند.
4- براي تزريق از راه غلاف طناب نخاعي، فقط از محلولهاي بدون محافظ استفاده شود دارو ابتدا با محلول نمكي نرمال رقيق و سپس با محلول رينگر لاكتات رقيقتر مي‌شود، به طوري كه غلظت محلول نهايي mg/ml 1 شود.
5- تنظيم مقدار مصرف در عيب كار كبد يا كليه، كاهش فعاليت مغز استخوان، آپلازي مغز استخوان، لكوپني، ترومبوسيتوپني، يا كم خوني ممكن است لازم باشد.اين دارو در عفونت، زخم گوارشي، كوليت اولسراتيو و در بيماران بسيار جوان، سالخورده يا ناتوان بايد با احتياط تجويز شود.
6- در صورت بروز عوارض گوارشي مصرف دارو ممكن است قطع شود.
7- بثورات پوستي، قرمزي يا زخم در دهان يا عوارض ريوي ممكن است نشانگر بروز مشكلات وخيم باشند.
8- غلظت اسيد اوريك بايد پيگيري شود.
9- مقدار مصرف و دفع مايعات روزانه بيمار بايد پيگيري شود. بيمار بايد مقدار زياد مايع (3 -2 ليتر در روز) مصرف كند.
10- مصرف قرص‌هاي بيكربنات سديم از ته نشين شدن متوتركسات، به خصوص با مصرف مقادير زياد آن، جلوگيري مي‌كند.PH ادرار بالاتر از 6.5 نگهداشته شود.اگر غلظت نيتروژن اوره خون ( (BUN معادل mg/dl 30-20 يا غلظت كراتينين سرم معادل mg/dl 2-1.5 باشد بايد مقدار مصرف دارو كاهش يابد. اگر غلظت BUN بيش از mg/dl 30 يا غلظت كراتينين سرم بيش از mg/dl 2 باشد بايد مصرف دارو قطع شود.
11- بيمار بايد از نظر افزايش غلظت آسپارتات آمينو ترانسفراز، آلانين آمينو ترانسفراز و آلكالين فسفاتاز پيگيري شود زيرا ممكن است اين افزايش نشانگر اختلال عملكرد كبدي باشد.در صورت احتمال بلقوه تجمع مايع در فضاي سوم (Third Spacing) متوتراكسات نبايد مصرف شود.
12- بيمار بايد از نظر بروز خونريزي (به خصوص خونريزي گوارشي) و عفونت تحت مراقبت قرار گيرد.
13- درجه حرارت بدن هر روز اندازه گيري شود. بيمار بايد از نظر بروز سرفه، تنگي نفس و سيانوز تحت مراقبت قرار گيرد.
14- در صورت مصرف مقادير زياد متوتركسات (بيش از 100 ميلي گرم) مصرف لوكوورين ضروري است.
15- در صورت بروز ترومبوسيتوپني تزريقات عضلاني نبايد انجام شود.
نكات قابل توصيه به بيمار
1- با وجود بروز تهوع و استفراغ مصرف دارو را ادامه دهيد. در صورت بروز استفراغ بلافاصله بعد از مصرف دارو فورا به پزشك اطلاع دهيد.
2- مصرف زياد مايعات دفع ادرار را افزايش داده، از مسموميت كليوي جلوگيري مي‌كند و موجب تسهيل دفع اسيد اوريك مي‌شود.
3- از مصرف فرآورده‌هاي حاوي الكل در طي درمان با متوتركسات خودداري كنيد.
4- از بارداري در طول درمان و بلافاصله بعد از آن خودداري كنيد. زيرا احتمال سقط جنين يا اختلالات مادرزادي در جنين وجود دارد.
5- از تماس زياد با آفتاب خودداري نماييد و در صورت تماس از پماد‌هاي محافظت كننده استفاده كنيد.
6- دهان خود را تميز نگه داريد تا از عفونت ثانوي حفره دهان جلوگيري شود.
7- بعد از خاتمه درمان رويش مو مجددا شروع خواهد شد.
8- از تماس با افراد مبتلا به عفونت خودداري كنيد.
9- بروز هر گونه خونريزي يا كبودي غيز معمول را فورا به پزشك اطلاع دهيد.
مصرف در شير دهي
متوتركسات در شير ترشح مي‌شود. بنابراين به دليل احتمال وجود عوارض جانبي وخيم، موتاژنيك و كارسينوژنيك بودن دارو براي شيرخوار، بايد شيردهي در دوران مصرف دارو قطع شود.

تداخل دارويي:
اثر بر آزمايشهاي تشخيصي
متوتركسات ممكن است غلظت خوني و ادراري اسيداوريك را افزايش دهد. متوتركسات ممكن است نتايج بررسي آزمايشگاهي فولات را، با مهار ارگانيسم مورداستفاده در اين آزمون، تغيير داده و در نتيجه، در تعيين كمبود اسيدفوليك تداخل كند.

مکانيسم اثر:
فارماكوكينتيك
جذب: جذب متوركسات از دستگاه گوارش به مقدار مصرف بستگي دارد. مقادير كمتر اساساً به طور كامل جذب مي‌شود، در صورتي كه جذب مقادير زيادتر ناكامل و متغير است. از راه تزريق عضلاني، دارو به طور كامل جذب مي‌شود. حدكثر غلظت سرمي دارو طي 30 دقيقه تا دو ساعت بعد از تزريق عضلاني و 4-1 ساعت بعد از مصرف خوراكي دارو حاصل مي‌شود.
پخش: به طور گسترده در سرتاسر بدن انتشار مي‌يابد. بيشترين غلظت دارويي در كبد، كيسه صفرا، طحال، كبد و پوست يافت مي‌شود. دارو از سد خوني - مغزي عبور مي‌كند، اما در CSF غلظت درماني دارو حاصل نمي‌شود. حدود 50 درصد به پروتئين پلاسما پيوند مي‌يابد.
متابوليسم: در كبد به ميزان ناچيزي متابوليزه مي‌شود.
دفع: عمدتاً به صورت تغييرنيافته از طريق ادرار دفع مي‌شود. دفع ادرار دو مرحله‌اي است نيمه عمر مرحله اول 45 دقيقه و نيمه عمر مرحله نهايي چهارساعت است.

فارماكوكينتيك:
موارد منع مصرف و احتياط
موارد منع مصرف: اختلال وضعيت خوني، كبدي يا كليوي (بدليل اثرات جانبي خوني)، بارداري (ممكن است اثرات سمي بر روي جنين داشته باشد).
موارد احتياط : واكسيناسيون در طول درمان با متوتركسات ممكن است بي اثر باشد. بدليل خطر عفونتهاي منتشر، واكسن‌هاي ويروس زنده بطور كلي در طي درمان با متوتركسات توصيه نمي‌شود.

اشكال دارويي:
اشكال دارويي:
Injection: 2.5 mg/ml, 5 mg/ml, 10 mg/ml, 5ml, 25 mg/ml, 100 mg/ml (As Sodium) with and without preservative
Injection, Powder, Lyophilized: 5,50mg, 1g (As Sodium) with and without preservative
Tablet: 2.5, 5mg

اطلاعات دیگر:
طبقه‌بندي فارماكولوژيك: آنتي‌متابوليت.
طبقه‌بندي درماني: ضد نئوپلاسم.
طبقه‌بندي مصرف در بارداري: رده x
نام‌هاي تجاري: Ebetrex, Methotrexate Mylan,Trexan
عوارض جانبي
اعصاب مركزي: التهاب پرده عنكبويته (ساعتها بعد از تزريق از راه غلاف طناب نخاعي)، مسموميت تحت حاد عصبي (ممكن است چند هفته بعد شروع شود) لكوآنسفالوپاتي نكروزان با از بين رفتن غلاف ميلين (چند سال بعد بروز مي‌كند).
پوست: تماس با نور خورشيد ممكن است ضايعات پسورياتيك را تشديد كند، بثورات پوستي، حساسيت به نور.
دستگاه گوارش: التهاب مخاطب دهان، اسهال (كه به التهاب خونريزي دهنده روده و سوراخ شدن روده منجر خواهد شد)، تهوع، استفراغ.
ادراري - تناسلي: نكروز لوله‌هاي كليه.
خون: كاهش فعاليت مغز استخوان (به مقدار مصرف بستگي دارد)، لكوپني و ترومبوسيتوپني (روز هفتم به حداقل مي‌رسد)، كم‌خوني.
كبد: اختلال عملكرد كبد (كه به سيروز يا فيبروز كبدي منجر مي‌شود).
متابوليك: زيادي اسيد اوريك خون.
ساير عوارض: آلوپسي، انفيلتراسيون بينابيني ريوي، پوكي استخوان، (مصرف طولاني مدت در كودكان ممكن است موجب پوكي استخوان شود).
توجه: در صورت بروز اسهال يا التهاب الوسراتيو مخاط دهان، بايد مصرف دارو قطع شود.
مسموميت و درمان
تظاهرات باليني: مهار فعاليت مغز استخوان، كم خوني، تهوع، استفراغ، ‌درماتيت، آلوپسي، مدفوع سياه قيري.
درمان: پادزهر براي مسموميت سيستم خونسازي ناشي از متوتركسات، لوكوورين كلسيم است، كه طي يك ساعت بعد از مصرف متوتركسات به كار مي‌رود. لوكوورين بايد به اندازه‌اي تجويز شود كه غلظت پلاسمايي آن بيش از متوتركسات باشد.