اختلالات مربوط به خواب

خواب خوب بر سلامت ذهنی و جسمی انسان بسیار مؤثر است. فردی که به صورت طولانی مدت از کمبود خواب (Insomnia) رنج می برد، ممکن است به بعضی از مشکلات روانی دچار شده و به مراقبت های بیشتری نیاز پیدا کند. خواب نه تنها بر سلامت جسمی و روحی انسان تأثیر می گذارد بلکه متقابلاً از شرایط جسمی و روحی انسان و عوامل محیطی تأثیر می پذیرد. بعضی از عوامل انسانی و محیطی که بر خواب تأثیر می گذارند.
عبارت اند از:
۱) کهنسالی
۲) عوامل روانی
۳) عادات و شیوه زندگی
۴) تغییرات متوالی و نامنظم ساعات خواب
۵) عوامل محیطی
۶) عوامل جسمانی
۷) داروها
آشنایی با بعضی از اختلالات شایع خواب
● خـُرخـُر(Snoring)
خرخر معمولاً هنگامی شنیده می شود که بافت نرم حلق به هنگام تنفس حین خواب، دچار ارتعاش گردد. معمولاً در چنین افرادی ، انسداد نسبی راه هوایی ثانویه ، چاقی، آسیب یا ساختار نامناسب حلق وجود دارد. هنگامی که انسان می خوابد عضلات حلق شل می شود و انسداد راه هوا ، بیشتر می گردد.خرخر نه تنها باعث مزاحمت برای فرد دیگری که در همان اتاق خوابیده ، می شود بلکه ناآگاهانه سبب بیدار شدن مکرر خود فرد می گردد که ممکن است به صدها بار در طول یک شب برسد. نتیجه ی آن ، خواب آلودگی روزانه و اشکال در تمرکز فکر است. زمانی که خرخر با “آپنه خواب” (توقف تنفس حین خواب) توأم باشد، خطر آن جدی تر از زمانی است که به تنهایی وجود داشته باشد. اگر شما علاوه بر خرخر از خستگی روزانه، خواب آلودگی روزانه ، فشار خون بالا و بیماری قلبی - عروقی رنج می برید. حتماً باید به پزشک مراجعه کنید و در صورت وجود آپنه خواب تحت درمان مناسب قرار گیرید، زیرا عدم تشخیص و درمان به موقع و مناسب ، این بیماری می تواند سلامت و حتی زندگی شما را به مخاطره اندازد. خوشبختانه امروزه برای درمان خرخر ، روش های جراحی و غیر جراحی متعددی وجود دارد که با توجه به صلاحدید پزشکتان می توانید از این روشهای درمانی بهره ببرید.
● آپنه خواب Sleep Apnea”" ( توقف تنفس حین خواب )
آپنه خواب حالت خطرناکی است که به صورت توقف تنفس حین خواب روی می دهد . دو نوع آپنه خواب وجود دارد:
▪ آپنه انسدادی
▪ آپنه مرکزی.
آپنه مرکزی که شیوع کمتری دارد هنگامی رخ می دهد که مغز نمی تواند فرمان لازم برای حرکت عضلات تنفسی و شروع دم را بدهد. آپنه انسدادی که بسیار شایع تر است هنگامی رخ می دهد که به رغم تلاش فرد و عضلات تنفسی اش برای تنفس، هوا به داخل یا خارج از بینی و دهان وی جریان پیدا نکند. هر چند خرخر همیشه با آپنه خواب همراه نیست ولی تقریباً همیشه آپنه خواب با خرخر در فواصل بین دو حمله آپنه همراه است. ممکن است در هر ساعت ۲۰ تا ۳۰ حمله آپنه اتفاق بیفتد. بیمار ممکن است از احساس خفگی حین خواب، سردرد صبحگاهی و خواب آلودگی و گیجی روزانه شکایت داشته باشد. تشخیص و درمان آپنه خواب بسیار مهم است ؛ زیرا این مشکل می تواند منجر به افزایش فشار خون، سکته قلبی و مغزی و نارسایی قلب و ریه گردد. آپنه معمولاً هنگامی رخ می دهد که راه هوای نسبتاً بسته حلق ، با شل شدن عضلات در حین خواب کاملاً مسدود گردد و به رغم وجود تلاش برای تنفس، تبادل هوا از ریه به بیرون صورت نگیرد. عدم ورود و خروج هوا از ریه سبب بالا رفتن سطح دی اکسید کربن خون و پایین آمدن سطح اکسیژن خون می گردد. این تغییرات باعث بیدار شدن فرد می گردد. با بیداری بیمار، شلی عضلات حلق وی کم شده و راه هوایی مجدداً باز می شود و هوا جریان می یابد. این بیدار شدن های مکرر هر چند باعث تداوم تنفس می شود ولی سبب می گردد که بیمار خواب عمیق نداشته باشد. به عبارتی به محض این که خواب بیمار به سمت عمیق شدن پیش می رود با یک حمله آپنه ، بیمار بیدار می شود. ممکن است فرد مبتلا به “آپنه خواب” متوجه هیچ یک از وقایع حین خواب خود نگردد. معمولاً بیمار از حملات توقف تنفس خود و بیدار شدن های مکرر بی اطلاع است اما از سردرد صبحگاهی، احساس عدم رضایت از خواب و خواب آلودگی روزانه شکایت دارد. ممکن است بیمار قادر نباشد روی موضوعات خاص فکر خود را متمرکز کند و همچنین در طول روز و حتی حین کا ر مکرراً چرت بزند. آپنه خواب در آزمایشگاه خواب یا دستگاه پلی سومنوگرام تشخیص داده می شود و برحسب شدت و علت آن تحت درمان های مختلف جراحی و غیر جراحی قرار می گیرد.
● خواب ناکافی (Insomnia)
خواب ناکافی به معنای کمبود خواب از نظر کمی و یا کیفی است که می تواند با یک یا چند حالت زیر مرتبط باشد.
۱) مشکل در به خواب رفتن
۲) بیدار شدن های مکرر در طی شب و مشکل به خواب رفتن مجدد
۳) بیدار شدن در صبح خیلی زود
۴) خوابی که سبب شادابی و سرحالی نگردد.
خواب ناکافی با تعداد ساعاتی که یک فرد می خوابد یا زمانی که طول می کشد تا به خواب برود تعریف نمی شود. افراد از نظر نیازشان به خواب و میزان رضایتمندیشان از خواب با هم متفاوتند. خواب ناکافی ممکن است سبب مشکلاتی در طی روز از جمله احساس خستگی، کمبود انرژی، مشکل تمرکز حواس و تحریک پذیری گردد. بعضی شرایط سبب می شود که افراد بیشتر از خواب ناکافی شکایت داشته باشند از جمله ی آنها می توان به سن بالا، جنس مؤنث و سابقه افسردگی اشاره کرد. اگر شرایط فوق با اضطراب و تنش، بیماری جسمی یا مصرف بعضی از داروها همراه شود احتمال بروز خواب ناکافی بیشتر می شود.خواب ناکافی علل متعددی می تواند داشته باشد:
▪ بیماری های جسمی مثل
ـ آرتریت ( التهاب مفاصل یا سرخرگ )
ـ نارسایی قلبی
ـ آسم
ـ آپنه خواب
ـ پرکاری تیروئید
ـ پارکینسون( بیماری است که با سختی و لرزش عضلات مشخص می شود )
▪ بیماری های روحی - روانی مثل
ـ افسردگی
ـ اضطراب
▪ عادات نامناسب مثل
ـ مصرف قهوه زیاد
ـ مصرف سیگار و الکل قبل از خواب
ـ خواب بعد از ظهر بیش از حد.
تشخیص خواب ناکافی با بررسی تاریخچه بیمار و معاینات توسط پزشک داده می شود. درمان این بیماری با بر طرف کردن علل ایجاد کننده آن و اصلاح عادت بیمار میسر است.
● نارکولپسی ( Narcolepsy)
علت نارکولپسی ( تمایل مقاومت ناپذیر به خوابیدن عمیق کوتاه مدت ) یا بیماری مزمن خواب ناشناخته است. ویژگی این بیماری ، خواب آلودگی شدید و بیش از حد روزانه بعد از خواب شبانه کافی است و این افراد معمولاً در زمانها و مکانهای نامناسب به خواب می روند. حملات خواب روزانه ممکن است بدون آگاهی قبلی اتفاق بیفتد تا جایی که گاهی مقاومت در برابراین حملات خواب بی فایده است و ممکن است این حملات مکرراً در طول روز اتفاق بیفتد. اتفاقات دیگری در بیماران مبتلا به این بیماری ممکن است رخ دهد از جمله:
▪ کاتاپلکسی:
که عبارت است از حملات ناگهانی شلی و ضعف عضلات که ممکن است به صورت زمین خوردن بیمار یا عدم توانایی واضح صحبت کردن رخ دهد. حملات کاتاپلکسی ممکن است با واکنشهای احساسی ناگهانی از جمله خشم و ترس و … شروع شود و از چند لحظه تا چند دقیقه طول بکشد. بیمار به رغم صرع، در طول این حملات هشیار است.
▪ فلج خواب:
عبارت است از عدم توانایی صحبت کردن یا حرکت نمودن هنگام آرمیدن در بستر یا هنگام بیدار شدن که ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد.
▪ توهمات خواب:
عبارت است از تجربیات رؤیا مانند واضح و اغلب هراس انگیز که هنگام چرت زدن یا هنگام شروع به خواب رخ می دهد.
شایع ترین علامت نارکولپسی ، خواب آلودگی بیش از حد روزانه و حملات چرت زدن است که ممکن است همراه علایم فوق باشد یا نباشد. تشخیص این بیماری با گرفتن تاریخچه و انجام پلی سومنوگرام میسر است که در آن تغییرات خاص نوار مغز در حین خواب که مؤید تغییرات ریتم خواب می باشد مشخص می گردد. هر چند درمان قطعی این بیماری ممکن نیست ولی بعد از تشخیص صحیح، پزشک شما می تواند با برنامه ی درمانی که برای بیمار ترتیب می دهد علائم و مشکلات خواب و بیداری وی را تا حد قابل توجهی کاهش دهد و در ارتقاء کیفیت زندگی او مؤثر باشد.
● بیماری پای بیقرارRestless Legs Syndrome))
بیماری پای بیقرار نوعی اختلال خواب است که در آن ، فرد مبتلا دچار احساس ناخوشایند در پاها می شود و آن را به صورت احساس گزگز، مورمور، سوزش، درد و کشش توصیف می کند. این احساس ناخوشایند معمولاً در نرمه ساق پا اتفاق می افتد ولی می تواند در هر جای اندام تحتانی از مچ پا گرفته تا ران احساس شود. این احساس معمولاً وقتی رخ می دهد که بیمار دراز می کشد، یا برای مدت طولانی می نشیند. فردی که دچار این حالت می شود به ناچار پای خود را حرکت می دهد. حرکت پاها، راه رفتن ، مالش یا ماساژ پاها و یا خم کردن زانوها به طور موقت تا حدی علایم را کاهش می دهد و عدم تحرک و استراحت ، سبب تشدید علائم بیماری می شود. این بیماران معمولاً در به خواب رفتن دچار مشکل هستند و معمولاً بهترین خواب را در انتهای شب و ساعات صبح تجربه می کنند. چون این افراد خواب کافی را تجربه نکرده اند ممکن است در طول روز خواب آلود باشند.
گاهی بیماری پای بیقرار به همراه حرکات متناوب اندامها حین خوابPeriodic Limp Movements in sleep ) ) دیده می شود. این بیماران به صورت بی اختیار حرکات ناگهانی به اندامهای خود در حین خواب می دهند. این حرکات به طور معمول هر ۱۰ تا ۶۰ ثانیه رخ می دهد . بعضی افراد صدها بار در طی شب اندام های خود را حرکت می دهند. این حرکات نه تنها باعث اختلال خواب این افراد می شود بلکه سبب اختلال خواب اطرافیان آنها نیز می گردد.هر چند علل این بیماری شناخته شده نیست ولی نقش عوامل زیر ثابت شده است:
▪ در بعضی خانواده ها به صورت ارثی این حالت بیشتر دیده می شود.
▪ در حاملگی بخصوص در ماههای آخر بیشتر دیده می شود . معمولاً بعد از زایمان مشکل بیمار بر طرف می شود.
▪ کم خونی و پایین بودن سطح آهن خون.
▪ بیماریهای مزمن مثل نارسایی کلیوی، دیابت، آرتریت روماتویید ( التهاب مفاصل ) و نوروپاتی های محیطی ( بیماری های مربوط به سیستم عصبی ) .
▪ مصرف قهوه و ترکیبات حاوی کافئین.
▪ افراد مسن و سالمند بیشتر به این بیماری مستعدند.
تشخیص این بیماری بر اساس شرح حال، معاینات و پاراکلینیک است که توسط پزشک داده می شود و بر اساس عوامل مؤثر، درمان آن صورت می گیرد.
● چگونه بهتر بخوابیم؟
نداشتن خواب کافی و مناسب بسیار آزار دهنده است و به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر زندگی اجتماعی، کا ر و روابط انسانی و … تأثیر می گذارد. با رعایت بهداشت خواب و اصلاح برخی عادات روزانه ، شما نیز می توانید از خواب خود در زمان کافی بهره لازم را ببرید و در هنگام برخاستن از خواب و بیداری احساس شادابی بکنید. رعایت نکات زیر شما را در بهبود کیفیت و کمیت خواب و به تبع آن بهبود کیفیت زندگی یاری می رساند.
▪ اگر پس از ۲۰ دقیقه آرمیدن در بستر خوابتان نبرد بر خیزید و زمانی را بگذرانید تا احساس خواب آلودگی به شما دست دهد.در این حالت کاملاً بنشینید و از روشن کردن چراغها بپرهیزید.
▪ از خواب بعد از ظهر بپرهیزید.این سبب می شود که هنگام خوا ب شب، کاملاً خسته و آماده خوا ب باشید. اگر نمی توانید از خواب بعد از ظهر صرف نظر کنید، کمتر از یک ساعت و قبل از ساعت سه بعدازظهر بخوابید.
▪ برای برخاستن از خواب و به خواب رفتن خود برنامه ثابتی داشته باشید.حتی در تعطیلات آخر هفته سعی کنید که نظم خواب خود را حفظ کنید.
▪ حداقل از چهار ساعت قبل از خوابتان ورزش نکنید.ورزش منظم برای خواب خوب توصیه می شود ولی زمان آن نباید به خواب شب نزدیک باشد، ورزش در صبح و ابتدای بعدازظهر تداخلی در خواب نمی کند.
▪ تنها هنگامی بخوابید که خوابتان می آید. رعایت این نکته از زمانی که شما در بستر بیدار هستید می کاهد.
▪ از بستر تنها برای خوابیدن استفاده کنید.
▪ از تماشای تلویزیون، انجام کار یا مطالعه در بستر خودداری کنید.
▪ حداقل ۶-۴ ساعت قبل از خواب از سیگار، الکل و ترکیبات حاوی کافئین اجتناب کنید.الکل سبب منقطع شدن خواب شما می گردد. سیگار و ترکیبات کافئین دار مثل قهوه، چای ، نوشابه های گازدار و شکلات مانع به خواب رفتن شما می شوند.
▪ اگر معده شما خالی است قبل از خواب مقدار کمی مواد خوراکی مصرف نمایید.
▪ مصرف مقادیر زیادی غذا بخصوص قبل از خواب و یا خالی بودن بیش از حد معده و احساس گرسنگی سبب اختلال در خواب شما می شود.
▪ نود دقیقه قبل از خواب (با آب خیلی گرم) حمام کنید.
▪ این کار باعث افزایش دمای بدن شما می شود و هنگامی که در بستر آرمیده اید کاهش دمای بدن شما سبب احساس خواب آلودگی در شما می شود.
▪ قبل از خواب از راحت و مناسب بودن شرایط فیزیکی اطاق خوابتان مطمئن شوید.
▪ دمای مناسب، تاریکی کافی، سکوت کافی و بستر راحت برای خواب راحت ، ضروری است.
▪ از نور خورشید برای تنظیم ساعت بیولوژیک خود استفاده کنید.
▪ به محض این که از خواب بر می خیزید برای ۱۵ دقیقه از محیط بسته خانه خارج گردید و نور روز را تجربه کنید.

منبع : پاراسات