دعا در روایات

● فضیلت دعا
۱) عن امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ: احب الاعمال الی الله - عزوجل - فی الارض الدعاء. (كافی، ج ۲، ص ۴۶۷) امیر مؤمنان ـ علیه السّلام ـ فرمودند: محبوبترین عمل نزد خداوند متعال در روی زمین، دعاست.
۲) عن النبی ـ صلّی الله علیه و آله ـ: الدعاء مخ العبادت ولا یهلك مع الدعاء احد.(بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۳۰۰)
پیامبر اسلام فرمودند: دعا مغز عبادت است و كسی كه اهل دعاست نابود نمی‌شود.
۳) حنان بن سدیر عن ابیه قال: قلت لابی جعفر ای العباده افضل، فقال ما من شیء افضل عندالله - عزوجل - من ان یسئل و یطلب مما عنده. (وسایل الشیعه، ج ۷، ص ۳۰)
حنان گوید پدرم گفت: از امام باقر ـ علیه السّلام ـ پرسیدم بهترین عبادت كدام است، فرمودند هیچ چیز نزد خداوند از درخواست و طلب آنچه كه نزد خداوند است، بهتر نیست.
● فواید دعا
۱) عن الكاظم ـ علیه السّلام ـ: علیكم بالدعاء فان الدعا لله و طلب الی الله یرد البلاء و قد قدر و قضی. (كافی، ج۲، ص ۴۷۰) امام كاظم ـ علیه السّلام ـ فرمودند: دعا كنید چرا كه دعا و درخواست از خداوند بلا را دفع می‌كند در حالیكه بلا مقدر و حتمی شده است.
۲)عن الصادق ـ علیه السّلام ـ قال ان عندالله - عزوجل - منزلهٔ لا تنال الا بمساله. (كافی، ج ۲، ص ۴۶۶)
امام صادق ـ علیه السّلام ـ فرمودند: نزد خداوند متعال مقام و منزلتی است كه فقط با دعا می‌توان به آن رسید.
۳) علاء بن كامل قال: قال لی ابوعبدالله ـ علیه السّلام ـ علیك بدعاء فانه شفاء من كل داء.
(كافی، ج ۲، ص ۴۷۰). امام صادق ـ علیه السّلام ـ: دعا كن كه دعا شفای هر دردی است.
● آداب دعا
۱) قال ابوعبدالله ـ علیه السّلام ـ: من كانت له الی الله ـ عزوجل ـ حاجهٔ فلیبدع بالصلاه علی محمد و آله ثم یسال حاجته ثم یختم بالصلاه علی محمد و آل محمد فان الله - عزوجل - اكرم من ان یقبل الطرفین و یدع الوسط.(كافی، ج ۲، ص ۴۹۴). امام صادق ـ علیه السّلام ـ: هر كس حاجتی به درگاه خداوند دارد اول با صلوات بر پیامبر و آلش شروع كند سپس حاجت بخواهد و در پایان دعا را با صلوات ختم كند چرا كه خداوند متعال كریم‌تر از آن است كه دو طرف دعا را قبول كند و وسط را نپذیرد.
۲) قال امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ: یا صاحب الدعا لا تسئل ما لایكون ولایحل. (بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۳۲۴)
حضرت علی ـ علیه السّلام ـ: ای دعا كننده چیزهایی را كه نشدنی است و حلال نیست از خداوند طلب نكن.
۳) عن جعفر بن محمد قال: اذا اراد احدكم ان یستجاب له فلیطیب كسبه و لیخرج من مظالم الناس و ان الله لا یرفع الیه دعاء عبد و فی بطنه حرام او عنده مظلمهٔ لاحدٍ من خلقه.(بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۳۳۱)
امام صادق ـ علیه السّلام ـ: وقتی كسی از شما خواست دعایش اجابت شود باید درآمدش حلال باشد و حق الناس بر عهده‌اش نباشد. دعای بنده‌ای كه در شكمش لقمه حرام باشد یا بر عهده‌اش حق الناس باشد به سوی خداوند بالا نمی‌رود.
۴) قال رسول الله: لا یرد دعاء اوله بسم الله الرحمن الرحیم. (بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۳۱۳)
دعایی كه با بسم الله الرحمن الرحیم شروع شود، رد نمی‌شود.
● مكان دعا
۱) و روی عن الرضا ـ علیه السّلام ـ قال: ما وقف احد تبلك الجبال - مشیرا الی المواقف الشریفه من مكه و نواحیها - الّا استجیب له.(بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۲۶۱) امام رضا ـ علیه السّلام ـ در حالیكه اشاره به مكه و اطراف آن می‌كرد فرمود: هر كس در آن كوهها توقف كند - و دعا كند - دعایش مستجاب می‌شود.
۲) عن الصادق ـ علیه السّلام ـ: ان لله تعالی بقاع یستجاب فیها الدعاء فتلك البقعه من تلك البقاع.
(عده الداعی، ص ۵۷) امام صادق ـ علیه السّلام ـ: خداوند مكانهایی دارد كه در آنها دعا مستجاب است و حرم امام حسین از آن مكانها است.
● زمان دعا
۱) عن الصادق ـ علیه السّلام ـ: یستجاب الدعاء فی اربعه مواطن، فی الوتر و بعد الفجر و بعد الظهر و بعد المغرب (كافی، ج ۲، ص ۴۷۷) امام صادق ـ علیه السّلام ـ: دعا در چهار وقت به اجابت می‌رسد: آخر شب (قبل از اذان صبح)، بعد از اذان صبح، بعد از نماز ظهر و بعد از مغرب.
۲) عن ابی عبدالله قال: من تقدم فی الدعاء استجیب له اذا نزل به البلاء و قالت الملائكه صوت معروف ولم یحجب عن السماء و من لم یتقدم فی الدعاء لم یستجب له اذا نزل به البلاء و قالت الملائكه ان ذالصوت لا تعرفُه.(كافی، ج ۲، ص ۴۷۲) كسی كه قبل از بلا دعا كند هنگام بلا دعایش مستجاب می‌شود و ملائكه گویند صدای این شخص آشناست و دعا به آسمان می‌رود و كسی كه قبل از بلا دعا نكند هنگام نزول بلا، دعایش مستجاب نمی‌شود و ملائكه گویند صدای این شخص را نمی‌شناسیم.
● الهام شدن دعا
۱) قال ابوعبدالله: هل تعرفون طول البلاء من قصره، قلنا: لا، قال: اذا الهم احدكم الدعاء عند البلاء فاعلم ان البلاء قصیر.(كافی، ج ۲، ص ۴۷۱). امام صادق ـ علیه السّلام ـ: آیا بلای طولانی مدت را از بلای كوتاه مدت تشخیص می‌دهید؟ گفتیم: نه، فرمود: وقتی هنگام دعا بر كسی الهام شد دعا كند، بداند كه بلا كوتاه مدت است.
۲) قال ابوالحسن موسی ـ علیه السّلام ـ: ما من بلاء ینزل علی عبد مؤمن فیلهمه الله - عزوجل - الدعاء الاكان كشف ذلك البلاء و شیكا و ما من بلاء ینزل علی عبد مؤمن فیمسك عن الدعاء الا كان ذلك البلاء طویلا.(كافی، ج ۲، ص ۴۷۱). امام كاظم ـ علیه السّلام ـ: وقتی بر مؤمنی بلا نازل می‌شود و بعد خداوند دعا كردن را بر او الهام می‌كند، نشان دهنده برطرف شدن بلاست و هنگامی كه بلا بر مؤمن نازل شود و از دعا خودداری كند، نشانه طولانی بودن بلاست.
● دعا برای دیگران
۱) عن ابی عبدالله ـ علیه السّلام ـ قال: دعاء المرء لاخیه بظهر الغیب یدر الرزق و یدفع المكروه.(كافی، ج ۲، ص ۵۰۷)
امام صادق ـ علیه السّلام ـ: پشت سر دیگران دعا كردن باعث جلب روزی و از بین رفتن ناگواریها می‌شود.
۲) قال ابوجعفر ـ علیه السّلام ـ: اسرع الدعا نجحا للاجابت، دعاء الاخ لاخیه بظهر الغیب یبدا بالدعاء لاخیه فیقول له ملك موكل به آمین ولك مثلاه.(كافی، ج ۲، ص ۵۰۷). امام صادق: سریعترین دعا برای اجابت دعا برای برادر دینی است كه هم دعا پشت سر او باشد و هم اول برای او دعا كند. در این صورت ملك موكل به این دعا آمین گوید و به دعا كننده گوید برای تو دو برابرش باد.
● دعای دسته جمعی:
۱) عن ابی عبدالله ـ علیه السّلام ـ: كان ابی اذا حزنه امر جمع النساء و الصبیان ثم دعا و امنوا.(كافی، ج ۲، ص ۴۸۷). امام صادق ـ علیه السّلام ـ: پدرم وقتی از پیش‌آمدی محزون می‌شد، زنها و بچه‌ها را جمع می‌كرد سپس دعا می‌فرمود و آنان آمین می‌گفتند.
۲)عن ابی عبدالله قال: ما اجتمع اربعه رهط قط علی امر واحد فدعوا الله الاتفرقوا عن اجابه. (كافی، ج ۲، ص ۴۸۷). امام صادق ـ علیه السّلام ـ: وقتی چهار نفر جمع شوند و در مورد یك چیز دعا كنند قبل از پراكنده شدن دعایشان مستجاب می‌شود.
● اجابت همراه دعا
۱) عن علی ـ علیه السّلام ـ: ما كان الله لیفتح باب الدعاء و یغلق علیه باب الاجابه. (وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۷)
امام علی ـ علیه السّلام ـ: نمی‌شود كه خداوند در دعا را باز كند اما در اجابت را ببندد.
۲) قال رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ: ما فتح الله - عزوجل - لعبد باب مساله فخزن عنه باب الاجابهٔ. (مستدرك الوسایل، ج ۵، ص ۱۶۱) خداوند در دعا را بر بنده‌ای باز نمی‌كند. مگر اینكه در اجابت را باز كرده باشد.
● درخواست همه حوائج
۱) فی الحدیث القدسی: یا موسی سلنی كل ما تحتاج الیه حتی علف شاتك و ملح عجینك.(بحارالانوار، ج ۹۰، ص ۳۰۳). در حدیث قدسی آمده است خداوند فرمود: ای موسی هرچه احتیاج داری از من بخواه حتی علف گوسفندانت و نمك طعامت.
۲) سمعت ابا عبدالله یقول: علیكم بالدعاء فانكم لاتقربون بمثله ولا تتركوا صغیره لصغرها ان تدعوا بها انّ صاحب الصغار هو الصاحب الكبار. (كافی، ج ۲، ص ۴۶۷). امام صادق ـ علیه السّلام ـ: دعا كنید چرا كه هیچ چیز همچون دعا شما را به خدا نزدیك نمی‌كند طلب و حاجتهای كوچك را به خاطر كوچكیشان ترك نكنید چرا كه برآورنده حاجتهای كوچك همان خداوند است كه برآورنده حاجتهای بزرگ است.
● كسانیكه دعایشان مستجاب می‌شود.
۱) عن ابی عبدالله ـ علیه السّلام ـ قال: كان ابی یقول: خمس دعوات لا یحجبن ان الرب تبارك و تعالی، دعوهٔ الامام المقسط و دعوهٔ المظلوم و دعوهٔ الولد الصالح لوالدیه و دعوهٔ الوالد الصالح لولده و دعوهٔ المومن لاخیه بظهر الغیب. (كافی، ج ۲، ص ۵۰۹) امام باقر ـ علیه السّلام ـ: دعای پنج نفر اجابت می‌شود؛ دعای پیشوای عادل، دعای مظلوم، دعای فرزند صالح در حق والدین، دعای پدر صالح در حق فرزند و دعای مومن پشت سر برادرش.
۲) اباعبدالله یقول: ثلاثهٔ دعوتهم مستجابهٔ: الحاج ... و الغازی و المریض.(كافی، ج ۲، ص ۵۰۲)
امام صادق ـ علیه السّلام ـ: دعای سه تن مستجاب است؛ حاجی (حج گذار)، جنگجو(رزمنده)و مریض.
● كسانی كه كسانی كه دعایشان مستجاب نمی‌شود
۱) عن ابی عبدالله قال: اربعه لا تستجاب لهم دعوهٔ: رجل جالس فی بیته یقول:الهم ارزقنی ...، رجل كانت له امراه فدعا علیها، و رجل كان له مال فافسده فیقول الهم ارزقنی و رجل كان له مال فادانه بغیر بینهٔ.كافی، ج ۲، ص ۵۱۱) امام صادق ـ علیه السّلام ـ: چهار كس دعایشان مستجاب نمی‌شود؛ مردی كه در خانه بنشیند و دعا كند خدایا روزی مرا برسان، مردی كه زن داشته باشد و به ضررش دعا كند، و مردی كه مالش را از بین ببرد و درخواست روزی كند، و مردی كه مالی را قرض بدهد بدون شاهد.
● موانع اجابت دعا
۱) عن اباجعفر ـ علیه السّلام ـ قال: ان العبد یسال الله الحاجهٔ فیكون من شأنه قضاءها الی اجل قریب او إلی وقت بطیء فیذنب العبد ذنباً فیقول الله تعالی للملك لا تقض حاجته و احرمه ایاه فانه تعرض لسخطی و استوجب الحرمان منّی. (وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۱۴۴).
▪ امام باقر ـ علیه السّلام ـ: گاهی بنده از خداوند حاجتی را درخواست می‌كند كه شایسته استجابت است حال به زودی یا در مدت طولانی سپس این بنده گناهی را مرتكب می‌شود، خداوند به ملائكه می‌فرماید حاجتش را برآورده نكنید و او را محروم كنید چرا كه باعث خشم من و محرومیت از فضل من شد.
۲) عن امیرالمومنین ـ علیه السّلام ـ قال: ان الله تبارك و تعالی اوحی الی المسیح عیسی بن مریم قل للملأ من بنی اسرئیل:... انی غیر مستجیب لاحد منكم دعوهٔ ولاحد من خلقی قبله مظلمهٔ. (مستدرك الوسائل ، ج ۵، ص ۲۷۱)
▪ امیر المومنین فرمود: خداوند به عیسی وحی كرد كه به بنی‌اسرائیل بگو: دعای كسی را كه حق‌الناس بر عهده‌اش باشد اجابت نمی‌كند.
● یقین به اجابت دعا
۱) عن ابی عبدالله ـ علیه السّلام ـ قال: اذا دعوهٔ فظن ان حاجتك بالباب.(كافی، ج ۲، ص ۴۷۲) امام صادق: وقتی دعا كردی فكر كن حاجتت برآورده شده.
۲) عن رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ قال: ادعوا الله و انتم موقنون بالاجابهٔ.(وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۵۲)
رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ: دعا كنید در حالیكه یقین به اجابت دارید.
● دعا با توجه قلبی
۱) اباعبدالله ـ علیه السّلام ـ یقول: لایستجیب دعاء بظهر قلب ساه فاذا دعوت فاقبل بقلبك ثم استیقن بالاجابهٔ. (كافی، ج ۲، ص ۴۷۳). امام صادق ـ علیه السّلام ـ: خداوند دعایی را كه با قلب غافل خوانده شود اجابت نمی‌كند پس هنگام دعا با دل و جان به درگاه خدا روی آور پس یقین به اجابت داشته باش.
۲) ابی عبدالله ـ علیه السّلام ـ قال: قال امیرالمؤمنین لا یقبل الله - عزوجل - دعاء قلب لاه و كان علی ـ علیه السّلام ـ یقول: اذا دعا احدكم للمیت فلایدعو له و قلبه لاه عنه ولاكن لیجتهد له فی الدعاء.(كافی، ج ۲، ص ۴۷۳)
امام صادق ـ علیه السّلام ـ و امیرمومنان فرمود: خداوند دعای دل غافل و بی توجه را قبول نمی‌كند و آن حضرت می‌فرمود: وقتی كه برای میتی دعا می‌كند در حالیكه بی‌توجه است دعا نكند و در حال توجه قلبی برای او دعا كند.
سلاح مومن
▪ قال رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ: الدعاء سلاح المومن و عمود الدین و نور السموات و الارض.(كافی، ج ۲، ص ۴۶۸). رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ: دعاء سلاح مؤمن و ستون دین و نور آسمانها و زمین است.
▪ قال النبی ـ صلّی الله علیه و آله ـ : الا ادلّكم علی سلاح ینجیكم من اعدائكم و یدرّ ارزاقكم، قالوا بلی، قال: تدعون ربكم باللیل و النهار فان سلاح المومن الدعاء.
▪ پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: آیا می‌خواهید شما را راهنمایی كنم بر سلاحی كه شما را از دشمنانتان نجات دهد و باعث جلب روزی شود.
گفتند: بلی، فرمود: روز و شب دعا كنید چرا كه سلاح مومن دعاست.

محمد حسن باقری

منبع : سایت اهل بیت