کتاب به صرف نمایشگاه!

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برای خیلی از ناشران انگیزه و بهانه خوبی ‌است تا لااقل بخشی از عناوین سالانه نشر خود را در این موعد زمانی به اهالی کتاب و مراجعه‌کنندگان به نمایشگاه ارائه دهند و البته تقریبا همه دست‌اندرکاران این حرفه می‌دانند که این برنامه فرهنگی هر سال در چه ماه و فاصله زمانی برگزار می‌شود.
این انگیزه و بهانه فی‌نفسه ارزشمند است و محرک مناسبی ‌برای برنامه‌ریزی جدی. اما متاسفانه هرساله و دقیقاً هرساله برخی از ناشران کم‌کار و غیر‌حرفه‌ای برآنند تا فقط برای ایام خاص و محدود ده، دوازده روزه نمایشگاه تعدادی کتاب به چاپ برسانند؛ تنها به این قصد که پروانه نشر آنها باطل نشود یا در این فرصت که اغلب اهل مطالعه و کتاب سری به این محل فرهنگی می‌زنند، تعدادی کتاب هم به فروش رسانند.
و همین عده هر ساله درست در دقیقه نود یادشان می‌آید که زمان اندکی به نمایشگاه باقی است و بهتر است چند عنوان کتاب «به صرف نمایشگاه» به چاپ رسانند. این دسته از کتاب‌ها ظاهرا به مناسبت این ایام منتشر می‌شود و طبعاً برای چاپ آنها کلی هزینه صرف می‌شود؛ غافل از اینکه به هرحال نه کل تیراژ کتاب در این محمل فرهنگی خریداری می‌شود و نه اینکه قرار است به کتاب چون محصولی یک بار مصرف بنگریم.
بد نیست ناشران بدانند که چه بخواهند و چه نخواهند، این عناوین بعد از نمایشگاه و چه بسا تا سال بعد همچنان موجود است تا در نهایت یک نوبت چاپ آن به فروش برسد.
در این میانه اتفاق‌های ناخوشایند فراوانی رخ می‌دهد که به واقع جبران‌ناپذیر است و در وادی نشر مخرب. معمولا ناشرانی که تنها از چند ماه زودتر- اگر نگوییم تنها از یک ماه قبل‌تر- به فکر چاپ کتاب می‌افتند، کتابی ‌چاپ می‌کنند که مشکلات بسیاری دارد.
از غلط‌های چاپی فراوان گرفته تا ایرادهای ویرایشی. تازه اگر کتاب ترجمه باشد که این مسائل عملا خیلی حادتر است و اغلب ترجمه هم بسیار ضعیف و مبهم. از طرفی بدون تعارف شمار کتابخوان‌های جدی و حرفه‌ای کشور ما چندان چشمگیر و در خور اعتنا نیست.
از این‌رو آن عده‌ای که سالی یک بار از شهرستان‌ها و مناطق دور و نزدیک برای خرید سالانه کتاب به نمایشگاه سر می‌زنند، نه شناخت مناسبی‌از ناشران دارند و نه شناخت به جایی از مولفان و مترجمان کتاب.
بنابراین هیچ بعید نیست که بخشی از این کتاب‌های بی‌کیفیت و ضعیفی که توسط ناشران بازاری چاپ شده، توسط همین عده هم خریداری شود، که در این صورت ظلم بزرگی در حق این قشر می‌شود. چون این قشر برای خرید همین محدود عناوین کلی هزینه کرده‌اند، اما بعد به هنگام مطالعه کتاب‌ها متوجه می‌شوند که کتاب پر است از اغلاط چاپی، ویرایشی و... گاهی این اغلاط به حدی زیاد است که حقیقتا خواندن کتاب را غیر ممکن می‌سازد.
در صورتی که این دسته چندان با کتاب مأنوس نباشند، چنان سرخورده می‌شوند که احتمالا تصور می‌کنند بیشتر کتاب‌ها به همین صورت چاپ شده‌اند و از این رو هر گونه ذوق و شوقی را برای مطالعات بعدی از دست می‌دهند؛ ضمن اینکه در همین فاصله از خواندن یک اثر خوب و قابل دفاع بازمانده‌اند. به علاوه گاهی یک اثر جدی و ارزشمند به خاطر شتابزدگی ناشر برای رساندن کار به نمایشگاه به کل فنا و فدا می‌شود، به طوری که به خاطر نداشتن کیفیت چاپ درست، عدم ویرایش، اغلاط چاپی و... برای همیشه مهجور می‌ماند و نادیده گرفته می‌شود که دراین صورت به مؤلف یا مترجم اثر جفا شده است و حاصل زحمت وی به باد می‌رود و خوانندگان از مطالعه اثری در خور اعتنا محروم می‌شوند.
کتاب بدان جهت که محصول فرهنگ ماندگاری است و چه بسا تا سالیان سال در کتابخانه‌های عمومی یا شخصی افراد به جا می‌ماند، تا مرحله پیش از چاپ دقت نظر خاصی را می‌طلبد تا برای همیشه قابل دفاع باشد و ارزش‌های باطنی آن محفوظ بماند. به عنوان مثال ارائه ترجمه‌ای بد و ضعیف صرفاً به بهانه برپایی نمایشگاه کتاب موجب می‌شود آن اثر ضایع شود؛ مگر اینکه از نو مترجم یا ناشر دیگری همت کند برای ارائه بهتر همان کار.
در این سالیان خیلی از کتاب‌ها به همین بهانه با کیفیت نازل چاپ شده اند؛ غافل از اینکه عمر نمایشگاه بسیار کوتاه است و آنچه باقی می‌ماند کتابی‌است که به هر حال منتشر شده است.
بی‌دقتی و اهمال در چاپ کتاب خطایی است که به سختی جبران می‌شود و همان طور که به اختصار گفته شد، پیامدهای منفی بسیار با خود به همراه دارد. چاپ کتاب به صرف نمایشگاه به نفع هیچ کس نیست؛ حتی ناشر غیر حرفه‌ای و بازاری که قصدش فقط ارائه چند عنوان جدید است.
همان طور که یک اثر باارزش هرگز جایگاه خود را از دست نمی دهد؛ یک اثر ضعیف هم در کوتاه‌ترین زمان ممکن شناسایی شده و از دور خارج می‌شود و جز بی‌اعتباری نتیجه‌ای به بار ندارد؛ و حیف تمام هزینه‌ها و تخصص‌های مادی و معنوی که به این شکل از بین می‌رود.

شقایق قندهاری

منبع : روزنامه تهران امروز