جشن خیال یا واقعیت‌ها

آیا مجموعه فیلم های جشنواره امسال نمونه مناسبی برای بررسی وضعیت و موقعیت سینمای ایران هستند؟
به هر حال معمول و مرسوم است که هر جشنواره، چشم اندازی از سینمای سال قبل و بعد خود را از جهات گوناگون به نمایش می گذارد و در مورد جشنواره بین المللی فیلم فجر بیش از هر چیز می توان به تاثیر سیاست های رسمی و دولتی که در شکل گرفتن مجموعه فیلم های سینمای ایران دخالت دارند، نگاهی جامع و منطقی انداخت. بی جهت نیست که جشنواره فجر را عده یی به عنوان بیلان کار مسوولان و متولیان دولتی سینمای ایران تلقی کرده و چند سالی است که در مقابل آن دل به داوری های جشن خانه سینما بسته اند.
اما واقعیت این است که طی چند سال اخیر متولیان و مسوولان سینما نیز متوجه فقدان کارایی جشنواره یی که یکسره نمایش دهنده سلیقه آن- چه از طریق انتخاب فیلم ها و چه در اعلام نتایج برگزیدگان- شده اند و تلاش کرده اند در حد ممکن حضور خود را در سایه و پشت پرده برده و جوری قلمداد کنند که این جشن فراتر از نوعی نمایشگاه فعالیت های مدیریتی آنها اعتباری مستقل و شایسته پیدا کند. اما از آنجا که بنیان این جشنواره وابسته به دولت است و تمام ملزومات برگزاری آن از بودجه تا تعیین سیاست ها و انتخاب هیات های انتخاب و داوری به عهده سیاستگذاران و مسوولان سینما است طبیعتاً حد فراوانی از فداکاری را نیازمند خواهد بود تا وجهه مستقل خود را پیدا کند.
البته به صراحت باید گفت هرگاه مجموعه مدیریتی کشور صاحب این میزان فداکاری و از خودگذشتگی شده اند نه تنها جشنواره فجر در بهترین و قانع کننده ترین شکل خود برگزار شده، بلکه اساساً سینمای ایران گام های بلندی را رو به جلو برداشته.
همه اینها را برای این گفتم که به این نکته برسم... جشنواره امسال در بیست و پنجمین سالگرد برگزاری خود- به لحاظ حضور مسلط دیدگاه های برگزارکنندگانش- دوره یی چشمگیر و از جهت حذف و فقدان نمایش مجموعه فیلم های بدنه سینمای ایران رکورددار است.
این نکته بیش از آنکه ارتباط مستقیم به خود مسوولان داشته باشد قطعاً ریشه در روحیه محافظه کارانه هیاتی دارد که تحت عنوان هیات انتخاب نقش مهمی در شکل دادن به حال و هوای جشنواره دارند و میزان جسارت و استقلال آنها می تواند تاثیرات شگرفی بر نتایج عمومی هر جشنواره بگذارد. آمار خوشبختانه یا متاسفانه صداقتی غریب دارند.
از میان ۲۴ فیلم انتخاب شده برای بخش مسابقه ۲۲ فیلم توسط مراکز دولتی سرمایه گذاری و تولید شده اند، شاید برای شما هم باورکردنی نباشد که فقط دو یا سه فیلم جشنواره امسال بازتاب دهنده سلیقه بخش خصوصی و اصطلاحاً بدنه سینمای ایران است و تفکر و سلیقه یی که تولیدات رسمی و دولتی را شکل می دهد در این جشنواره اکثریتی نزدیک به تمام دارد.
اما خود شما هم با مراجعه به تیتراژ فیلم ها پی خواهید برد که امسال بنیاد سینمایی فارابی با ۱۰ فیلم، تلویزیون و سیمافیلم با ۵ فیلم، مرکز گسترش سینمای تجربی و نیمه حرفه یی با ۴ فیلم، موسسه ناجی هنر، شهرداری تهران و بنیاد شهید نیز هر کدام با یک فیلم سرمایه گذارانی هستند که آثارشان برای حضور در بخش مسابقه سینمای ایران جشنواره امسال انتخاب شده اند.
روی مشارکت این نهادها یا بخش خصوصی نیز چندان حساب نکنید که در رابطه معمول سینمای ایران وقتی پای مشارکت یک مرکز دولتی با تهیه کننده بخش خصوصی در میان باشد، خبری از سرمایه گذاری نقدی از سوی تهیه کننده بخش خصوصی در حد قابل ذکر و چشمگیر نیست و تمامیت اثر تحت سیطره سلیقه و نظرات نهاد دولتی سرمایه گذار شکل می گیرد.
با یک نگاه گذرا می توان دریافت حتی در بخش فیلم های میهمان جشنواره نیز اوضاع از همین قرار است و گویا قرار نبوده جشنواره امسال ارائه کننده تصویری از سینمای حرفه یی ایران باشد.
بخش عمده یی از فیلم های جشنواره امسال حتی شانس و امکان نمایش عمومی هم پیدا نخواهند کرد یا در صورت اکران محدود و حتی با انواع و اقسام حمایت های خاص قادر به یافتن مخاطبان واقعی خود نخواهند شد، چرا که متاسفانه در عرصه سینمای دولتی آنچه در وهله اول اهمیت دارد توجه به خواست و سلیقه های نهاد سفارش دهنده و سرمایه گذار است.
البته مفهوم این حرف ها نفی لزوم مشارکت و حمایت دولت از تولیدات سینمایی نیست بلکه اتفاقاً فیلم های جشنواره امسال نشان می دهد چنین انرژی و عزم مصممی برای سرمایه گذاری در سینما در عمل تبدیل به آثاری می شوند که قادر به جلب مخاطب و حتی به جا آوردن رسالت اولیه خود- یعنی انتقال مفهوم یا پیام مشخص به او- نمی شوند.
از سوی دیگر حتی با وجود تولید انبوهی فیلم با حمایت های دولتی شاید بهتر می بود جشنواره تصویری واقع بینانه از اوضاع و احوال سینمای ایران ارائه می کرد. که در حال حاضر با حذف جریان حرفه یی سینما و سرمایه گذاری بخش خصوصی آن، چنین اتفاقی نیفتاده و مشخص است فیلم ها با دیدگاه و سلیقه یی که به ظاهر بوی نخبه گرایی و در اصل مخاطب گریزی می دهد انتخاب شده اند. این یادداشت قطعاً به مفهوم نفی تمام دستاوردهای جشنواره فیلم فجر نیست، بلکه اتفاقاً بر این نکته تاکید دارد که هزینه و زمان بسیاری صرف اعتلای اعتبار این جریان سینمایی شده و در حال حاضر حفظ و افزایش این اعتبار مثل همیشه در گرو نسبت مستقیم حاصل این جشن با واقعیت های سینمای ایران است.
اگر برنامه ریزان این رویداد بی توجه به واقعیت ها صرفاً در پی چیدمان ویترینی زیبا و ظاهرالصلاح برای فعالیت های خودشان هستند، باید توجه داشته باشند این مسیر به حذف واقعیت ها و بی اعتمادی نسبت به حرکت شان منجر خواهد شد.

اصغر نعیمی

منبع : روزنامه اعتماد