جمعه, ۷ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 26 April, 2024
مجله ویستا


قوافی‌ مذکر و مونث‌


قوافی‌ مذکر و مونث‌
شهرت‌ پوشكین‌ با انتشار «روسلان‌ ولیودمیلا» آغاز شد و این‌ شعری‌ است‌ سرشار از شور و هیجان‌ در قالبی‌ كه‌ تا آن‌ زمان‌ در روسیه‌ پیشینه‌ نداشت‌: یعنی‌ «حماسه‌ رمانتیك‌» شعری‌ با مضامین‌ جدی‌ اما در آمیخته‌ با مایه‌های‌ كمیك‌ كه‌ با بهره‌گیری‌ از افسانه‌های‌ روسی‌ كیفی‌ (روسیه‌ كهن‌) سروده‌ شده‌ است‌. افسانه‌هایی‌ كه‌ در واقع‌ همتای‌ روسی‌ ماجرای‌ رولان‌ به‌ روایت‌ غربی‌ هستند. خاصه‌ اورلاندو فوریوزو (اورلاندوی‌ خشمگین‌) نوشته‌ لودویكو آریوستو و رهایی‌ اورشلیم‌ نوشته‌ توروكواتو تاسو، در شعر پوشكین‌، روسلان‌ دیگر صرفا آن‌ قهرمان‌ مسخره‌ نیست‌، بلكه‌ درگیر ماجراهای‌ جدی‌ شهسواران‌ می‌شود، پیوسته‌ گرفتار عشق‌ است‌ و در نبردگاه‌ها داد مردانگی‌ می‌دهد. این‌ شعر، كم‌ و بیش‌ مانند همه‌ شعرهای‌ بلند روایی‌ پوشكین‌، در قالب‌ آن‌ به‌ جای‌ آنكه‌ قوافی‌ در هر بند تغییر كند، به‌ صورت‌ متناوب‌، قوافی‌ مذكر و مونث‌ آورده‌ شده‌ است‌. این‌ شگردی‌ بود كه‌ بلافاصله‌ سرمشق‌ شعرهای‌ بلند روایی‌ شد.
روسلان‌ و لیودمیلا به‌ هنگام‌ انتشار اثری‌ اصیل‌ جلوه‌ كرد و این‌ تا اندازه‌یی‌ بدان‌ سبب‌ بود كه‌ با در آمیختن‌ طنز و جد و مضحكه‌ و حماسه‌ از تصورات‌ قرن‌ هجدهم‌ درباره‌ سبك‌ دور می‌شد. برخلاف‌ این‌ شعر، گابریلیاد ۱۸۲۱ شعری‌ سراسر حماسه‌ آمیخته‌ به‌ مضحكه‌ است‌. این‌ شعر پذیرش‌ شادمانه‌ و بی‌آزرم‌ جسم‌ است‌ .
قصه‌های‌ منظوم‌ جنوبی‌ یا رمانتیك‌ پوشكین‌ یكسره‌ مغایر با روسلان‌ و لیودمیلا و گابریلیاد است‌، چرا كه‌ جدا از لحن‌ جدی‌ و فخیم‌ این‌ نوشته‌ها شاعر راوی‌ با تمامی‌ احساس‌ خود در رویدادها، در زمینه‌پردازی‌ و در شخصیت‌ آفرینی‌ این‌ قصه‌ها مشاركت‌ دارد. هر یك‌ از این‌ قصه‌ها تصویری‌ است‌ از منطقه‌یی‌ كه‌ پوشكین‌ در ۱۸۲۰ دیدار كرده‌ بود و برای‌ مردم‌ روسیه‌ غریبه‌ می‌نمود. چرا كه‌ بتازگی‌ ضمیمه‌ امپراتوری‌ شده‌ بود یا در حال‌ انضمام‌ به‌ آن‌ بود. اسیر قفقاز، فواره‌ باغچه‌سرا و كولی‌ها، پوشكین‌ در این‌ شعرها آگاهانه‌ نوعی‌ از روایت‌ تغزلی‌ را به‌ كار گرفت‌ كه‌ بایرون‌ در شعرهای‌ «مشرقی‌» خود، چون‌ «كبر»، «دزد دریایی‌»، «عروس‌ آبیدوسا»، از آن‌ سود جسته‌ بود و در آن‌ تنها نقطه‌های‌ اوج‌ ماجرا تصویر می‌شود و آن‌ هم‌ اغلب‌ به‌ گونه‌یی‌ تكه‌تكه‌ و پراكنده‌ در متن‌ پس‌زمینه‌ شخصیت‌ و انگیزه‌ ماجرا جملگی‌ در پرده‌یی‌ از رمز و راز پوشیده‌اند و بر خواننده‌ است‌ كه‌ با تخیل‌ خود بیشتر آنچه‌ را كه‌ روی‌ می‌دهد، حدس‌ بزند. «اسیر قفقاز» قهرمانی‌ معاصر و سرخورده‌ و مایوس‌ را در محیطی‌ ناآشنا وارد ادبیات‌ روسی‌ می‌كند.
مردی‌ روس‌، كه‌ نامش‌ برده‌ نمی‌شود، در گریز از قیدوبندهای‌ تمدن‌ و نیز از عشق‌ یكسویه‌ در قفقاز به‌ اسارت‌ مردان‌ قبیله‌یی‌ در می‌آید. آنگاه‌ جنگجویان‌ قبیله‌ به‌ آبادیهای‌ مرزی‌ روسیه‌ یورش‌ برده‌اند، دختری‌ از قبیله‌ كه‌ دل‌ به‌ او باخته‌ است‌ از زنجیرش‌ می‌رهاند آنگاه‌ كه‌ مرد شناكنان‌ از رودخانه‌ مرزی‌ می‌گذرد دایره‌هایی‌ را به‌ سطح‌ آب‌ می‌بیند كه‌ به‌ او و نیز به‌ خواننده‌، می‌رساند كه‌ دخترك‌ غرق‌ شده‌ است‌.
«كولی‌ها»: از زمان‌ انتشار كولی‌ها تاكنون‌ تفسیرهای‌ متفاوتی‌ بر آن‌ نوشته‌ شده‌ است‌. برخی‌ به‌ این‌ باورند كه‌ نام‌ آلیكو(كه‌ می‌تواند صورتی‌ از نام‌ الكساندر، نام‌ نخست‌ پوشكین‌ باشد) كلید تفسیر این‌ شعر است‌، دیگران‌ (خاص‌ داستایفسكی) براین‌ عقیده‌اند كه‌ سخنان‌ انجامین‌ پیرمرد كولی‌، كه‌ اروپای‌ سرگردان‌ را از جمع‌ كولی‌ها می‌راند، فكر اصلی‌ این‌ شعر است‌. (براستی‌ داستایفسكی‌ چه‌ می‌گفت‌ اگر می‌دانست‌ كه‌ در اصل‌ داستانی‌ كه‌ پوشكین‌ ظاهرا از آن‌ الهام‌ گرفته‌ این‌ كولی‌ جوان‌ غیرتمند است‌ كه‌ دختر كولی‌ را كه‌ به‌ هوای‌ او جوان‌ اروپایی‌ خود پوشكین‌ را ترك‌ گفته‌ است‌ به‌ قتل‌ می‌رساند.) نتیجه‌گیری‌ ما هرچه‌ باشد، توجه‌ به‌ این‌ نكته‌ ضروری‌ است‌ كه‌ پوشكین‌ چگونه‌ موفق‌ می‌شود چنین‌ روشن‌ چیزهای‌ سازش‌ناپذیر را به‌ نمایش‌ بگذارد بی‌آنكه‌ یكی‌ را بر دیگری‌ برتری‌ دهد.
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید