اعتدال پوتین در روسیه جدید

رئیس‌جمهور روسیه آخرین سخنرانی خود را در «مجمع فدراسیون»، متشكل از نمایندگان شورای فدراسیون (سنای روسیه) و دومای دولتی (پارلمان) ـ كه طبق روال معمول هر ساله انجام می‌شود ـ ارائه كرد.معمولا در چنین سخنرانی‌هایی، رئیس‌جمهور روسیه به موضوعات مختلفی چون وضع اقتصادی كشور، مسائل توسعه، امنیت داخلی و روابط خارجی می‌پردازد اما این بار همانند نشست امنیتی مونیخ، پوتین به یكی از موضوعات حساس و امنیت بین‌المللی پرداخت.
۱) سخنرانی سالانه پوتین
در سخنرانی امسال محورهای مختلفی مورد بحث قرار گرفت. از عدم شركت در انتخابات ریاست‌جمهوری برای بار سوم ـ كه به موجب قانون اساسی امكان‌پذیر نیست ـ تا مسائلی نظیر توسعه پروژه‌های زیر‌بنایی برای افزایش كارایی اقتصادی، سرمایه‌گذاری دولت برای نوسازی فنی اقتصادی، حفظ سیاست مالی اصولی، تغییر كاركردهای صندوق تثبیت (شامل صندوق ذخیره، صندوق تحقق برنامه‌های اجتماعی و صندوق نسل آینده) و تبدیل آن به صندوق رفاه ملی، اصلاح سیستم بازنشستگی و حل مشكلات اجتماعی، همگی از محورهای مهم این سخنرانی بود. وی همچنین بر میانه‌روی در سیاست داخلی و استقلال ملی تاكید كرد و اظهار داشت كه در روسیه كسانی هستند كه می‌خواهند اوضاع را به گذشته برگردانند و برخی نیز در نظام داخلی و استقلال سیاسی كشور اخلال وارد می‌كنند. منظور او از گروه اول، كمونیست‌ها و كسانی است كه به فكر احیای شوروی هستند و پوتین در مراسم یلتسین و اظهاراتش در بزرگداشت او بر این نكته تاكید كرد كه روسیه وارد مرحله جدیدی شده و از این وضعیت پشیمان نیست. طبعا گروه دوم نیز غرب‌گراها و مخالفان پوتین در تظاهرات روزهای اخیر هستند.
۲) خروج از پیمان نیروهای متعارف
اما موضوعی كه واكنش و سر و صدای بسیاری را به دنبال داشت، اظهارات او مبنی بر خروج از «پیمان تسلیحات متعارف اروپا» بود. پوتین اظهار داشت: «در شرایطی كه پیمان ورشو دیگر وجود خارجی ندارد و ناتو حتی در نزدیكی مرزهای روسیه پایگاه‌های نظامی و دفاع ضد موشكی مستقر كرده است، اما روسیه حتی برای جابه‌جایی نیروهای مسلح در داخل خاك خود نیز محدودیت دارد، من نیز صلاح را بر این می‌دانم تا زمانی كه همه كشورهای عضو ناتو، قرارداد محدودیت سلاح‌های متعارف را امضا نكرده و مانند روسیه دقیقا اجرا نكنند، توقف آن را از سوی روسیه اعلام كنم. ما در اجرای این قرارداد، حتی تعداد نیروهای مسلح خود را كاهش داده و در زمان بحران چچن نیز به آن پایبند بودیم اما شركای اروپایی ما حتی آن را تصویب نكردند.»
۳) واكنش‌ها
در پاسخ به این اظهارات، هوپ شوفر، دبیر كل ناتو اعلام كرد كه پیمان ناتو خواستار توضیح از سوی رئیس‌جمهوری روسیه است. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نیز اعلام كرد كه خروج روسیه از قرارداد نیروهای متعارف به هیچ وجه در توازن نیروها در اروپا تاثیری نخواهد گذاشت چرا كه توازن نیروها مدت‌هاست كه به سمت كشورهای عضو ناتو سنگین شده و منطق این قرارداد زیر سوال رفته است. او افزود كه در عین حال، روسیه عملا تنها كشوری است كه با حسن نیت این قرارداد را تصویب و اجرا كرده است، اما حفظ این قرارداد در شرایط موجود مغایر منافع و امنیت ملی روسیه است. میخاییل بارابانوف، كارشناس مركز تحلیل‌های استراتژی و فنی روسیه نیز قرارداد مزبور را ابزاری برای خروج روسیه از اروپا، خلع سلاح و كنترل یك‌جانبه آن توسط غرب دانسته است.
۴) موازنه و تعادل
پیمان نیروهای متعارف در اروپا (CFE) در سال ۱۹۹۰ بین كشورهای عضو پیمان ورشو و ناتو در پاریس منعقد شد كه براساس آن، هرگونه نقل و انتقال نیروهای نظامی متعارف در اروپا بدون اجازه سازمان امنیت و همكاری اروپا ممنوع خواهد بود.
حتی توافق سازمان امنیت و همكاری اروپا در سال ۱۹۹۹ در استانبول مبنی بر خروج نیروهای نظامی روسیه از گرجستان و پریدنسترویه نیز هنوز كاملا عملی نشده و با وجود برخی اقدامات، روسیه برای خروج كامل نظامیان خود شرط‌های مختلفی گذاشته كه در عمل به سادگی امكان‌پذیر نیست. البته نمی‌توان انكار كرد كه سیاست خارجی پوتین به نسبت گذشته، از استقلال عمل بیشتری برخوردار بوده و كمتر می‌توان در آن انفعال گذشته را دید اما اگر این اظهارات را با توجه به شاه بیت سخنان او از نظر نگارنده (اشاره به اعتدال و عدم بازگشت به دوره شوروی) تحلیل كنیم، به‌نظر می‌رسد كه هنر پوتین آنست كه توانسته میان سیاست داخلی و خارجی، جریان‌های گوناگون داخل كشور و كشورهای مختلف جهان نوعی توازن و اعتدال عمل‌گرایانه برقرار كند كه لازمه حفظ روسیه و توسعه آن برای آینده است. پوتین با ظرافت خاص و در این چارچوب، میان دو جریان نظامی و غیر‌نظامی (ایوانف و مدودف) كشور برای آینده روسیه تعادل ایجاد نموده و سعی كرده است كه مردم را برای انتخاب میان دغدغه و «نگرش حفظ امنیت كشور» و «اولویت توسعه و نوسازی اقتصادی و فنی» آماده كند. اما نكته جالب این است كه آن بخش از اظهارات پوتین كه بر مسائل رقابتی تاكید دارد معمولاً بیشتر از هر جای دیگر در ایران واكنش به دنبال دارد. قبلاً نیز در نشست مونیخ، بخش‌هایی از سخنان وی بسیار برجسته شد. این در حالی است كه چند روز بعد، روسیه نیز در كنار غرب، قطعنامه شورای امنیت را علیه ایران تصویب كرد. در این مورد، نگاه واقع‌بینانه به ما می‌گوید كه نباید هر اظهار نظر ضد‌غربی را به منزله احیای دوره جنگ سرد تلقی كنیم، چون به قول آقای پوتین، «روسیه امروز دوره جدیدی را آغاز كرده... به گذشته باز نمی‌گردد... و وارد هیچ اتحاد مقدسی نخواهد شد.»

دكتر جهانگیر كرمی:عضو هیات علمی دانشگاه تهران مقدمه

منبع : روزنامه تهران امروز