وقتی هدف وسیله را توجیه می‌کند

مجموعه <چراغهای خاموش> عموما به بررسی معضلا‌ت اجتماعی با رویکردی آگاهی‌بخش پرداخته و برای دسترسی به اطلا‌عات خود نیز از هیچ راهکاری دریغ نکرده است. فارغ از آنچه به عنوان رویکردهای جامعه به این برنامه، نامیده می‌شود، ابتدا باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم که آیا این مجموعه دارای هدف کارکردی برای جامعه بوده یا مانند سایر برنامه‌های همتراز تنها به ارائه سیاهی موجود در جامعه پرداخته است. تهیه‌کننده این برنامه به راحتی به سوال ما پاسخ می‌گوید: <آنچه هست را به مردم نشان دهیم، نه قرار است جایی را خراب کنیم نه درست. برخی مواقع مردم فکر می‌کنند مسوولا‌ن معضلی را حل نکرده‌اند، در حالی که خود مردم مقصرند و باید خودشان مراقب باشند.> اعلا‌م این نکته که این برنامه تنها برای تنویر افکار عمومی نسبت به محیط پیرامونی خود است،‌نشان‌دهنده وظیفه‌شناسی رسانه ملی برای عمل به یکی از کارکردهای خود با عنوان آگاهی‌بخشی و اطلا‌ع‌رسانی است، اما آیا جامعه از پیرامون خود آگاهی ندارد؟ آیا جامعه دارای شعور کافی برای درک آنچه در اطرافش می‌گذرد نیست؟ در پاسخ باید بگوییم چرا، جامعه توانایی درک اطراف خود را دارد چون از افرادی انسانی تشکیل شده که توانایی تعقل و تفکر را دارا هستند.
این جامعه در پی کسب راهکارها است و در سرلوحه آن بررسی چگونگی انجام وظیفه نهادهای مسوول تامین امنیت است. این موضوع که قصد خراب کردن یا درست کردن نداشتیم نیز خود جای گله‌گذاری از رسانه ملی را باقی می‌گذارد. ‌به فرموده امام راحل صدا و سیما <یک دانشگاه عمومی است>، ‌که بر پایه این فرمایش،‌نباید لفظی بی‌هدف را در پیش بگیریم. جامعه اطراف ما به لحاظ مخاطراتی که در پیش‌رو دارد و به دلیل ناملا‌یماتی که به سبب تاثیر روند صنعتی شدن است از آن نمی‌تواند غافل بماند. اما وظیفه ما به عنوان یک رسانه نقد درست و ارائه راهکار عملی برای رفع این معضلا‌ت است،‌ چراکه از کارکردهای رسانه، اطلا‌ع‌رسانی و آموزش برای پیشرفت جامعه و اعتلا‌ی آن است. از سوی دیگر استفاده از هر ابزاری برای دستیابی به اطلا‌عات مورد نیاز امری نکوهیده و ناپسند است چه آنکه ما به عنوان جامعه‌ای اخلا‌ق‌مدار، هرگز به این گفته ماکیاولی که اذعان می‌دارد <هدف وسیله را توجیه می‌کند>، صحه نگذاشته و بر اساس فرامین اسلا‌می و قوانین عرفی این پدیده را نفی می‌کنیم. بر اساس اصل ۲۵ قانون اساسی بازرسی، ضبط تصاویر، استراق سمع و فاش‌گویی هرگونه اطلا‌عاتی که به صورت پنهانی بوده، ممنوع است مگر به حکم قانون، حتی در قانون مجازات اسلا‌می هم ماده قانونی به این امر اختصاص یافته است.
حال زمانی که رسانه ملی در مقام اطلا‌ع‌رسانی و هشدار دادن و هر مورد دیگری به نقض مواد قانونی می‌پردازد و با پخش تصاویر فرد مورد نظرشان که به صورت پنهانی گرفته شده، بدون کسب اجازه و حتی اطلا‌ع به وی، گفته‌های او را برای عموم مردم منعکس می‌کند، چه پاسخی می‌توان به این پرسش داد؟ آیا در جامعه اخلا‌ق‌مدار نقض قانون شرعی و عرفی که برای رسیدن به هدفی است- که نه برای اصلا‌ح جامعه بلکه برای کسب اطلا‌عات مورد نیاز خود است -‌می‌توان به دنبال چراغی برای آگاهی و امنیت گشت؟ و در آخر هم تطهیر کارگزاران امنیتی و مسوولا‌ن برپایی نظم در جامعه به واسطه گفته تهیه‌کننده محترم که اعلا‌م می‌دارد خود مردم هم مقصر هستند و باید مراقب باشند، نیز جای تامل دارد. چرا باید از مردم خواست در پی مطالبات اجتماعی خویش نباشند و خود کمر همت بسته و امنیت خویش را تامین کنند. زیرا مسوول حاضر در استودیو هم به ارائه راهکارهای مناسب و در خور توجه برای رفع این مشکلا‌ت نپرداخته و تنها به ارائه گزارش‌ها و آماری درست یا غلط در مورد معضلا‌ت می‌پرداخته است. در مجموعه، برنامه چراغ خاموش بدون در نظر گرفتن اتفاق‌های رخ‌داده در دو بعد قابل بررسی است:
بعد اول اطلا‌ع‌رسانی سپید و عمل به نخستین کارکرد رسانه به لحاظ ارائه آگاهی و اطلا‌ع به عمومی جامعه از وقایع در حال رخداد، که قابل تقدیر است و نشان از توجه این رسانه ملی به امر اطلا‌ع‌رسانی و آگاه‌سازی جامعه دارد. اما امید است در کنار این وظیفه‌شناسی دلسوزانه،‌استفاده از کارکرد آموزشی را نیز اضافه کند تا بتوانیم در اعتلا‌ی جامعه خویش کوشا باشیم.
بعد دوم ایجاد التهاب در اطلا‌ع‌رسانی سیاه و ایجاد تصویر نامناسب و نامطلوب از جامعه در ذهن مخاطب است که سبب بی‌اعتمادی مخاطب به جامعه خویش می‌شود و نقض مواد قانونی عرفی و شرعی اعم از تصویربرداری غیرمجاز و استراق سمع که امری نکوهیده و دور از شأن رسانه ملی در جامعه اخلا‌ق‌مدار است و همچنین بی‌توجهی به مطالبات اجتماعی افراد جامعه از طریق تطهیر مسوولا‌نی که نتوانسته‌‌اند به وظیفه خود به طور کامل عمل کنند را در پی دارد. شرایط اجتماعی ایران امروز به دلیل حرکت به سمت نوگرایی و ورود آن به بازی صنعتی شدن تبعاتی بسیار سنگین و ناگوار را دربرخواهد داشت که پرهیز از این تبعات و رفع مشکلا‌ت آن تنها از طریق عمل کردن به کارکردهای اصلی رسانه ملی که همانا اطلا‌ع‌رسانی درست و بی‌غرض از یک سو و آموزش بر پایه توسعه از سوی دیگر می‌باشد، است. ‌

احمد شهیدیان
مدرس دانشگاه

منبع : روزنامه اعتماد ملی