ترکیه مشکلات خود را با سوریه و عراق عمیق تر می کند

مراسم كلنگ زنی آغاز ساخت سد «الیسو» روی رود دجله در جنوب تركیه و در نزدیكی مرزهای تركیه و سوریه و عراق در پنجم اوت سال گذشته بود. این سد با هزینه ای بالغ بر دو میلیارد و دویست میلیون دلار ساخته خواهد شد.
منابع رسمی تركیه یادآور شدند كه با ساخت این سد حدود ۱۲۰۰ مگاوات برق تولید خواهد شد (طرح خرید برق با هزینه ای بالغ بر ۳۰۰ میلیون دلار برای منطقه لغو خواهد شد) این پروژه برای ده هزار نفر، فرصت های شغلی ایجاد خواهد كرد. سد یاد شده می تواند برای آبیاری و تغذیه زمین های خشك مورد بهره برداری قرار بگیرد. طول این سد حدود ۱۸۲۰ متر و ارتفاع آن ۱۳۵ متر و در ۵۰ كیلومتری مرزهای تركیه- سوریه ساخته خواهد شد. انتظار می رود كه این سد در سال ۲۰۱۳ به بهره برداری برسد.اهمیت این سد چیست؟ و آیا در صورت تكمیل شدن بر سهمیه آب سوریه و عراق از آب دجله تاثیرگذار خواهد شد؟ و چرا هزاران نفر از مردم همان منطقه تركیه در مخالفت با ساخت این سد تظاهرات می كنند؟
سد «الیسو» در جنوب تركیه ادامه تكمیل كننده دهها سد و ایستگاه های تولید برق روی رود فرات است و طرح یاد شده به نام GAP معروف شده (طبق این پروژه ۲۲ سد ساخته شده است) این پروژه در برخی منابع عربی به نام پروژه «جنگل» شناخته شده است.پروژه GAP، مشكلات و درگیری های زیادی به وجود آورد و به دلیل كم شدن سهمیه سوریه و عراق، تهدید برای آغاز درگیری و حتی جنگ مطرح گردید زیرا به موجب قانون رودهای مشترك كه از كشورهای مختلف می گذرد و سهمیه آب سوریه و عراق دچار نقصان گردید.
تركیه برای پر كردن آب پشت سدها مدت بیش از یك ماه آب این رود را بست. همچنین به دلیل تغییر دادن طبیعت آبها و حتی كیفیت آن كه نتیجه طبیعی بنای این همه سد بوده، دو كشور سوریه و عراق، دچار كمبود آب شدند.رود دجله از بلندی های آناتولی در شرق تركیه سرچشمه و طول آن ازسرچشمه تا مصب حدود ۱۹۰۰ كیلومتر می شود. این رود مرزهای آبی میان تركیه و سوریه كه حدود ۴۴ كیلومتر مربع است را تشكیل می دهد.
آبی كه از این رود در طی سال به سوریه وارد می شود حدود ۳/۱۸ میلیارد مترمكعب است و رودهای زیادی در عراق به این رود می ریزند كه مهمترین آنها عبارتند از: زاب بزرگ (۸/۱۳ میلیارد متر مكعب)، زاب كوچك (۹/۶ میلیارد متر مكعب)، رود عظیم (۹/۰ میلیاردمتر مكعب) و رود دیالی (۱۶/۶ میلیاردمتر مكعب).بستر رود دجله حدود ۴۷۰ هزار كیلومتر مربع است كه حدود ۱۲ درصد آن در تركیه و دو دهم درصد در سوریه و ۵۴ درصد در عراق و ۳۴ درصد در ایران است. از این رود، رودهای فرعی زیادی سرچشمه می گیرند كه منبع اصلی آنها كوههای زاگرس در ایران هستند.
رود دجله همچنان شاهد پروژه های سد سازی و ایستگاه های تولید برق در گذشته و حال بوده است.
پروژه های دیگری نیز در برخی جایگاه های دیگر خصوصا در مناطق نزدیك به مرزهای مشترك- سوریه و عراق در آینده به اجرا درخواهد آمد.تركیه، برنامه هایی فراگیری را مد نظر دارد كه ساخت سدها و آب انبارهایی كه تعداد آنها به ۱۰۴ عدد خواهد رسید را شامل خواهد شد و مجموع آنها موجب خواهند شد كه تركیه بتواند از آبهای دجله و فرات و رودهای فرعی آنها حدود ۱۸۲ میلیارد متر مكعب آب ذخیره كند. در صورت تكمیل پروژه یاد شده تركیه می تواند بالغ بر دو میلیون هكتار زمین را آبیاری كند و سالانه بیش از ۴۷ میلیارد كیلووات ساعت برق تولید كند- ظاهرا قضیه، راه اندازی یك برنامه فراگیر توسعه و نیاز منطقه جنوب تركیه به طرح های توسعه جهت كاهش فقر و از بین بردن مشكلات نژادی در این منطقه، اعلام شده است.
ساكنان این منطقه بیشتر كردها هستند- مسوولان ترك مرتبا این مسایل را عنوان می كنند ولی نادیده گرفتن اعتراض های سوریه و عراق و برخی ساكنان ترك منطقه جنوبی و جلوگیری از دادن منابع مالی جهت ادامه طرح های توسعه، علامت سوال های زیادی ایجاد كرده است و اصرار بیش از حد جهت تكمیل پروژه یاد شده به رغم تغییر دولت ها در سال های گذشته و حال (در حال حاضر یك دولت با گرایش اسلامی در تركیه حاكم است) نیز مزید بر علت شده است!
برای ادامه كار پروژه، دولت های پی در پی تركیه تلاش داشتند كه بدون كمك از كشورهای كمك رسان خود، منابع مالی برای تكمیل این پروژه را برعهده گیرند كه این امر نیز بسیار پرسش برانگیز است. بی شك در این امر عواملی مستتر است كه به آنها در این مختصر، اشاره می شود:
▪ وضعیت نگران كننده كردها خصوصا در منطقه جنوب شرقی موازی با مرزهای سوریه و عراق، حضور كردها در این منطقه، نگرانی دولتهای پی درپی تركیه را موجب شده است.
▪ كردها از سالها پیش به دولت مركزی فشار می آوردند كه در این منطقه توسعه عادلانه ای صورت پذیرد و حتی درخواست صدور خود مختاری نیز داشته اند ولی پاسخ دولتهای مركزی به این امور همیشه آتشین بوده است.
بدین ترتیب می توان گفت كه این درگیری گاهی مواقع آرام می گیرد و در برخی مواقع نیز آنچنان شدت می گیرد كه گویی جنگی واقعی در جریان است. تركیه، دو كشور عراق و سوریه را متهم می سازد كه آتش سركشی كردها را بیشتر شعله ور می سازند، لذا باید عواقب آن را نیز لمس كنند. بنابراین روشن می شود كه طرح های توسعه تركیه در زمینه سدسازی و تولید برق و آبیاری چه معنا و مفهومی دارد.
تركیه این كارها را با هدف مقابله با خودمختاری و اعلام حمایت از سوی عراق و سوریه به انجام می رساند تا اینكه بتواند ارتباط كردهای سوریه و عراق با كردهای تركیه را قطع نماید.در مراسم افتتاح سد آتاتورك- یكی از بزرگترین سدهای تركیه- سلیمان دمیرل كه بعدها رییس جمهور شد چنین گفت: «سرچشمه فرات و دجله و رودهای فرعی، در تركیه است، بنابراین تركیه می تواند از این آبها در كشور خود به هر طریقی كه بخواهد، استفاده كند زیرا سرچشمه این آبها تركی است.
چاه های نفت متعلق به عراق و سوریه است این یك، مساله حاكمیتی است. اینجا سرزمین ماست و ما این حق را داریم كه در سرزمین خود هر كاری كه بخواهیم انجام دهیم. ما به سوریه و عراق نمی گوییم كه ما را در درآمدهای نفتی خود شریك كنند پس آنها نیز حق ندارند كه در درآمدهای آبی با ما شریك شوند.قانون آبهای بین المللی با آنچه كه دمیرل بیان داشت كاملا متناقض است.
كمیته اقتصادی اروپا وابسته به سازمان ملل متحد در سال ۱۹۵۲ چنین اعلام داشت: «كشورهایی كه مرز آبی دارند، گرچه از حق حاكمیت بر بخشی از آب روان برخوردار باشند باید حق دیگر كشورها از این آبها را لحاظ كنند.» كمیسیون حقوق بین الملل وابسته به سازمان ملل متحد در سال ۱۹۷۳ یادآور شد كه: «كشورهای دارای مرز آبی بین المللی می توانند از این آبها طبق نیازهای خود برداشت كنند با این شرط كه برداشت آبی آنها موجب ضرر و زیان به دیگر كشورهای مشترك در این آبها، نشود». در این زمینه علاوه بر دو مورد فوق، صدها مورد دیگر، وجود دارند كه بر این امر صحه می گذارند.
● ساخت سد «الیسو» بر عراق و سوریه چه تاثیری خواهد داشت؟
دكتر ریاض حامد الدباغ رییس سابق دانشگاه المستنصریه عراق می گوید: «محصور كردن آبهای دجله و فرات توسط تركیه نه فقط طرح های آبیاری و تولید برق در سوریه و عراق را با ضررهای فاحش رو به رو می سازد بلكه دو كشور را با خطر خشكسالی و فاجعه های دیگری مواجه خواهد ساخت.»
یك منبع آگاه در وزارت نیروی عراق می گوید: «در صورت تكمیل سد «الیسو» آب وارد شده به عراق كه بالغ بر ۹۳/۲۰ میلیارد متر مكعب در سال است به ۷/۹ میلیارد متر مكعب خواهد رسید. ضمنا ساخت این سد موجب خواهد شد كه ۶۹۶ هزار هكتار از اراضی زراعی عراق از آبیاری محروم شوند.»پروژه ساخت سدها، در خود تركیه موجب گردید كه محافل وابسته به محیط زیست و مسایل انسانی دست به تظاهرات بزنند؛ آنها مخصوصا در زمینه محو آثار باستانی دست به كار تبلیغاتی گسترده ای زدند.اعتراض های عراق و سوریه نیز موجب گردید كه كشورهای كمك كننده مالی به این طرح خود را كنار كشند.
همین وضعیت در مورد طرح «جنگل» نیز صورت پذیرفت و بانك جهانی نیز با پرداخت پول مخالفت كرد و تركیه مجبور شد كه خود منابع مالی آن را تامین كند.سد «الیسو» در صورت تكمیل، مساحتی بالغ بر ۳۰۰ كیلومتر مربع را از بین خواهد برد و حدود ۵۵۰۰ نفر كه بیشتر آنها از كردهای جنوب شرق آناتولی هستند، آواره خواهند شد. دولت فعلی تركیه اعلام كرده است كه برای جابجایی ساكنان شهر «حسان كیف» در مناطق دیگر حدود ۸۰۰ میلیون دلار اختصاص داده است.گفتنی است كه نام قدیم حسان كیف،«قلعه غارها» است و تاریخ آن به قرون وسطی بازمی گردد. باید گفت كه انتقال ساكنان «قلعه غارها» به جایی دیگر در واقع دومین انتقال در تاریخ معاصر تركیه است زیرا مقامات تركیه در اوایل دهه هشتاد قرن گذشته بنا به دلایلی آنها را از شهرك قدیمی و متمایز خود كه در كنار مجرای رود دجله قرار داشت و آثار باستانی زیادی را در خود جای داده بود به مكانی دیگر انتقال داد و آنها را در شهركی كه در نزدیكی شهرك قبلی آنها بنا كرد، ساكن نمود.
هنگام دیدار با برخی ساكنان آن شهرك، آنها از مشكلات به وجود آمده با مقامات در مورد دریافت خسارت خانه های تخریب شده خود، صحبت می كردند. خانه های قدیمی آنها در دل كوهها و صخره ها ساخته شده بود.

منبع: الحیات چاپ انگلستان
مترجم: سید محسن ساری

منبع : روزنامه ابرار