امتیازخواهی روسیه، توسعه طلبی غرب

● مساله کوزوو در گفت وگو با حبیب الله ولی اللهی ملکشاه کارشناس مسائل بالکان
بحران کوزوو و موضوع استقلال آن که در پی بحران بالکان به وجود آمد، از مدتی قبل دوباره داغ شده است تا جایی که قدرت های شرق و غرب را در شورای امنیت رو در روی یکدیگر قرار داده است.
امریکا و اعضای اروپایی شورای امنیت خواهان اعطای استقلال به کوزوو هستند اما در مقابل، روسیه به عنوان دیگر عضو دائم این شورا و دارای حق وتو شدیداً با استقلال این بخش از یوگسلاوی سابق مخالف است و در این خصوص حمایت دولت صربستان را از موضع خود نیز به همراه دارد. در همین چارچوب با «حبیب الله ولی اللهی ملکشاه» کارشناس مسایل بالکان به گفت وگو درخصوص جزئیات این مبحث نشسته ایم که در پی می آید.
به عنوان اولین سوال تاریخچه یی از موقعیت جغرافیایی کوزوو و بحران بالکان و به تبع آن بحران کوزوو را بیان بفرمایید.
ایالت کوزوو با مساحتی در حدود ۱۰۸۸۷ کیلومترمربع، یکی از دو ایالت خودمختار جمهوری صربستان است که در بخش جنوب غربی این جمهوری واقع شده است. یوگسلاوی سابق از شش جمهوری اسلوونی، بوسنی، صربستان، مونته نگرو، کرواسی و مقدونیه تشکیل می شد. ایالت کوزوو در چارچوب صربستان قرار دارد که از جنوب با مقدونیه از جنوب غربی با آلبانی و از شمال غربی با مونته نگرو هم مرز است.
کوزوو در زمان یوگسلاوی ۲۵/۴ درصد کل یوگسلاوی و اکنون ۱۵ درصد خاک صربستان را تشکیل می دهد که این ۱۵ درصد خواهان جدایی از صربستان است. کوزوو طبق آمار سال ۲۰۰۰، یک میلیون و ۹۷۰ هزار نفر جمعیت دارد که از این تعداد یک میلیون و ۷۳۳ هزار یعنی ۸۸ درصد آن را آلبانیایی تبارها، ۱۳۰ هزار یعنی ۷ درصد آن را صرب ها، ۷/۱ درصد را اسلاوهای مسلمان، یک درصد را کولی ها و مقدار اندکی هم ترک ها هستند.
در دهه ۱۹۹۰ که بحران بالکان آغاز شد، کوزوو نیز در پی خواسته های خود و جدایی از دولت مرکزی برآمد. در این سال ها کوزوو شاهد یک مقاومت منفی بود. هنگامی که در سال ۱۹۹۵ قرارداد موسوم به دیتون میان بوسنی، کرواسی و صربستان به امضا رسید تا بدین وسیله به بخشی از جنگ بالکان پایان داده شود، مردم کوزوو احساس کردند که در قرارداد دیتون به آنها اشاره و اعتنایی نشده است به خصوص زمانی که اسلوبودان میلوشوویچ به قدرت رسید اینها بیشتر احساس خطر کردند.
در اینجا لازم است کمی به عقب تر برگردیم. نمایندگان پارلمان محلی کوزوو در سال ۱۹۸۹ با صدور اطلاعیه یی تاسیس جمهوری مستقل کوزوو را اعلام می کنند. سه روز بعد پارلمان جمهوری صربستان، پارلمان و دولت محلی کوزوو را منحل می کند. اواخر سپتامبر ۱۹۸۹ پارلمان صربستان قانون اساسی جدید را تصویب می کند که براساس آن خودمختاری گسترده کوزوو لغو می شود و یک خودمختاری محدود به آن می دهد.
میلوشوویچ طی سفری به کوزوو در ۲۴ آوریل ۱۹۸۷ در جمع هواداران خود در پریشتینا مرکز ایالت کوزوو اعلام کرد صرب های کوزوو قربانی جنایات آلبانیایی تبارها بوده اند و این وضعیت، اقدام جدی دولت فدرال را می طلبد. خودمختاری که لغو شد ناآرامی هایی در کوزوو به وقوع پیوست که دولت مرکزی با آن برخورد کرد و آلبانیایی تبارها سیاست مقاومت منفی را پیش گرفتند. سال های ۱۹۹۷ و ۱۹۹۸ اوج درگیری ها بود و دولت مرکزی صربستان اقدام به سرکوب کرد. در پاییز و زمستان ۱۹۹۸ گروه های چریکی ارتش آزادیبخش کوزوو متحمل خسارت های سنگینی شدند. پس از آن امریکا و اروپا، کوزوو را در دستور کار خود قرار دادند.
دو درگیری میان پلیس صربستان و آلبانیایی تبارهای کوزوو در ۲۸ فوریه و ۴ مارس ۱۹۹۸ نیز که منجر به کشته شدن ۸۰ آلبانیایی تبار شد توجه جامعه بین المللی به مساله کوزوو را جدی تر کرد.
در هفتم مارس همان سال گروه تماس بین المللی شامل امریکا، انگلیس، فرانسه،روسیه، آلمان و ایتالیا در لندن تشکیل جلسه دادند و از دولت صربستان خواستند دست از کشتار بردارد. در ششم فوریه ۱۹۹۹ نمایندگان آلبانیایی تبارها و صرب ها قبول کردند که با حضور گروه تماس بین المللی در کاخ رامبویه پاریس گفت وگو کنند که در دو دور برگزار شد و طی آن پیشنهاد شد بلگراد نیروهای خود را خارج و نیروهای بین المللی جایگزین آنها شوند اما میلوشوویچ نپذیرفت و ناتو وارد عمل شد که در ۲۴ مارس، ناتو به صربستان حمله کرد و دولت صربستان تحت فشار، شرایط ناتو را قبول کرد.
این تغییر و تحولات منجر به صدور قطعنامه ۱۲۴۴ شورای امنیت در دهم ژوئن ۱۹۹۹ شد که مبنای برقراری صلح در کوزوو قرار گرفت. از مهمترین نکات این قطعنامه، استقرار نیروهای بین المللی در کوزوو بود و از همان زمان موضوع آینده کوزوو مطرح شد. این فضا تا تابستان ۲۰۰۵ ادامه داشت و از این سال، بازیگران بین المللی دوباره بحث کوزوو را مطرح کردند. اولین دور مذاکرات جدید میان صرب ها و آلبانیایی تبارها در فوریه ۲۰۰۶ در اتریش برگزار شد. پس از آن نیز مذاکرات متعددی برگزار شد که ۱۳ ماه به طول انجامید اما به هیچ نتیجه یی نرسید.
کوفی عنان دبیرکل سابق سازمان ملل نیز اعلام کرد که دو سناریوی خودمختاری و استقلال کوزوو مطرح است. تا مارس ۲۰۰۷ مذاکرات بی نتیجه باقی ماند که مارتین آهتیساری رئیس جمهور سابق فنلاند به عنوان فرستاده دبیرکل سازمان ملل به کوزوو پیشنهاد می کند کوزوو تحت نظارت جامعه بین المللی استقلال یابد. این امر با مخالفت صربستان و حمایت آلبانیایی تبارها روبه رو شد.
● چرا امریکا و اروپا موافق و روسیه مخالف استقلال کوزوو هستند؟
در حال حاضر امریکا، انگلیس و فرانسه از استقلال کوزوو حمایت می کنند اما روسیه مخالف آن است. امریکا و اتحادیه اروپا پیش نویس قطعنامه اعطای استقلال به کوزوو تحت نظارت جامعه بین الملل را ارائه کرده اند اما روسیه پیش نویس تداوم مذاکره میان صرب ها و آلبانیایی تبارها را مطرح کرده است.
سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در اجلاس اخیر وزیران خارجه گروه ۸ در پوتسدام آلمان به صراحت اعلام کرد اگر غربی ها تلاش دارند قطعنامه جدیدی درباره کوزوو تصویب کنند این با مواضع ما در تضاد است زیرا سرنوشت کوزوو نباید در پوتسدام و نیویورک تعیین شود. لاوروف همچنین گفت اروپا از ۴۰ سال قبل در حمایت از استقلال فلسطین شکست خورده و به همین دلیل قبل از حل مساله کوزوو باید موضوعات دیگری مانند قبرس، صحرای باختری و آبخازیا حل و فصل شود. واقعیت آن است که روس ها در این خصوص موضع سختی دارند واخیراً نیز پیش نویس قطعنامه شورای امنیت را وتو کردند.می توان به صراحت گفت که سیاست اعلامی روس ها که مخالفت با استقلال کوزوو است نه به خاطر دلسوزی برای صرب ها بلکه نگرانی از سرایت این مساله به چین و غیره است.
صربستان نیز به این دلیل که بخشی از تمامیت ارضی خود را از دست می دهد مخالف استقلال کوزوو است و حاضر است خودمختاری بیشتر بدهد اما استقلال ندهد تا جایی که طی روزهای گذشته وزیر خارجه صربستان در نامه یی به سازمان ملل پیشنهاد گفت وگو با آلبانیایی تبارها را مطرح کرد. در عین حال امریکا اعلام کرده بود که توپ در زمین روسیه است و آنها باید با جامعه بین الملل همگام شوند. کوشنر وزیر خارجه فرانسه نیز گفته است کوزوو یک مورد ویژه است که اگر مشکل آن حل شود منطقه بالکان نیز به ثبات می رسد.
البته دلیل موافقت غرب با استقلال کوزوو هم از یک سو همراهی با ۹۰ درصد آلبانیایی تبارهای طرفدار استقلال است و از سوی دیگر امریکا و غرب می توانند دامنه نفوذ خود را در منطقه بالکان گسترش دهند.
● در دهه ۱۹۹۰ و در جنگ بالکان، یوگسلاوی فرو پاشید اما چرا پس از این همه سال بحث استقلال کوزوو داغ شد و پیش از این یا در همان زمان مورد تاکید واقع نشد؟
بعد از قرارداد دیتون در سال ۱۹۹۵، غرب به دنبال استقلال کوزوو بود اما به لحاظ محلی، منطقه یی و بین المللی تحقق این شرایط فراهم نبود اما با استقرار ناتو، شرایط تغییر کرد، چون این مساله جنبه بین المللی پیدا کرده و در دستور کار شورای امنیت قرار گرفته، راحت تر در مورد استقلال آن بحث خواهد شد.
● استقلال یا عدم استقلال کوزوو چه تاثیری بر مناسبات شرق و غرب خواهد داشت؟
برای غرب اینکه کوزوو در بلاتکلیفی باقی بماند سخت خواهد بود و هرچه این وضعیت ادامه پیدا کند به دلیل حساس بودن منطقه بالکان، ناامنی ها بیشتر می شود و سرمایه گذاری در آن انجام نخواهد گرفت و بیکاری افزایش خواهد یافت.
از سوی دیگر غرب با مخالفت صربستان که عضو سازمان ملل است مواجه است، به همین دلیل خیلی ها معتقدند که دو طرف باید به توافق برسند. بنابراین شرایط دشواری بر منطقه بالکان حاکم است که می تواند منجر به بی ثباتی بیشتر در این منطقه شود و ثبات اروپا را نیز تحت الشعاع قرار دهد.
اما مساله مهمی که لازم است به آن پرداخته شود این است که روس ها کسانی بودند که به قطعنامه ۱۲۴۴ شورای امنیت رای مثبت دادند اما اکنون مخالف استقلال هستند و قطعنامه اخیر شورای امنیت را وتو کرده اند و شاید به دنبال کسب امتیاز هستند.
آنچه مهم است اینکه مساله کوزوو از دستور کار شورای امنیت خارج شده و ۶ عضو گروه تماس بین المللی قرار است ۲۳ مرداد ماه جاری نشستی را در آلمان و در سطح مدیران کل برگزار کنند تا بررسی کنند که اکنون و در پی خارج شدن کوزوو از شورای امنیت باید چکار باید کنند.
موضوع دیگری که مطرح است اینکه روسیه در قدرت نمایی با غرب بر سر کوزوو پیروز شد و چالشی برای غرب به وجود آورد که نه تنها شکستی برای امریکا در منطقه بالکان بلکه شکستی برای اروپا در حل و فصل مسائل منطقه یی بود. امریکا و اروپا از سال ۱۹۹۹ تاکنون در مساله کوزوو با شکست مواجه شده اند.

نادر مازوجی

منبع : روزنامه اعتماد