گره کور بنزین

● تأملی در چگونگی مصرف بهینه بنزین و استفاده از كارت های هوشمند
بارها شاهد بوده ایم كه كاهش میزان یارانه یا در واقع افزایش قیمت سوخت در نیجریه چه ناآرامی هایی را ایجاد كرده و اندونزی سال ها تلاش برای رهایی از این مشكل را پشت سر دارد ولی همچنان این معضل اقتصادی وجود دارد و همچنان قاچاق سوخت در این كشور كه دیگر منافع نفتش در حال ته كشیدن است ، ادامه دارد .
آنچه كه در ایران جریان دارد از دیگر كشورهای دارای سوبسید انرژی متفاوت است . نخست آن كه میزان سوبسید انرژی در ایران بالاتر از همه كشورهای مشابه است . یك مقایسه ساده این سوبسید در كشورهای مختلف طبق آمارهای بانك جهانی این واقعیت را نشان می دهد كه در ایران چگونه منابع با ارزش ملی با تداوم سیاست های غیر اقتصادی به هدر می رود . این آمار مربوط به سال ۹۸ میلادی است ولی به طور قطع نسبت ها تغییر چندانی نكرده است .
براساس این آمار متوسط نسبت تولید ناخالص داخلی به سوبسید بنزین در كشورهای تولید كننده نفت عضو اوپك ۲۷/۳درصد است و در كشورهای غیر عضو اوپك ۶۰/۰درصد است و این آمار در جهان معادل منفی ۰۹/۰ است . این آمار وضع كشورهای اوپك با دیگر
كشورها را نشان می دهد . این میزان در میان كشورهای اوپك شرایط كشور ما را نشان می دهد نسبت سوبسید بنزین به تولید ناخالص داخلی در ایران در این سال ۳۶/۵ درصد است كه بالاترین سوبسید در میان كشورهای عضو اوپك است . پس از ایران نیجریه و اندونزی و ونزوئلا ، عربستان سعودی و كویت قرار دارند . اهمیت رابطه سوبسید با تولید ناخالص ملی از آن جهت است كه یك رابطه منطقی بین میزان كار مفید و سودمند در یك اقتصاد و ارزش افزوده تولید شده از انرژی مصرفی را نشان می دهد . بنابراین این رابطه منطقی و معنی داری بین مصرف انرژی در ایران و تولید نیست و این امر روند منفی رشد در ایران را نشان می دهد . در واقع در مقایسه با انرژی مصرفی رشد متناسبی رخ نداده و در واقع اقتصاد بخشی از ارزش افزوده خود را از دست داده است ، تغییر این رابطه و ایجاد یك معادله معنی دار میان انرژی مصرفی و اقتصاد یك راه حل بیشتر ندارد و آن راه حل قیمتی است . متأسفانه در ایران به دلیل بار سیاسی كه افزایش قیمت سوخت و انرژی دارد هیچ فردی حاضر نیست این قدم را در بردارد و همواره راه حل های میانه و غیر قیمتی كه بیشتر بر روش های ارشادی استوار است و با فرهنگ سازی به اصلاح اقتصاد نظر دارد روی آورده می شود . این روش ها به طور قطع ضروری و لازم است ولی باید به طور قطع تأكید كرد كه تنها راه حل راه حل قیمتی است و راه حل جایگزینی وجود ندارد . اگر نخواهیم تلاش های سال های اخیر را كه حدود سه سال است عمومیت یافته باطل و بی ارزش قلمداد كنیم باید بدانیم كه راهی جز ارتباط قیمت انرژی با اقتصاد نیست و هر برنامه ای باید با این هدف طراحی و اجرا شود تا زمانی كه قیمت ها اصلاح نشود نه تولید ، نه توزیع و نه مصرف اصلاح پذیر نیست و هر برنامه ای در این زمینه بی نتیجه بوده و اگر گامی به پیش برداشته شود نیز مشكلات جدیدی در اقتصاد ایجاد می كند كه سال ها بعد باید برای این مشكلات جدید راه حل ارایه كرد . بنابراین باید بدون هیچ مجامله ای به سوی راه حل های قیمتی رفت و برنامه های جاری یك رابطه منطقی قیمتی داشته باشند . در حال حاضر دو سازمان برای فرهنگ سازی و چندین وزارتخانه و نهاد دولتی درگیر مسائل اجرایی اصلاح مسائل انرژی و سوخت در كشور هستند ، ولی هیچ كدام به یك هدف اعلام شده نرسیده اند و به طور اصولی میزان اتلاف دارایی و انرژی به میزانی است كه اصلاح آن بسیار دشوار است . فقدان یك سیاست واحد و موازی كاری در نهادهای دولتی و تردیدهای موجود در برنامه ریزی كلان دولتی در مورد انرژی و بنزین به صورت خاص موجب شده تا سوی دیگر این بخش اقتصادی یعنی تولید فرآورده های نفتی نیز دچار نابسامانی شود و ساماندهی آن با موانع و مشكلاتی مواجه شود .
● كارت هوشمند
یكی از سیاست هایی كه در سال های اخیر در بخش انرژی اعمال شده است و اختلاف نظر در مورد آن مانند دیگر برنامه ها در این بخش فراوان است ، كارت هوشمند است . برخی این طرح را ناموفق و بیهوده می دانند و با آن مخالفت می كنند كه مهمترین مورد آن اظهارات وزیر نفت در مورد آن است كه این طرح را غیر قابل اجرا دانسته و تأكید كرد كه درصورت مسئولیت وی در زمان ارایه طرح با آن مخالفت می كرده و مانع اجرای آن می شده است . در عین حال برخی دیگر نیز كارت هوشمند را تنها راه و اقدامی ضروری برای حل مشكل بنزین در كشور دانسته اند كه باید اجرا شود . آنچه مسلم است در ایران هیچ اطلاعات دقیق و روشنی از بازار بنزین كشور در دست نیست و این بخش بسیار سنتی و فقدان سازمان قابل اتكا است . بحث ساماندهی مصرف بنزین موجب شده كه در سال های اخیر به مسأله بازار انرژی كشور توجه شود و رویكرد به آن یكسویه نباشد . اگر قصد اصلاح در این بازارها جدی است باید برای آن طرح جامعی داشت كه همه طرف های بازار را مورد توجه قرار دهد . به همین دلیل در ماه های اخیر شاهد هستیم كه مسأله نوسازی و بازسازی مراكز توزیع و عرصه بنزین در كشور مورد توجه قرار گرفته است . كارت هوشمند با چنین رویكردی قابل توجه است و بدون نوسازی بازار سوخت در كشور قابل اجرا نیست . دشواری اجرای طرح به دلیل سنتی بودن ساختار توزیع بنزین در كشور است . به همین دلیل نیاز به هزینه فراوان و اصلاح ساختار این بازار است . این مسأله نیز یكی از مشكلات عدم اعمال سیاست های قیمتی در این بازار و نداشتن یك ارتباط منطقی با اقتصاد است .
وقتی بازار توزیع بنزین و به طور اصولی بازار انرژی در كشور از یك ساختار منطقی و اقتصادی برخوردار نباشد طبیعی است كه در طول زمان خود را با شرایط زمان هماهنگ نكند و متناسب با زمان حركت نكند . اگر فعالان این بخش سود مناسبی نداشته باشند و از ضرورت های یك نظام اقتصادی مبتنی بر بازار و عرضه و تقاضا پیروی نكنند نمی توان انتظار داشت كه دست اندركاران آن خود را با زمان هماهنگ كنند و به ارایه خدمات قابل قبول و متناسب با نیاز جامعه روی آورند . اصلاح نیروی انسانی و تجهیزات و مدیریت و غیره در صورت برقراری یك نظام اقتصادی سالم به صورت خودكار قابل دسترسی است و برای اجرای طرح های دولت دیگر مانعی نخواهد بود به همین دلیل دولت در ماه های اخیر خود با اختصاص بودجه و كمك به بازسازی مراكز توزیع سوخت این مراكز را برای اجرای طرح كارت هوشمند آماده می كند . اجرای طرح كارت هوشمند در واقع نوسازی این بازار به مدیریت آن منجر می شود . براساس اظهارات مسئولان مربوطه در حال حاضر هیچ اطلاع دقیقی از این بازار وجود ندارد و با كارت هوشمند ضمن كسب اطلاعات لازم می توان این بازار را مدیریت كرد .
● افزایش قیمت بنزین
با توجه به این كه پس از سالها اتلاف منابع مسأله اصلاح قیمت در بازار انرژی به عنوان تنها راه حل طرفداران بیشتری در اقتصاد كشور یافته است و در ماه های اخیر دولت قصد تهیه لایحه افزایش پلكانی قیمت بنزین را در دست بررسی داشت ، ولی متأسفانه هیچ یك از اعضای دولت حاضر به پذیرفتن مسئولیت ارایه و اعلام این مسأله نبود و این مسأله به طور رسمی از سوی مسئولان مربوطه رد شد .
یكی از مخالفان جدی این لایحه كه در بدو تولد از دست رفته محسوب می شود دكتر احمد توكلی ، رئیس مركز پژوهش های مجلس شورای اسلامی است . وی در خصوص لایحه افزایش پلكانی قیمت بنزین در ماه های اخیر تأكید كرده كه باید متن این لایحه را ببینم ولی با افزایش قیمت بنزین مخالفم . به گفته وی تا وقتی كه كالای جانشین یعنی حمل و نقل عمومی و اقدامات تبصره ۱۳ لایحه بودجه سال ۸۵ كه بسته سیاسی است ، اجرا نشود ، افزایش قیمت ، بنزین باعث تورم شدید می شود و به ضرر اقتصاد ملی است . این تبصره مصرف واردات بنزین ، عدالت در توزیع حمل معضل ترافیك را هدف گرفته است و باید اجرایی شود . توكلی خاطر نشان كرده پانزده سال است كه تصمیمات نادرست در این زمینه ادامه پیدا كرد و اجرای برخی وظایف به تأخیر افتاده در نتیجه امروز هر تصمیمی گرفته شود هزینه دارد .
برخی موافقان لایحه افزایش قیمت بنزین نیز به دلیل شرایط جاری از ابراز نظر در این مورد خودداری می كنند و در مجلس عمده نمایندگان به اجرای تبصره سیزده تأكید دارند و راه حل اساسی در این مورد را اجرای آن می دانند . علاوه بر این برخی نمایندگان با توجه به نگرانی هایی كه از اجرای طرح سهمیه بندی با روش هایی مثل كالا برگ و دو نرخی نمودن بر اساس آن دارند از اجرای چنین طرح هایی نیز حمایت نمی كنند و تأكید بر اجرایی شدن چنین طرح هایی نیز حمایت نمی كنند و تأكید بر اجرایی شدن كارت هوشمند به عنوان یك راه حل عملی برای هر گونه رویكرد قیمتی و یا سهمیه بندی را بهترین راه حل می دانند . در این زمینه رئیس كمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تأكید می داند كه اجرای تبصره سیزده بهترین راه حل است و بهره برداری از تجربیات كشورهای پیشرفته جهان می تواند به یك رویكرد قابل قبول در این زمینه منجر شود . وی به هر ترتیب بر این نكته تأكید می داند كه واردات بنزین در نیمه دوم امسال اجتناب ناپذیر است و باید توجه كرد كه تا زمانی كه شرایط لازم آماده نباشد هیچ اقدامی در این زمینه نمی تواند به نتیجه مطلوب منجر شود .
با توجه به این كه همه بر اجرای تبصره سیزده تأكید می كنند و در این بخش از لایحه بودجه دو نرخی شدن و سهمیه بندی مورد تأكید قرار گرفته است . به نظر می رسد در مورد افزایش قیمت توافق ضمنی ایجاد شده و در حال حاضر اختلاف نظر در میان مسئولان مربوطه در مورد نحوه اعمال سیاست های قیمتی است.

منبع : مرکز اطلاع رسانی خانواده شمیم