امام حسین(علیه السلام) اصلاح طلبی بزرگ

در تاریخ ملّتها، قیامها و انقلابهای فراوانی ثبت، که همه آنها موجب تغییرات و تحولاتی در جامعه‌ها شده است، قیامها و انقلابها، همگی علّتها و هدفهایی دارد، که موجب خلق آنها میگردد و هر چه این علتها و هدفها، پاکتر و عمیقتر و خالصتر باشد، انقلاب و قیام مربوطه نیز، ماندگارتر است.
در قیام امام حسین(ع) سه علت عمده میتوان در نظر گرفت که هر یک در موقعیت خود مهّم و قابل بررسی است. شاید دخالت همین عوامل متعدد، سبب شده است که این حادثه، علیرغم آنکه از نظر تاریخی، سطح و طول زیادی ندارد، امّا از لحاظ تفسیر و پی بردن به ماهیت آن، بسیار پیچیده است و یکی از علّتهای سوء استفاده و تحریفاتی که در این حادثه عظیم بشری صورت گرفته است، همین پیچیدگی عناصری است که در بوجود آمدن این حماسه بزرگ مؤثر بودهاند.
عوامل مهم پدید آمدن حادثه کربلا را می¬توان در سه دسته تدوین نمود:
۱) بیعت خواهی یزید از امام (علیه السلام)
بررسی علل به حکومت رسیدن معاویه ابن ابی سفیان نیز متعدد است و زمان بررسی آنها در این مقاله کوتاه نمیگنجد، امّا در هر حال سستی و کج اندیشی و فریب خوردن بسیاری از اصحاب امام حسن(ع) سبب شد که آن امام مظلوم(ع) برای حفظ اسلام قراردادی موقتی امضاء نماید، بدین مضمون که معاویه فقط برای مدت محدودی با شرایط خاصی حکومت کند و بعد از آن، مسلمانان، به اختیار خودشان، کسی را که به صلاح می‌دانند به خلافت و امامت برگزینند و در آن شرایط و تا آن زمان، موروثی بودن خلافت مطلقاً مطرح نبود. تنها دو طرز تفکّر در مورد زمامدار حکومت اسلامی وجود داشت که یکی اعتقاد به وصایت نبی مکرم اسلام(ص) و امامت امام معصوم بوده است، به این مضون که خلافت فقط شایسته کسی است که پیامبر(ص) به امر خدا او را منصوب کرده باشد، و دیگری معتقد بود که مسلمانان حقّ دارند به رأی وصلاح خود، زمامداری برگزینند و هرگز چنان اعتقادی نه در میان دوستان و نه در میان دشمنان حضرت علی(ع)، وجود نداشت که خلیفه پیشین به جای خدا یا مردم، تکلیف خلافت را بعد از خود معین کند. و بخصوص یکی از مواد مهّم قرارداد امام حسن(ع) با معاویه این بود که، معاویه، حقّ ندارد، تصمیمی به جای مسلمین برای بعد از خود اتخاذ نماید. و شرایط فرهنگی جامعه اسلامی، چنان بود که حتی معاویه در زمان حیات امام حسن(ع) جرأت طرح چنان موضوعی را نداشت و در هم اندیشیهایی که با دوستان خاص خود انجام میدهد، تصور عملی شدن این اعتقاد را غیر ممکن میدانست. امّا در اواخر عمر به تحریک مغیره ابن شعبه (که بسیار زیرک و چرب زبان و حقه باز و دوست و رابط با یزید بود) این فکر را در ذهن معاویه پروراند و به تثبیت رساند. اما با همه زیرکیها و سیاست بازیهایی که معاویه و همفکران او بکار بردند، این عقیده در میان مسلمانان، جایی برای خود باز نکرد و معاویه در هنگام مردن، سخت نگران حکومت یزید بود. و در نصایح فراوانی که به یزید نمود مخصوصاً تأکید کرد با امام حسین(ع) با رفق و مدارا و نرمی رفتار شود. از گفتار معاویه و نصایح او (در اواخر عمرش) به یزید، کاملاً معلوم است که معاویه معتقد است اگر یزید بخواهد با حسین ابن علی(ع) با خشونت رفتار کند، نخواهد توانست حکومت نماید و خلافت از خاندان ابوسفیان خارج خواهد شد. امّا یزید، جوانی است که بااشراف زادگی و شاه زادگی تربیت شده و غرور جوانی و ریاست طلبی در او شعله‌ور بود، سیاست را، درک نمی‌کرد و آن نصایح زیرکانه در مغز پر از لهو و لعب او تأثیری نداشت.
بعد از اینکه معاویه در نیمه ماه رجب سال شصتم هجری می‌میرد، یزید نامه‌ای به حاکم مدینه دستور می‌دهد «حسین بن علی(ع) را بخواه، از او بیعت بگیر و اگر بیعت نکرد، سرش را برای من بفرست». بنابراین یکی از عواملی که امام حسین(ع) با آن درگیر بود، تقاضای بیعت با یزید بود. امّا حسین(ع) در آن شرایط خاص، کسی نبود که با یزید بیعت کند، زیرا بیعت با یزید، علاوه بر آنکه، بیعت با شخصیتی است که بر خلاف معاویه، حتی ظاهر اسلام را رعایت نمی‌کند بلکه متجاهر به فسق است، شایستگی سیاسی هم (مطلقاً) ندارد، درثانی، بیعت با یزید، در حقیقت مُهر تأیید بر موروثی بودن خلافت می‌گردد و کسی چون حسین ابن علی(ع) با کسی چون یزید بیعت نخواهد کرد. امام(ع) در این رابطه فرموده است: «مثلی لایبایعُ مِثلَهُ». از طرف دیگر رژیم سفیانی نیز این عدم بیعت را خطر برزگی برای خود میدانست و درست هم تشخیص داده بودند، بیعت نکردن امام حسین(ع) یعنی معترض بودن او، و این خطر بزرگی برای حکومت یزید است. و امام(ع) در مقابل این تقاضا، وظیفة دیگری جز نه گفتن ندارد. لذا تا آخرین لحظات حیات و در سختترین شرایط بر این نظر ثابت قدم ماند.
۲) دعوت مردم کوفه از امام حسین(ع)
بعد از آنکه یزید توسط حاکم مدینه از امام تقاضای بیعت مینماید و امام حسین(ع) به شدت وقاطعیت با این تقاضا مخالفت و اعلان مینماید، حتی حاضرم کشته شوم، اهل و عیالم به اسارت درآیند امّا با یزید بیعت نخواهم کرد، فشارها در مدینه به امام حسین(ع) زیاد شد، لذا در اواخر ماه رجب، مدینه را ترک و به مکّه هجرت کرد، زیرا مکّه، حرم امن الهی است و ماه رجب و شعبان ایام حج عمره و مرکز اجتماع مسلمانان است و مردم و حکومت برای امنیت آن احترام خاص قائلند. امام(ع)، قریب به دو ماه، در مکه حضور داشت ولی هنوز خبر مردن معاویه به کوفه نرسیده است. پس از این، کوفه که مرکز سپاه اسلام و محل سکونت مجاهدان جنگ‌های بزرگی مثل قادسیه و صفین و جمل و نهروان است نیز از مرگ معاویه و اعتراض امام حسین(ع) به حکومت موروثی یزید مطلع شده‌اند، و بسیای از بزرگان کوفه در نامههای متعددی از امام دعوت می‌نمایند که به کوفه هجرت کند و کوفه را مرکز مبارزات خود بر علیه یزید گرداند. برخلاف نظر تعدادی از تاریخ نگاران که کوفه را علّت اصلی قیام کربلا میدانند، به اعتقاد من، دعوت مردم کوفه، یک علّت فرعی است زیرا اگر مردم کوفه از امام دعوت نمیکردند، امام حسین(ع) از قیام دست برنمیداشت. شاید، دعوت مردم کوفه از امام(ع) سبب شد که این انقلاب در نزدیک کوفه (کربلا) اتفاق افتد ولی کوفه و دعوت مردم کوفه از امام حسین(ع) هرگز علّت اصلی قیام آن حضرت نیست.
۳) اصلاح طلبی و امر به معروف و نهی از منکر
اصلاح انحرافاتیکه در حکومت اسلامی و امت اسلامی پدید آمده است مهمترین هدف قیام امام حسین(ع) است. یعنی اگر از امام حسین(ع) بیعت هم نمیخواستند یا اگر مردم کوفه از امام حسین(ع) دعوت نمی‌کردند، باز هم وقوع نهضت حسینی(ع) حتمی بود. و شاید مسأله بیعت و دعوت مردم کوفه، فقط در تعین زمان و مکان آن انقلاب دخالت کردند.
امام حسین(ع) هدف از قیام خود را در موقعیتهای متعدد، بیان فرموده است. بارها فریاد می‌زند «اَلا تَرَونَ اَنَّ الحَقِّ لایعمَلُ بِهِ وَ اَنِّ الباطِلَ لایتَناهی عَنهُ لِیرغَبِ المؤمن فی لقاء للهِ مُحقّاً = آیا نمی‌بیند که به حق عمل نمیشود و از باطل جلوگیری نمیگردد، در چنین شرایطی، اگر مؤمن، مرگ را بر زندگی ترجیح دهد حق دارد» یا میفرماید: «وَعَلَی الاسلامِ السّلامُ اِذ قَد بُلیتِ الاُمّهُ براعٍ مِثلِ یزیدَ = از اسلام باید خداحافظی کرد اگر نگهبانش فردی مثل یزید باشد».
اینها نشان می‌دهد که هدف غایی امام حسین(ع) از قیام، مبارزه با باطل و انحرافاتی است که در دین اسلام پدید آمده است. درست است که بیعت خواهی یزید و دعوت مردم کوفه هر یک برای آن حضرت وظیفة خاصی را ایجاب مینمود امّا عامل سوم ارزش صدها برابر بالاتر از دو عامل دیگر دارد و همین عامل سبب میگردد که به انقلاب کربلا، عظمتی فوق عظمت همة انقلابهای بشری هدیه کند.
هنگامی که امام حسین(ع) مدینه را ترک و به اصطلاح قیام خود را علنی نمود وصیت نامه ای تنظیم و آن را نزد برادر خود (محمد حنفیه که در آن زمان، دستانش فلج شده لذا از جهاد معاف بود) میسپارد و هدف خود، از این قیام و حرکت را با صراحت کامل بیان مینماید. «. . . اِنی ما خَرَجتُ اشراً وَ لا بَطراً وَلا مُفسداً و لاظالماً وَ اِنّما خَرَجتُ لطَلَبِ الاصلاحِ فی اُمّهِ جَدی اُریدُ اَن اَمُرَ بِالمعروفِ و اَنهی عَن المُنکَر وَ اَسیرَ بسیرَهٍ جَدی وَ اَبی ... = ... من برای ایجاد فتنه و فساد خارج نشدم، هدفم فقط اصلاح انحرافاتی است که در بین امت جدم پیدا شده است من بقصد امر به معروف و نهی از منکر طبق سنت و سیره جدم و پدرم حرکت کرده‌ام ... »
و این مهمترین هدف قیام امام حسین(ع) است و امام(ع) در تمام مسیر حرکت خود از مدینه تا مکّه و از مکّه تا کربلا، و در هر مکانی که موقعیت بیان آن فراهم آمده است، با صراحت و قاطعیت، این هدف را تبیین و تفسیر نموده است و بعد از شهادت آن حضرت و یاران باوفای او (سلام الله علیهم اجمعین) این پرچم را حضرت زینت (سلام الله علیها) و امام علی ابن الحسین (زین العابدین(ع)) به دوش کشیدهاند و امروز هر کس ادعای حسینی(ع) بودن دارد باید زینبی باشد و الاّ یزیدی است. که:
«... یا اَبا عَبداللهِ اِنّی سِلمٌ لمَن سالَمَکُم وَ حَربٌ لمَن حاربَکم اِلی یومِ القیامَهِ ...» (زیارت عشورا)

سیدعلی میرباقری
منابع مورد استفاده:
۱) اَلارشاد، تألیف شیخ الامه محمد ابن محمد ابن النعمان (شیخ مفید)
۲) حماسه حسینی (اثر متفکّر شهید استاد مرتضی مطهری)

منبع : نو اندیش