بیم و امید

۱) جشنواره فیلم فجر علی رغم این که بیست و هفتمین سال خود را پشت سر گذاشت، اما هنوز یک «نوجوان» محسوب می شود. کودک نیست، تجربیاتی را پشت سرگذاشته و سرد و گرم هایی را چشیده، اما به پختگی کامل نرسیده است. وقتی می توان یک جشنواره را بالغ دانست که هدف و مسیر مشخصی را برگزیده باشد. اما جشنواره فجر هنوز هویت حقیقی خودش را نیافته و تنها به این که ویترینی از تولیدات یک سال گذشته و آثار در دست نمایش سال آینده باشد، بسنده کرده است. این درحالی است که تمام جشنواره های معتبر سینمایی در جهان، به این دلیل که تکلیف مخاطبان و شرکت کنندگان خود را معلوم کرده اند، به شهرت و اعتبار رسیده اند.
۲) دور از انصاف است اگر نگوییم جشنواره فجر امسال در زمینه ارائه آثاری حرفه ای تر نسبت به سال های گذشته بهتر بود. حداقل در ۵ دوره ای که نگارنده در جشنواره فجر حضور داشت، دوره ۲۷ این رویداد، در بردارنده آثاری با سطح کیفی بالاتر بود. این موضوع درباره آثار ارزشی هم صادق است. مثلا فیلم «کودک و فرشته» به کارگردانی مسعود نقاش زاده، بهترین فیلم ایرانی درباره خرمشهر است. فیلمی که توانسته به خوبی خرمشهر جنگ زده و اشغال شده از سوی عراقی ها را نمایش دهد؛ بدون هیچ اغراق و بزرگ نمایی. فیلم «به کبودی یاس» به کارگردانی جواد اردکانی هم با وجود برخی ضعف های فیلمنامه، در زمینه بازنمایی جبهه کاری قابل توجه به حساب می آید. تصویرسازی یک فرمانده مردمی دوران جنگ به نام عبدالحسین برونسی دراین فیلم به دور از اسطوره سازی های غیرقابل دسترس انجام شده است و شخصیت پردازی آن شهید نیز باور کردنی درآمده است.
۳) جشنواره بیست و هفتم فیلم فجر همزمان با سی امین سالگرد انقلاب اسلامی برگزار شد. اما هیچ فیلم قابل توجهی درباره این رویداد عظیم و هیچ روی از نگاه انقلابی در غالب آثار این جشنواره دیده نشد.
در واقع بعداز ۲۷ دوره، جشنواره همچنان از نظر تقویت جریان سینمایی انقلابی ضعف دارد. از سال ۷۶ به بعد که دو جریان سینمایی روشنفکری (جشنواره ای) و فیلمفارسی با ظاهری جدید (سینمای تجاری) در کشور سربرآوردند و تبدیل به پدر خوانده های سینمای ایران شدند، جشنواره فجر هم پاساژ عرض اندام این دو جریان شد. از سویی یکی از پایه های هر جشنواره برای تقویت نگاه های خاص، انتخاب فیلم ها و اعطای جایزه به آن هاست.
اما در فجر ۲۷ این دو عمل در راستای تقویت سینمای ایرانی و اسلامی- یا همان سینمای ملی- نقص هایی داشت. مثلا چگونه است که فیلمی محترم، بدیع و با نگاه دینی و متعالی همچون «یک وجب از آسمان» به کارگردانی علی وزیریان به بخش مسابقه (سودای سیمرغ) راه نمی یابد، اما فیلم «میزاک» به کارگردانی حسین لیالستانی پذیرفته می شود؟ یا در زمینه اهدای جوایز، آثار ارزشی جشنواره، مثل «کودک و فرشته» و «به کبودی یاس» تقریبا مظلوم واقع می شوند و یا یکی دو جایزه حاشیه ای به آن ها داده می شود، اما فیلم هایی که تناسب چندانی با نام جشنواره و سی سالگی انقلاب نداشتند، جوایز اصلی را درو کردند. آیا این گونه مسائل حاکی از این نیست که نحوه سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر باید نسبت به دوره ۸ ساله موسوم به اصلاحات مورد تجدیدنظر قرار گیرد؟
۴) نحوه نمایش نسل سوم انقلاب در فیلم های فجر ۲۷ حکایتی مفصل دارد و در چند خط نمی توان به آن پرداخت. اما به اختصار می توان گفت که براساس فیلم های این دوره جشنواره، «جوان» یعنی کسی که از فرهنگ شهرک غربی پیروی می کند! اکثر کارگردانان سینمای ایران معتقدند که نسل سوم به طور مطلق افرادی هستد که از کلمات و اصطلاحات شکسته و عامیانه استفاده می کنند، در پوشش مغایر عرف عمل می کنند، آشفته هستند و کمی تا قسمتی خطرناک! به عبارتی، تنها یک طیف از جوانان این کشور که از قضا اقلیت کوچکی هم هستند در فیلم های ما به عنوان نسل سوم معرفی می شوند. مثلا در «پستچی سه بار درنمی زند» نسل جوان موجوداتی تخریب گر و عاصی به نمایش درمی آیند که با هم درگیر هستند و هر اهانتی را به یکدیگر روامی دارند(!) در «تردید»، «سوپر استار»، «درباره الی»، «شبانه روز» و در سایر فیلم ها هم وضع به همین منوال است. جای شکرش باقی است که انسیه شاه حسینی در فیلم «پنالتی» سراغی از نسل سومی های جنوب ایران گرفت و گوشه ای از غم ها و شادی های آن ها را نمایش داد.
۵) همان طور که در ابتدای این نوشته ذکر شد، جشنواره فیلم فجر ویترینی از نمایش فیلم ها در سال آتی است. براین اساس، افق سینمای ایران درسال پیش رو، نسبت به یک سال اخیر امیدوارکننده تر است. حداقل این که کمی از فضای تکراری فیلم هایی که درماه های گذشته دیدیم فاصله دارد و آثار نسبتاً متنوعی را شاهد خواهیم بود.
گرچه همچنان نقش آفرینان اصلی صحنه سینمای ایران آثاری گیشه ای چون «امشب شب مهتابه» یا «شبانه روز» هستند، اما فیلمی مثل «موش» هم درباره مسائل خاورمیانه خواهیم دید. فیلم هایی آرام و قابل احترام چون «پای پیاده» و «زمانی برای دوست داشتن» هم هستند که البته از همین حالا پیش بینی می شود که استقبال کمی از آن ها خواهد شد. البته به مناسبت سالگرد آزادسازی خرمشهر، دستمان خالی نخواهد بود و در هفته دفاع مقدس هم فیلمی متناسب خواهیم داشت... تا سال دیگر چه اتفاقاتی بیافتد و...

آرش فهیم

منبع : آتی بان