محلهای در زاهدان

کوچه‌پس‌کوچه‌های خاکی حاشیه شهر زاهدان، آن‌قدر پیش رفته‌اند که تریاک را از مد افتاده می‌دانند، در پس‌کوچه‌هایی که بیش از ۸۰ درصد خانه‌هایش از گچ و خاک ساخته شده، آن‌قدر پول هست که کریستال، ناس و پان در دهان بگذارند تا نشئه‌گی‌شان اندکی بیشتر تداوم داشته باشد.
خیابان‌های شهر زاهدان را که به سمت شمال شرقی بروی، به محله‌ای حدود ۱۰۰ هکتاری می‌رسی که مناسباتش با بقیه مناطق شهر متفاوت است. آسیب‌های اجتماعی در شیرآباد آن‌قدر وسیع است که ورود به دل این محله از هر کسی ساخته نیست. خودروی پلیس مرتب در محله گشت می‌زند اما وحشتی در دل هیچکس نیست. حتی اگر با ظاهر و گویشی متعلق به کیلومترها دورتر، به دل این کوچه‌ها بزنی و کریستال بخواهی، آسان‌تر از آنچه فکر کنی، نخودی از جیبشان بیرون می‌آورند و می‌گویند: ...< تومان.>
غروب‌ها جوانان و نوجوانان محله دسته دسته در کوچه‌ها می‌ایستند یا اگر پولی داشته باشند به <گیم‌نت> محله می‌روند که چندان بزرگ نیست، اما قابلیت جا دادن ده‌ها نفر را دارد. دخترها از گوشه در خانه‌ها بیرون را تماشا می‌کنند. مادرها به مدد حضور اجباری در اجتماع، ارتباط بهتری برقرار می‌کنند. آنها هستند که از بیسوادی خودشان و فرزندانشان خبر می‌دهند. از اینکه شناسنامه‌ای ندارند و معلوم نیست چطور از ۳۰ سال پیش که روی کوه‌ها زندگی می‌کردند، تا امروز که پدر خانواده هم به رحمت خدا رفته، هنوز شناسنامه‌های درخواستی، نیامده است. شیرآباد محله‌ای مهاجرپذیر است. این را از چهره‌ها و چشم‌های باریک و کشیده بسیاری از ساکنانش می‌توان فهمید. ولی خیلی از اشارات دست، آن‌قدر دور را نشان نمی‌دهد که به مرزها برسد. برخی آمارها نشان می‌دهد که بیش از نیمی از شیرآبادی‌ها بیسوادند اما همه بیسوادهای شیرآباد مهاجران افغان نیستند. تقسیم‌بندی قومیتی در این شهرستان نشان می‌دهد که ۴/۷۷ درصد مردم بلوچ، ۹/۰ درصد ازبک، ۹ درصد تاجیک، ۶/۱۹ درصد پشتون و ۹ درصد از سایر قومیت‌ها هستند. ‌ دختری ۹-۸ ساله، روی سر خودش و یک کودک چادر کشیده و سر یک کوچه، دورتر از پسرها، به تنهایی ایستاده است. آن‌قدر که می‌فهمی این کودک، برادر کوچک اوست، پسری از میان جمعی که جلوی یک مغازه ایستاده‌اند فریادی به خشم می‌کشد. کلماتش برایت نامفهوم است ولی دختر با بار سنگین روی دوشش می‌دود تا خانه‌ای که از دیگران زیباتر به نظر می‌رسد. طبق بررسی‌های ‌ (UNDPبرنامه توسعه سازمان ملل) در این منطقه، ترک تحصیل در میان بچه‌های مدرسه رایج است، چرا که خیلی زود به این نتیجه می‌رسند که آموزش و تحصیل، الزاما منجر به زندگی بهتر نمی‌شود.شیرآباد نمونه‌ای از اسکان غیررسمی مهاجران به شهرهاست و انجام پژوهش در این منطقه، تقریبا نمونه کاملی از آسیب‌های اجتماعی محل‌های اسکان غیررسمی را به دست می‌دهد. از آنجا که اجرای هر طرح خدماتی در شیرآباد، مستلزم شناخت ویژگی‌های خاص این منطقه است بهزیستی زاهدان و سازمان ملل، با کمک گرفتن از معتمدان محل (مولوی یکی از مساجد) و همراه شدن نوجوانان طلبه با گروه‌های همیار، طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه CBR را برای شناسایی کودکان و نوجوانان معلول افغانی منطقه در تابستان سال ۸۶ به اجرا درآوردند. ‌
● ارتزاق حدود ۴۰ درصدی از طریق قاچاق
‌CBR راهبردی برای توسعه اجتماعی، اقتصادی و به طور اساسی، در مورد حقوق انسانی است. مفهوم تکنولوژی ‌CBR بر این نظر استوار است که اعضای خانواده، بهترین منبع برای انجام آموزش روزانه و مراقبت از فرد معلول هستند. اصول کلیدی توانبخشی مبتنی بر جامعه، نیازمند فقرزدایی، آموزش، بهداشت، توانبخشی و قادرسازی افراد معلول برای مشارکت در دامنه کلی فعالیت‌های انسانی است. اجرای آزمایشی این طرح در سال ۱۳۷۲ در شاهرود آغاز شد. در سال‌های ۱۳۷۵ و ۱۳۷۶، کارشناسان توانبخشی ۱۵ استان کشور از جمله سیستان و بلوچستان، برای اجرای این طرح آموزش دیدند و این استان‌ها تحت پوشش توانبخشی مبتنی بر جامعه قرار گرفتند. ‌ بر اساس نتایج پژوهشی که به صورت مشترک از سوی سازمان بهزیستی سیستان و بلوچستان، کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان اجرا شده، حدود ۶۰ هزار نفر، شامل بلوچ‌های ایران، بلوچ‌های افغان و سیستانی‌ها در شیرآباد زندگی می‌کنند. ۳۰-۲۰ درصد جمعیت منطقه را افغانی‌ها تشکیل می‌دهند و این تعداد در شیرآباد قدیمی، به ۴۰-۳۵ درصد هم می‌رسد. نزدیک به ۴۰ درصد جمعیت این منطقه در فقر شدید به سر می‌برند. تحقیقات ‌UNDP در منطقه شیرآباد نشان می‌دهد که ۲۰ درصد از جمعیت شیرآباد به طور مستقیم یا غیرمستقیم در قاچاق مواد و ۲۰-۱۵ درصد در قاچاق کالا‌ از طریق مرز فعالیت دارند.شیرآباد که به دلیل مهاجرپذیری، فشارهای اجتماعی برای حفظ هنجارها را از دست داده، رفتارهای ناآگاهانه‌ای را که در سیستان و بلوچستان شایع است، حفظ کرده است. بنا بر عقاید برخی از اهالی استان، استفاده از روش‌های کنترل جمعیت جایز نیست و به همین دلیل به آسانی می‌توان زنانی را در این استان یافت که ۱۲ زایمان داشته‌اند. سرشماری سال ۱۳۷۵، بعد خانوار منطقه شیرآباد را ۲/۶ نفر اعلا‌م کرده که در سرشماری سال ۱۳۸۰ این میزان به ۴۷/۶ نفر رسیده است، اما در بررسی‌هایی که همان سال،‌ UNDP روی ۵۰ خانوار انجام داده است، بعد خانوار ۹ نفر برآورد شده است. طبق بررسی‌های ‌UNDP ، ارائه تصویری دقیق از شیرآباد کار ساده‌ای نیست، چرا که افغان‌های بسیاری روزانه به شیرآباد می‌آیند، برخی نیز به افغانستان یا سایر نقاط ایران می‌روند و بعضی دیگر از راه‌های گوناگون همچون خرید شناسنامه از بازار سیاه، تابعیت ایرانی گرفته‌اند. ‌
● نیمی از کودکان و نوجوان بیمارند
گزارش پژوهشی که از سوی احمد نظری، کارشناس توانبخشی مبتنی بر جامعه بهزیستی سیستان و بلوچستان و جمیله بهجتی، کارشناس امور اجتماعی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان انجام شده است، نشان می‌دهد که ۴۳ درصد والدین افراد مورد پژوهش در منطقه شیرآباد، نسبت‌های نزدیک فامیلی همچون پسرعمو، دخترعمو داشته‌اند. همچنین ۳/۳۸ درصد کودکان مورد بررسی در این پژوهش، کمتر از سن مدرسه، ۴/۵۱ درصد بیسواد، ۸/۲ درصد تحصیلا‌ت ابتدایی و ۵/۷ درصد مشغول به تحصیل در مدارس مذهبی هستند.شاخص‌های دیگر زندگی در این منطقه نیز فقر موجود را بیشتر نشان می‌دهد، چنانکه در تابستان ۸۶، درآمد ماهانه پدران ۷/۶۰ درصد افراد مورد بررسی در این پژوهش کمتر از ۵۰ هزار تومان، ۶/۲۰ درصد بین ۱۰۰-۵۰ هزار تومان و تنها ۸/۲ درصد بالا‌تر از ۱۰۰ هزار تومان بوده است. همچنین ۸/۷۸ درصد از خانواده‌های افراد مورد بررسی در این پژوهش، خانه خود را با خانواده‌های دیگری شریک بوده‌اند، ۳/ ۳۹ درصد منازل فاقد لوله‌کشی آب و ۹۹ مورد از توالت‌های منازل، فاقد لوله‌کشی آب بوده است. این شاخص‌های بهداشتی از آن جهت اهمیت بیشتری دارد که منطقه شیرآباد، محله‌ای از شهرستان زاهدان، به عنوان مرکز یک استان به شمار می‌رود.این شاخص‌های بهداشتی و فرهنگی، به یافتن ۵۵ بیمار از میان ۱۰۷ کودک و نوجوان مورد بررسی در منطقه شیرآباد منجر شده است به طوری که بیشترین میزان مشکلا‌ت مربوط به گویایی و شنوایی (۲۵ درصد) و بینایی (۱۸درصد) بوده است. صرع (۸ نفر) و کم‌توانی ذهنی (۴ نفر) در رده‌های دیگر بیماری‌های کودکان و نوجوان مورد بررسی قرار می‌گیرند که در ۴ سطح به ترتیب به پایگاه بهداشتی مالک اشتر، کلینیک سازمان پزشکان بدون مرز، متخصصان (گوش، حلق و بینی، ارتوپد و چشم) و پلی‌کلینیک اداره بهزیستی شهرستان زاهدان ارجاع شده‌اند.

مریم پاپی

منبع : روزنامه اعتماد ملی