بازگشت روسیه به آسیای میانه

نیکولای بوردیوژا، دبیرکل سازمان پیمان امنیتی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، اخیرا از تشکیل یک نیروی بین‌المللی در آسیای میانه خبر داده که به گفته او باید برای دفع هر خطری آماده باشد.
هفته گذشته و بعد از اینکه دیمیتری مدودف توافقنامه مربوط به نیروی ۵ هزار نفری را برای تصویب به پارلمان برد، بوردیوژا گفت که تشکیل این نیرو باید بلافاصله توسط همه کشورهای مشارکت‌کننده در این نیرو تصویب شود. چند روز بعد او برای گفت‌وگو درباره وضعیت امنیتی کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی، سفری به قزاقستان شروع کرد. این سازمان از کشورهای ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شده‌است.
اما کارشناسان می‌گویند که روسیه با این کار در حقیقت به‌دنبال گسترش نفوذ نظامی و امنیتی خود در آسیای میانه است. روسیه با دوهدف «توسعه خزنده و مرموز چین غیرقابل پیش‌بینی» و « نگرانی از سیاست‌های تهاجمی آمریکا در منطقه»، همکاری و حضور خود را در حوزه‌های نظامی، امنیتی و سیاسی و حتی فنی این منطقه گسترش می‌دهد.
بوردیوژا، ۲ ماه پیش گفت که ۵ کشور عضو پیمان امنیت جمعی با افزایش توان نظامی این سازمان موافقت کرده‌اند. به گفته او به‌زودی نیرویی بین‌المللی در آسیای میانه تشکیل خواهد شد که قادر به دفع هرگونه تهدیدی از خارج است. این نیرو از ۱۰ گردان با یک سیستم قوی امنیت هوایی تشکیل می‌شود و همه کشورها به‌صورتی یکسان در آن مشارکت دارند. اما براساس توافق همه طرف‌ها، روسیه تسلیحات این نیرو را تامین می‌کند.
بعد از این سخنان، در ۱۵اکتبر، وزرای دفاع سازمان پیمان امنیت جمعی در سن پترزبورگ تشکیل جلسه دادند و مسائل مربوط به سیستم مشترک دفاع هوایی را بررسی کردند. در کنار این جلسات، اعضای پیمان امنیت جمعی در سال‌های اخیر تمرین‌های نظامی مشترک زیادی انجام داده‌اند. در همین ماه سپتامبر و اکتبر گذشته، این کشورها، ۲ رزمایش نظامی مشترک انجام دادند که یکی از آنها در روسیه و دیگری در قزاقستان برگزار شد. رزمایش سوم هم در هفته‌های آینده در غرب قزاقستان برگزار می‌شود.
در پس همه این تحرکات، روسیه یک هدف را دنبال می‌کند و آن نزدیک‌تر کردن متحدانش و دادن این پیام به غرب است که همکاری نظامی در منطقه آسیای میانه با قوت ادامه دارد. گروهی دیگر هم بر این باورند که روسیه با این کار قصد توسعه نفوذ نظامی خود در این منطقه حساس راهبردی را دارد.
در نخستین سال‌های بعد از فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱، روسیه موقعیت خود را در آسیای میانه حفظ کرده‌بود. این کشور یک واحد نظامی ویژه بزرگ در ترکمنستان داشت که براساس توافقنامه‌ای با دولت عشق‌آباد، نیروهای روسی به وسیله این واحد در ارتش ترکمنستان هم مشارکت می‌کردند.
از سوی دیگر ماموران مرزی روس در مرز میان تاجیکستان و افغانستان حضور داشتند. در جریان جنگ‌های داخلی در تاجیکستان، چندین واحد روسی در این کشور مستقر بود، اما طی سالیان بعد، روسیه این نفوذ و جایگاه را از دست داد. با این حال روسیه هنوز در آسیای میانه و در تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان، نیرو و پایگاه نظامی دارد. روسیه برای حفظ این پایگاه‌ها از نظر خود دلایل خردمندانه‌ای دارد. روسیه می‌خواهد موقعیت گذشته خود را در این منطقه براساس توافقنامه‌های دوجانبه احیا کند.
این در حالی است که کشورهای منطقه چندان عجله‌ای برای بازگرداندن روسیه ندارند. توافقنامه‌ای با بعضی کشورها امضا شده اما مثلا ازبک‌ها در این باره مقاومت کرده‌اند. در قزاقستان و ترکمنستان هم این اقدام روسیه با مقاومت‌هایی همراه است. اما جذابیت آسیای میانه برای روسیه تنها از نظر نظامی نیست. روسیه به منابع انرژی این منطقه هم علاقه‌مند است. استفاده از ابزار انرژی یکی از شگردهای دیپلماتیک روسیه است. تسلط بر آسیای میانه دست مسکو را از این نظر بازمی‌گذارد.
اما احیای قدرت و نفوذ در آسیای میانه تنها از طریق افزایش پایگاه‌های نظامی امکان‌پذیر نیست. چین اخیرا درصدد تقویت نفوذ خود در منطقه آسیای میانه برآمده اما این کار را از طریق نظامی انجام نداده ‌است. چین برای این کار از راه اقتصادی وارد شده‌است. به هر حال روسیه قصد بازگشت به آسیای میانه و احیای دوباره قدرت و جایگاه خود در این منطقه را کرده‌است. تجربه نشان داده که روس‌ها در چنین مواقعی و به ویژه اکنون بعد از ماجرای جنگ گرجستان، همه راه‌ها را امتحان خواهند کرد.

ترجمه - نیلوفر قدیری
آسیاتایمز
۱۲ نوامبر ۲۰۰۸

منبع : روزنامه همشهری