نبض زندگی در دست برادر مرگ

یونانیان باستان نیاز به خواب را به خدای خواب (Hypnos) فرزند تیرگی و شب و برادر مرگ که نیروی او، که در کل بشریت ادامه یافته است، چنان زیاد بود که حتی خدایان تسلیم آن شدند، نسبت داده اند. خواب یک حالت منظم، تکرار شونده به آسانی برگشت پذیر ارگانیسم است که با بی حرکتی نسبی و بالا رفتن قابل توجه آستانه واکنش بر محرک های خارجی در مقایسه با حالت بیداری مشخص است. کنترل دقیق خواب جزء مهمی از کار بالینی است. اکثر پژوهشگران نتیجه گرفته اند که خواب عمل اصلاحی و متعادل کننده دارد. به نظر می رسد خواب برای تنظیم حرارت و ذخیره انرژی اهمیت حیاتی دارد. دوره های طولانی محرومیت از خواب گاهی به آشفتگی سازمان ایگو، توهمات و هذیان منجر می شود. در مطالعه بر روی موش ها نشان داده شده است که محرومیت از خواب سندرومی ایجاد می کند که مشتمل است بر ظاهر ضعیف و نحیف، ضایعات جدی افزایش مصرف غذا، کاهش وزن، افزایش مصرف انرژی، کاهش درجه حرارت بدن و مرگ.
بعضی از مردم به طور طبیعی خواب کوتاهی دارند و هر شب کمتر از ۶ ساعت می خوابند و عملکرد با کفایتی دارند. افراد پر خواب کسانی هستند که برای عملکرد با کفایت هر شب بیش از ۹ ساعت خواب احتیاج دارند. آدم های کم خواب معمولاً افرادی
با کفایت، جاه طلب و از نظر اجتماعی مسلط و راضی هستند. پر خواب ها کم و بیش افسرده و مضطرب بوده و از نظر اجتماعی کناره گیر هستند. افزایش نیاز به خواب با کار فیزیکی، ورزش، بیماری، حاملگی، استرس روانی کلی یا افزایش فعالیت روانی مشاهده می شود. بدن تابع یک چرخه ۲۵ ساعته است که با نفوذ عوامل برونی طبیعی نظیر چرخه تاریکی - روشنی، برنامه های معمول زندگی روزمره، دوره های غذا خوردن و سایر زمان سازمانی برونی مردم را به زمانسنج ۲۴ ساعته راهنمایی می کند. خواب همچنین تحت ریتم های بیولوژیک قرار دارد، در یک دوره ۲۴ ساعته افراد بالغ یک بار و گروهی دو بار می خوابند. این ریتم به هنگام تولد وجود ندارد و در دو سال اول زندگی برقرار می گردد.
در دنیای صنعت و ارتباطات که غالباً بر پایه روزهای ۲۴ ساعته عمل می کند، تداخل بین ریتم های خواب، روز به روز بیشتر می شود که معروفـترین نمونه آن پدیده پرواز زدگی یا درنگ جت (Jetlag) است که در آن پس از پرواز از شرق به غرب شخص سعی می کند زمانی به خواب رود که ناهماهنگ با برخی از ریتم های بدن اوست.
● تنظیم کننده های شیمیایی خواب
مطالعات بسیاری نقش سروتونین را در تنظیم خواب تأکید کردند و جلوگیری از سنتز سروتونین با کاهش قابل توجه زمان خواب همراه است. دوپامین هوشیاری کننده داشته و داروهایی که دوپامین مغز را بیشتر می کنند، تمایل به ایجاد هوشیاری و بیداری دارند و بر عکس بلوکه کننده های دوپامینی مانند پیموزاید و فنوتیازین ها زمان خواب را بیشتر می کنند.
● توالی مرحله های خواب
در بزرگسالان حدود یک ساعت پس از خواب رفتن، تغییر دیگری روی می دهد. الگوی EEG فعالیت شدیدی را ثبت می کند اما شخص بیدار نمی شود. الکترود های نزدیک چشم ها حرکت های سریعی را در چشم ثبت می کنند. این حرکات سریع چنان مشخص اند که می توان آنها را از زیر پلک های بسته نیز مشاهده کرد که این مرحله از خواب را خواب REM، و چهار مرحله دیگر خواب، خواب غیر REM نامیده اند. مراحل مختلف خواب در طول شب تکرار می شوند، خواب با مراحل غیر REM شروع می شود و شامل چند چرخه که هر یک متشکل از مقداری خواب REM و مقادیری خواب غیر REM است .
شخص به سرعت از حالت بیداری به مرحله خواب عمیق (مرحله۴) وارد می شود و پس از حدود ۷۰ دقیقه برای مدت کوتاهی در مرحله ۳ قرار می گیرد و بلافاصله بعد از آن نخستین دوره REM روی می دهد. توجه کنید که مراحل عمیق تر خواب (۳و۴) در نخستین بخش شب و بیشترین بخش خواب REM در نیمه دوم شب رخ می دهد. معمولاً طی ۸ ساعت خواب شبانه چهار یا پنج دوره مشخص خواب REM همراه با بیداری کوتاهی در نزدیکی های صبح رخ می دهد و نخستین دوره REM معمولاً کوتاهترین دوره بوده و کمتر از ۱۰ دقیقه است دوره های REM بعدی هر کدام از ۱۵ تا ۴۰ دقیقه طول می کشد .
● اختلالات خواب
اکثر انسان ها در طول عمر خود نوعی اختلال خواب را تجربه کرده اند و بی خوابی شایعترین و شناخته شده ترین نوع اختلال خواب است اما انواع بسیار دیگری از اختلالات خواب نیز وجود دارد و تشخیص دقیق و درمان اختصاصی معطوف به علت، اهمیت اساسی دارد. چند فرم عمده، مشخص کننده اکثر اختلالات خواب است :
۱) بی خوابی و پر خوابی (Dyssomina)
۲) نابهنجاری خواب Parasomina))
۳) آشفتگی برنامه خواب و بیداری که گاه این علایم با هم همپوشی دارند .
دیس سومینا ها گروهی نا همگون از اختلالات خواب هستند که مشتمل اند بر بی خوابی، پر خوابی، نارکولپسی، اختلالات خواب مربوط به تنفس، اختلال خواب مربوط به ریتم شبانه روزی نظیر درنگ جت و تأخیر در مراحل خواب، نوع تغییر نوبت کار، میولکنوس شبانه، سندرم پاهای بی قرار .
▪ بی خوابی
بی خوابی عبارتست از اشکال در شروع یا دوام خواب. بی خوابی شایعترین نوع شکایت از خواب است. بی خوابی کوتاه مدت غالباً با اضطراب ارتباط دارد که گاهی در یک تجربه اضطراب یا انتظار تجربه ای مضطرب کننده نظیر شرکت در امتحان و مصاحبه شغلی قابل مشاهده است. بی خوابی گذرا ممکن است در واکنش به مرگ، فقدان یا تقریباً هر گونه تغییر عمده در زندگی رخ می دهد. بی خوابی گذرا احتمال جدی بودنش کم است و درمان خاصی برای این بی خوابی معمولاً ضرورت ندارد. بی خوابی مقاوم نوع شایعتری است، طبقه ای که به خوبی شناخته نشده است و از مشکلترین موارد اختلال خواب است. این اصطلاح به گروهی از اختلالات اطلاق می شود که در آنها غالباً اشکال در به خواب رفتن است تا دوام خواب. این بیماران غالباً شکایت واضحی غیر از بی خوابی ندارند. ممکن است احساس های مضطربانه و افکار
تکرار شونده به شکل فیزیولوژیک مانع به خواب رفتنشان شود و به طور کلی بیماران مبتلا به بی خوابی مقاوم با به دست آوردن خواب کلی اشتغال ذهنی دارند و هر چه سعی می کنند بیشتر بخوابند، احساس ناکامی و ناراحتی بیشتری می کنند و به خواب رفتن آنان دشوار تر می شود و جهت درمان توصیه های زیر به بیماران می شود :
۱) اگر ظرف ۲۰ دقیقه پس از حضور در رختخواب خوابتان نبرد بلند شده و خود را به کار دیگری مشغول سازید یا محل بستر و اتاق خود را تعویض کنید.
۲) در شروع خواب استفاده از روش های ریلکسیشن، مراقبه متعالی و تمرین واکنش تمدد ماهیچه ای در بعضی مواقع مفید واقع می گردد.
ضمن این که روان درمانی در معالجه این نوع اختلال خواب چندان مفید نبوده است.
۳) از انجام اعمالی نظیر خوردن، آشامیدن و تماشای تلویزیون در بستر پرهیز کنید.
۴) در مواردی استفاده از داروهای خواب آور با تجویز پزشک متخصص در درمان بیماری سودمند است. ضمن این که بیماران باید بدانند که اثر درمان دارویی کوتاه مدت خواهد بود و بعضی از علائم از جمله عود کوتاه مدت بی خوابی پس از قطع دارو دیده خواهد شد.
▪ پر خوابی
پر خوابی به صورت زیادی زمان خواب و خواب آلودگی مفرط روزانه تظاهر می کند. اصطلاح خواب آلودگی را باید برای بیمارانی گذاشت که از میل دائم به خواب و استعداد قابل اثبات آشکار برای خواب ناگهانی در حال بیداری شکایت می کنند دچار حملات خواب هستند و قادر به بیدار ماندن نیستند. طبق یک مطالعه جدید شایعترین حالات به وجود آورنده خواب آلودگی مفرط عبارتند از : نارکولپسی و آپنه خواب.
پر خوابی گذرا و موقعیتی عبارتست از اختلال الگوی طبیعی خواب - بیداری مشخص با دشواری در بیدار ماندن و میل به ماندن طولانی در رختخواب یا استفاده از هر فرصت کوتاه برای رفتن به خواب به منظور چرت زدن. پر خوابی گذرا ممکن است بطور ناگهانی در واکنش به یک تغییر مهم مشخص زندگی، تعارض یا فقدان پدید آید. لازم به ذکر است این اختلال به مراتب کمتر از بی خوابی دیده می شود و خواب آلودگی مفرط، ناراحتی قابل ملاحظه بالینی و تخریب عملکرد اجتماعی، شغلی یا زمینه های مهم دیگر را موجب می گردد. جهت درمان خواب آلودگی مفرط معمولاً از داروهای ضد افسردگی محرک مثل آمفتامین ها استفاده می شود.
▪ نارکولپسی
عبارت است از خواب آلودگی مفرط روزانه و تظاهرات غیر طبیعی خواب REM که هر روز حداقل به مدت سه ماه روی می دهد. تظاهرات غیر طبیعی خواب REM مشتملند بر توهمات هیپناگوژیک (درک حسی اشتباهی در لحظات به خواب رفتن) (Hypnogogic) و هیپنوپامپیک (درک حسی اشتباهی در لحظات بیدار شدن از خواب) (Hypnopompic) و فلج خواب
( بختک) تخمین زده می شود که میزان بروز آن حدود دو تا شانزده در صد بالغین می باشد و زمینه خانوادگی مختصری نیز دارد. نارکولپسی نوعی نابهنجاری خفیف مکانیسم های خواب سلسله اعصاب مرکزی است. بخصوص مکانیسم مهاری REM که هم در حیوانات و هم انسان مطالعه و ثابت شده است. در این اختلال فرد بیمار نمی تواند جلوی خواب خود را بگیرد. همراه با این مسأله و تا ۵۰ درصد موارد مزمن قوام عضلانی به صورت ناگهانی از بین می رود و باعث پائین افتادن آرواره تحتانی، خم شدن سر به طرف جلو، ضعف ناحیه زانو یا فلج تمام عضلات اسکلتی در فرد بیمار می شود و بیمار توهمات واضح رکی، شنوایی یا بینایی در لحظات به خواب رفتن یا بیدار شدن را تجربه می کند و فرد لحظاتی دچار ترس می گردد، اما یک تا دو دقیقه بعد به وضع روانی کاملاً طبیعی برگشته و متوجه می گردد که در واقع چیزی نبوده است. در بعضی موارد بدون دارو بیماری بهبود می یابد ولی اگر دارو ضرورت داشته باشد، محرک ها مثل آمفتامین ها، متیل فنیددیت، مفیدتر از همه هستند. گاهی ترکیب این دارو ها با داروهای ضد افسردگی مثل پروتریپتیلین در صورت وجود کاتالپسکی ( قوام ناگهانی عضلات ) تأثیر بارزتری دارد. ضمناً درمان دارویی می بایست با نظر متخصص و با احتیاط استفاده شود.
▪ اختلال خواب مربوط به تنفس
اختلال خواب مربوط به تنفس با انقطاع خواب منجر به خواب آلودگی شدید یا بی خوابی که ناشی از آشفتگی تنفسی وابسته به خواب است می شود و اختلال در دستگاه تنفسی می تواند منجر به آپنه خواب که با پر خوابی همراه است شود. آپنه خواب به قطع جریان هوا در ناحیه بینی و دهان اطلاق می شود.
آپنه ( Apnea) از لغت یونانی گرفته شده است که به معنای نیاز به تنفس است. وقتی ماهیچه های انتهای زبان و زبان کوچک و بافت کوچک گوشتی که در انتها به دهان آویزان است، بیش از حد سست باشند، مسیر خروج هوا را مسدود می کنند. آپنه خواب الگوی طبیعی تنفس را تغییر می دهد و باعث توقف تنفس و به دنبال آن کاهش فشار خون و نرسیدن اکسیژن به مغز می شود که بسیار خطرناک است و ممکن است تنفس برای مدت ۱۰ الی ۲۵ دقیقه قطع شود و جان بیمار را تهدید کند. در موارد شدید ممکن است بیماران تا صبح ۳۵ مرتبه بیدار شوند و هربار فرد با دهانی خشک، بدنی عرق آلود و سردرد از خواب بیدار شود. این بیدار شدن های متوالی نمی گذارد بیمار به خواب عمیق فرو رود و برای همین این افراد روز بعد را با خستگی و خواب آلودگی شدید سپری می کنند. برای تشخیص این بیماری از یک تست خواب به نام پلی سومنوگرافی استفاده می شود. اگر بیماری شدید نباشد، درمان آن از طریق تغییرات ساده رفتاری مانند کاهش وزن، قطع کردن مصرف الکل و خوابیدن به پهلو صورت می گیرد.
▪ خر خر کردن
خر خر کردن شایعترین اختلال خواب است و نه تنها اطرافیان بیمار آزرده می شوند، بلکه خود فرد نیز خجالت می کشد. اگر بافت نرم پشت گلو بیش از حد ر ها باشد مسیر حلق را می بندد، هوای خروجی سعی می کند این مانع را کنار بزند، بافت می لرزد و صدایی را که می شنویم تولید می کند، با بالا رفتن سن، خر خر شدیدتر می شود چون یکی از دلایل اصلی آن اندازه و شکل بدن است. افرادی که گردن کوتاه و پهن دارند بیش از بقیه خرخر می کنند. چون ماهیچه های اطراف نای آنها نمی تواند چربی های دور آنرا سر جای خود نگه دارد و از جمله دلایل دیگر خر خر کردن عبارتند از :
سستی عضلات زبان یا حلق، بزرگی بافت حلق علی الخصوص کودکانی که لوزه های متورم دارند و انسداد مجاری بینی و انحراف بینی. در ۹۹ درصد موارد می توان خر و پف را درمان کرد. معمولاً اضافه وزن دلیل اصلی خر خر است. آب کردن چربی اضافی دور گردن باعث کاهش فشار اضافی وارد بر مجاری تنفسی و توقف خر و پف می شود. استفاده از راهکارهای زیر می تواند مفید باشد :
۱) از مصرف قرص های خواب آور پیش از خواب خودداری کنید. این کار باعث سست شدن عضلاتی می شود که خر خر را ایجاد می کند و علاوه بر این آب بدن و مجاری بینی را تنگ می کند.
۲) اگر کمتر از چهار ساعت از زمان خواب شما باقی مانده است، غذایی سنگین نخورید.
۳) سعی کنید به پهلو بخوابید، نه به پشت. وقتی به پشت می خوابید زبان به عقب دهان می افتد و بخشی از راه خروج هوا را می بندد.
۴) هوای اتاق خوابتان را مرطوب نگاه دارید. اگر چند قطره اکالیپتوس روی بالش خود بریزید بوی آن به باز شدن مجاری بینی کمک می کند.
۵) ورزش کنید، زیرا ورزش ماهیچه ها را تقویت می کند و باعث کاهش وزن می شود.
‌▪ اختلال ریتم خواب شبانه روزی
اختلال ریتم خواب شبانه روزی شامل طیف وسیعی از اختلالات مربوط به ناهماهنگی بین دوره های خواب دلخواه و خواب واقعی است. نامنظمی خواب مربوط به مکانیسم سیکل ۲۴ ساعته در این مقوله قرار می گیرد. از جمله اختلالات مربوط به ریتم شبانه روزی می توان به :
۱) پرواز زدگی (Jet lay )
۲) تغییر نوبت کـار (Staff Work Type) اشاره کرد.
▪ پرواز زدگی
پرواز زدگی در پروازهای طولانی از شرق به غرب و بالعکس ایجاد می شود. درجات مختلف نواقص در ابتدای خواب و نیز نگهداری خواب ایجاد می کند و باعث خواب شدید شبانه می شود و معمولاً ظرف ۲ تا ۷ روز خود به خود بهبود می یابد و به درمان خاصی نیاز نیست و می توان با تغییر دادن زمان خواب و خوراک خود در جهت مناسب قبل از شروع سفر از بروز این سندرم جلوگیری کرد.
▪ تغییر نوبت کار
این نوع اختلال در افرادی رخ می دهد که مکرر و با وسعت زیاد نوبت کار خود را عوض می کنند، شیفت های شبانه و ساعت کاری نامنظم در افراد باعث اختلال خواب و بی خوابی موقت و یا خواب شدید روزانه می گردد و بسیاری از علائم دیگر و شکایات جسمانی و کاهش در عملکرد هوش، ممکن است پس از مدتی با این الگوی خواب همراه شود.
▪ میوکلینوس شبانه
این بیماری جزو دیس سومینا ها ( بی خوابی و پر خوابی ) قرار دارد. به صورت انقباض های ناگهانی تکراری و کلیشه ای بعضی از عضلات ساق پا در ضمن خواب ظاهر می شود. بیمار از حرکات پرش پا ها آگاهی ذهنی ندارد. این اختلال ممکن است در بیش از ۴۰ درصد افراد بالای ۶۵ سال مشاهده شود. حرکات تکراری پا ها هر ۲۰ تا ۶۰ ثانیه به صورت باز شدن انگشت بزرگ پا و تا شدن مچ، زانو و مفصل ران ظاهر می شود. از علایم عمده این بیماری، بیداری مکرر، خواب فاقد خاصیت آرام بخشی و خواب آلودگی ضمن روز است. هیچ درمانی بطور همه جانبه برای این بیماری مناسب نیست ولی در صورتی که از داروهای بنزودیازپین ها، لوودوپاندر که از ترکیبات افیونی استفاده می شود.
▪ سندرم پاهای بی قرار
در سندرم پاهای بی قرار، شخص احساس عمیق مور مور شدن، خارش در عضلات ساق پا در حالت نشسته یا دراز کش می کند. این افراد معمولاً مجبور می شوند راه بروند، پاهای خود را بمالند یا آنها را بالا ببرند تا احساس بهتری داشته باشند. این بیماری ارثی و ندرتاً دردناک است، اما بی امان بوده و میل مقاومت ناپذیر برای حرکت دادن پا ها ایجاد می کند و در خواب بیمار تداخل می کند. این سندرم محدود به خواب نیست، بلکه در به خواب رفتن نیز تداخل می نماید. در میانسالی به اوج می رسد و در ۵ درصد مردم وجود دارد. این سندرم درمان ثبت شده ای ندارد. مصرف الکل و کافئین باعث بدتر شدن نشانه های بیمار می شود. دوش آب گرم، ماساژ و استفاده از کیسه آب گرم و در بعضی افراد آب سرد به بهبود فرد کمک می کند. در موارد شدید، پزشک داروهایی نظیر بنزودیازپین ها، لوودوپا، ترکیبات افیونی، پروپرانولول و کاربا مازپین تجویز می کند .
▪ سندرم نوشیدن و خوردن شبانه
در سندرم نوشیدن و خوردن، افراد بیداری های مکرر داشته و بدون آشامیدن و یا خوردن ناتوان در برگشت به خواب مجدد هستند. این سندرم بیشتر در دوران کودکی اتفاق می افتد و در بزرگسالان نیز این گرفتاری وجود دارد. اغلب بیماران بیدار شدن ها و خوردن های شبانه را به یاد نداشته و در طول مدتی، افزایش وزن همراه این اختلال وجود خواهد داشت.
▪ اختلال کابوس
کابوس با رویای طولانی و ترساننده که شخص هراسان از آن بیدار می شود، مشخص است. کابوس در اواخر شب و در طول خواب REM روی می دهد. حدود ۵۰ درصد از افراد بالغ ندرتاً دچار کابوس می گردند و معمولاً افراد در هنگام مواجهه با استرس دچار کابوس می شوند. معمولاً درمان خاصی برای کابوس لازم نیست و داروهای وقفه دهنده خواب REM مانند بنزودیازپین ها که سه حلقه ای هستند، دفعات کابوس را می کاهند و ضمن این که بر خلاف باور عموم بیدار کردن شخص در جریان کابوس ضرورتی ندارد.
▪ خوابگردی
خوابگردی که بیداری در خواب هم نامیده می شود، از یک رشته رفتارهای پیچیده تشکیل یافته است. در ثلث اول شب و ضمن خواب عمیقREM N مراحل سه و چهار شروع شده و غالباً هر چند، نه همیشه به ترک بستر و راه رفتن بدون هوشیاری کامل یا خاطره بعدی از این دوره می انجامد.
بیمار می نشیند و گاهی اعمال حرکتی تکراری مثل راه رفتن، لباس پوشیدن، دستشویی رفتن، حرف زدن و فریاد کشیدن و حتی رانندگی کردن انجام می دهد. این رفتار ها ندرتاً به بیداری ختم می شود. اکثراً شخص به رختخواب باز می گردد و صبح چیزی از آنچه شب اتفاق افتاده است به خاطر نمی آورد. خوابگردی، معمولاً بین ۴ تا ۸ سالگی شروع می شود. اوج شیوع ۱۲ سالگی است و اختلال در جنس مذکر شایعتر از جنس مونث است و حدود
۱۵ درصد کودکان گهگاهی خوابگردی نشان می دهند که زمینه خانوادگی نیز وجود دارد. به خاطر داشته باشید عادت خوابگردی با بزرگتر شدن کودکان معمولاً بر طرف می شود و تصور می شود که خواب گردی در بالغان اغلب از فشارهای روحی و مشکلات روانی اضطراب آور منشأ می گیرد. درمان آن مشتمل است بر اقدامات پیشگیری کننده از آسیب دیدن و تجویز داروهای وقفه دهنده مراحل سه و چهار خواب.
▪ اختلال وحشت شبانه
وحشت شبانه به شکل برخاستن از خواب در ثلث اول شب در ضمن خواب عمیقREM N (مراحل سه و چهار) است. تقریباً همیشه با فریاد گریه ای گوش خراش همراه با تظاهرات رفتاری اضطراب شدید تا حد مرحله هراس آغاز می شود. بطور تیپیک فرد مبتلا با حالتی وحشت زده در بستر می نشیند، مدتی بلند جیغ می کشد و گاهی بلافاصله بیدار شده و احساس وحشت شدید به او دست می دهد. اکثراً بیمار به خواب رفته و مثل خوابگردی روز بعد خاطره ای از آنچه ضمن خواب رخ داده به یاد نمی آورد. وحشت شبانه در کودکان بویژه در پسر بچه ها شایع تر است و زمینه خانوادگی کم یا بیش نیز وجود دارد.
روان درمانی فردی و خانوادگی و جستجوی وضعیت خانوادگی استرس آمیز در درمان این اختلال مفید است. ضمن این که دارو درمانی در موارد نادر با مصرف دیازپام با دوز پائین قبل از خواب اختلال را بهبود بخشیده و گاهی حملات را به کلی متوقف می کند.
▪ دندان سایی مربوط به خواب
دندان سایی ممکن است، در سراسر شب روی دهد. به عقیده دندانپزشکان ۵ تا ۱۰ درصد جمعیت به دندان سایی مبتلا به خواب هستند. در این اختلال فرد متوجه ناراحتی خود نمی گردد و ممکن است صبح ها در ناحیه آرواره درد احساس کند. درمان عبارت است از اعمال اصلاحی ارتودنتیک و استفاده از محافظ پلاستیکی دندان به هنگام خواب .
▪ حرف زدن در خواب
این اختلال در تمام مراحل خواب روی می دهد و در کودکان و در بالغان نسبتاً شایع است. حرف زدن معمولاً محدود به چند کلمه نامفهوم است. حرف زدن طولانی تر مطالب بیان شده مربوط به زندگی و نگرانی های مشخص است، معهذا معمولاً شخص از رؤیاهای خود حرف نمی زند و سری را بر ملا نمی سازد، ضمن این که درمان خاصی برای اختلال وجود ندارد.
● برخی عوامل روانی ایجاد کننده اختلال خواب
در برخی موارد ممکن است شکایت از آشفتگی خواب و بی خوابی و پر خوابی ناشی از ابتلای فرد به یک اختلال روانی باشد که معمولاً افراد مبتلا به اضطراب، افسردگی، هراس و اختلال دو قطبی از بی خوابی و کم خوابی رنج می برند. ضمن این که بی خوابی غیر عضوی در زن ها شایعتر از مرد ها است. لازم به توضیح است وقتی اضطراب ریشه های روانی دارد، روان درمانی و دارو درمانی باعث رفع مشکل بی خوابی می گردد و بی خوابی مربوط به افسردگی اساسی به شکل شروع نسبتاً عادی خواب اما با بیدار شدن های مکرر در نیمه دوم شب و زودتر از معمول بیدار شدن صبحگاهی و خلق بسیار ناجور پس از بیدار شدن مشخص است و سایر اختلالات مرتبط با بی خوابی عبارتند از : اختلال استرس پس از سانحه، اختلال وسواس جبری، اختلال خوردن و از جمله اختلالات روانی که باعث پر خوابی و خواب آلودگی شدید ضمن روز می شود : افسردگی خفیف، اختلالات شخصیت، اختلالات تجزیه ای و اختلالات نسیانی است و همچنین اختلال طبی و بیماری های توأم با درد و ناراحتی نظیر ضایعات قلبی، عروقی، عفونت های وپ، آسم ، برگشت غذا از معده به مری، همچنین سوء مصرف مواد نظیر آمفتامین ها، کوکائین و الکل باعث بروز اختلال خواب می شوند.
● رعایت بهداشت خواب
یکی از شایع ترین علل اختلال خواب و بی خوابی رعایت نکردن اصول مربوط به بهداشت خواب است که با تغییرات کوچکی در شیوه زندگی کیفیت خواب بهبود می یابد. در واقع بهداشت خواب همان عادت سالم خوابیدن و همراهی با ساعت زیستی بدن است. چرخه های خواب و بیداری هر فرد توسط ساعت زیستی بدن او تنظیم می شود.
برخی افراد برای سر حال شدن باید ۹ ساعت بخوابند و برخی به ۶ ساعت خواب نیاز دارند ولی اکثر افراد به حدود ۷ تا ۸ ساعت خواب نیاز دارند. قرار گرفتن در معرض نور خورشید در بعد از ظهر ها و مواجهه با نور در ساعات بیداری به تنظیم ساعت زیستی کمک می کند. افراد باید سعی کنند در زمان خستگی به رختخواب بروند و اگر پس از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه از زمان رفتن به اتاق خواب همچنان در شروع خواب مشکل داشته باشند باید اتاق خواب را ترک و با انجام کارهایی مثل مطالعه یا گوش کردن به رادیو تا حد امکان دچار خواب آلودگی شوند و بعد برای خواب به رختخواب بروند. لازم به ذکر است محیط فیزیکی مناسب خواب در بروز خواب راحت تأثیر بسزایی دارد. استفاده از تشک هایی که خیلی نرم و خیلی سفت نباشد، مناسب بودن دمای اتاق خواب، آرام و ساکت بودن محیط خواب و در موارد نیاز استفاده از گوش بند ها در بهبود خواب نقش مهمی دارند. استفاده از تمرینات آرام سازی مثل آرام سازی عضلانی، تصورات خوشایند و تمرکز بر آنها استفاده از موزیک های آرام سازی، ماساژ و دوش آب گرم قبل از خواب در داشتن یک خواب سالم و آرام نقش اساسی دارد.
نیکوتین موجود در سیگار ماده ای محرک و دارای عوارضی مانند افزایش ضربان قلب و افزایش فشار خون است که باعث می شود فرد برای به خواب رفتن مدت زمان بیشتری را صرف کند، ضمن این که مصرف کافئین در فاصله چهار تا شش ساعت قبل از خواب را باید محدود کرد ؛ چرا که ۵۰ درصد کافئینی که ساعت ۷ عصر مصرف می شود تا ساعت ۱۱ شب در بدن باقی می ماند. کافئین در قهوه، چای، نوشابه و بسیاری از مواد غذایی و دارویی وجود دارد. قبل از خواب بهتر است از غذاهای سبکی مانند شیر، بیسکویت، فرنی، سوپ یا ماست استفاده شود و مصرف غذاهای سنگین موجب سوزش سر دل و بازگشت مواد غذایی از معده به مری می شود و باعث بروز اختلالات خواب می شود و لازم است از مصرف مایعات در فاصله ۹۰ دقیقه قبل از خواب خودداری کرد، چرا که ۹۰ دقیقه طول می کشد تا مایعات مصرفی به ادرار تبدیل شود. احساس دفع ادرار بویژه در افراد مسن موجب بیدار شدن از خواب و اختلال خواب می شود. همچنین در صورت استفاده از قرص های خواب می بایست از عوارض آن نظیر خواب آلودگی در طی روز آگاه بود و تحت نظر پزشک و برای مدت زمان تعیین شده استفاده کرد.

علی ترکاشوند
رئیس مرکز دانشگاهی جامع علمی و کاربردی بعثت ۲

منبع : روزنامه ایران