نقد الگوی تغذیه ایرانیان

پیش از پایان سال ۱۳۸۷، هفته‌نامه سلامت بر آن شد تا به منظور کاهش میزان مصرف قند و شکر که سرانه مصرف آن در ایران بالاتر از استاندارد جهانی است، طی گفتگوهایی با کارشناسان رشته‌های مختلف پزشکی و همچنین نمایندگان مجلس شورای اسلامی‌خطرات مصرف بی‌رویه این مواد غذایی را گوشزد کند و سعی در فرهنگ‌سازی هر چه بهتر برای کاهش مصرف این مواد غذایی نماید. بازتاب گزارش‌های سریالی سلامت در خصوص عوارض مصرف بی‌رویه قند، شکر و نمک، بعد از پایان تعطیلات نوروزی در خبرگزاری‌های کشور به چشم می‌خورد. از این رو بر آن شدیم هم زمان با نامگذاری سال ۱۳۸۸ به‌عنوان سال اصلاح الگوی مصرف، با کارشناسان تغذیه در خصوص اصلاح الگوی مصرف برخی از رایج‌ترین مواد غذایی ایرانی‌ها مشورت کنیم...
● هر ایرانی سالی ۳۰ کیلوگرم شکر مصرف می‌کند
طبق اعلام وزارت بازرگانی در حالی که ایران بعد از روسیه بزرگ‌ترین واردکننده شکر است، سرانه مصرف این ماده غذایی در کشور ۳ کیلوگرم بالاتر از میانگین جهانی است و به عبارت ساده‌تر هر ایرانی در سال حدود ۳۰ کیلوگرم شکر مصرف می‌کند. دکتر مسعود کیمیاگر، مدیرگروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی ایران در خصوص عوارض مصرف قند و شکر می‌گوید: «استفاده بی‌رویه شیرینی‌ها می‌تواند بیماری‌های بسیاری از قبیل دیابت، ناراحتی‌های قلبی‌‌عروقی، افزایش فشار خون و چاقی را به دنبال داشته باشد. این در حالی است که ذایقه کودکان بعد از تولد با الگوی غذایی والدین شکل می‌گیرد. به عبارت ساده‌تر اگر والدین از همان ابتدا به صورت مداوم در وعده‌های غذایی کودک خود مواد غذایی شیرین را جای ندهند قطعا این کودک در سنین نوجوانی از قند و شکر کمتری استفاده کرده و سالم‌تر خواهد بود.»
وی با اشاره به نام‌گذاری سال ۸۸ به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف اضافه می‌کند: «در این فرصت بهتر است که هموطنان کشورمان الگوی مصرف مواد غذایی خود را نیز اصلاح کنند. متاسفانه در برخی از نقاط کشور، هموطنان از هر ۴ گروه مواد غذایی استفاده نمی‌کنند و در وعده‌های غذایی خود چربی‌ها و قند و شکر را که منبع اصلی انرژی هستند و به راحتی باعث ایجاد چاقی می‌شوند جایگزین مصرف گوشت، لبنیات و سبزیجات تازه کرده‌اند.»
این متخصص تغذیه ادامه می‌دهد: «امروز صحبت از این است که ایران در تولید شیر به خودکفایی رسیده است اما به اعتقاد من در شرایطی ایران خودکفا می‌شود که در تمام نقاط کشور مردم روزانه لبنیات و شیر کافی دریافت کنند.»
● سرانه مصرف سالانه روغن در ایران ۵/۴ کیلوگرم بالاتر از استاندارد جهانی
طبق اعلام شرکت بازرگانی دولتی ایران، جدای از اینکه روغن مصرفی ایرانی‌ها جامد است یا مایع، برای سرخ کردن از روغن حیوانی استفاده می‌کنند یا روغن سرخ‌کردنی، اما سرانه مصرف روغن در جهان ۵/۱۲ کیلوگرم است و سرانه مصرف روغن ایرانی‌ها به ۱۷ کیلوگرم رسیده است.
دکتر علی کشاورز، مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص مصرف روغن در بین ایرانی‌ها می‌گوید: «تا دو دهه قبل مهم‌ترین مشکل تغذیه‌ای در کشور سوءتغذیه و کمبود دریافت منابع انرژی بود اما متاسفانه امروز این مشکل به گونه‌ای دیگر به چشم می‌خورد و ایرانی‌ها با مشکل پرخوری و استفاده بیش از حد از چربی‌ها که در نهایت به چاقی و اضافه وزن منجر می‌شود روبه‌رو هستند.» این متخصص تغذیه در سال اصلاح الگوی مصرف با اشاره به مضرات مصرف بیش از حد روغن و غذاهای چرب اضافه می‌کند: «چاقی، ناراحتی‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها، نقرس، سنگ کیسه صفرا و هزار و یک بیماری دیگر همه و همه ماحصل استفاده بیش از حد از چربی‌ها و دریافت بیش از حد انرژی است.» وی ادامه می‌دهد: «امروز متاسفانه کودکان نیز از این امر مستثنا نیستند به طوری که آمار کودکان چاق و دارای اضافه وزن در مقایسه با کودکان کم وزن به مراتب بالاتر است.»
دکتر کشاورز می‌افزاید: «به اعتقاد من امروز داشتن الگوی مصرف مواد غذایی مناسب و همچنین اصلاح الگوی رفتاری مناسب نیازمند آموزش و فرهنگ سازی است. این درست است که امکانات برای انجام حرکات ورزشی در مقایسه با جمعیت ایران بسیار کم است اما متاسفانه مردم یاد نگرفته‌اند که از همین امکانات اندک نیز استفاده کنند.»
● ایرانی‌ها زیاد نمک می‌خورند
طبق آماری که معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی ایران اعلام کرده مصرف سرانه نمک در کشور ما روزانه ۱۰ تا ۱۵ گرم است که این رقم باید به ۳ گرم در روز کاهش پیدا کند. در عین حال، تازه‌ترین اظهار نظر رییس انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور حاکی از آن است که میزان نمک استفاده شده در صنایع غذایی کشور، بیش از حد استاندارد است.
دکتر احمدرضا درستی با بیان اینکه باید به برخی مواد غذایی که ظاهر سمی ندارند توجه کرد، گفت: «نمک از جمله موادی است که ظاهراً سمی به نظر نمی‌آید اما این ماده در صنعت غذایی، بسیار فراوان استفاده می‌شود.» او اضافه کرد که «هرچند، نمک، وزن غذا را زیاد کرده و سودآوری زیادی برای صنعت غذایی دارد اما صنایع غذایی باید توجه داشته باشند که استفاده زیاد از این ماده برای سلامت جامعه مضر است.» البته این اولین هشدار در مورد گرایش ایرانیان به نمک نبود زیرا رییس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت چندی قبل با اعلام این خبر که ایرانیان به‌طور متوسط بیش از سه برابر میزان مجاز نمک مصرف می‌کنند، اضافه کرده بود که میزان استاندارد مصرف نمک بین‌ ۴ تا ۵ گرم در روز است در حالی که ایرانیان به طور متوسط روزانه ۱۳ تا ۱۵ گرم نمک مصرف می‌کنند و مصرف بیش از حد نمک عامل بروز بسیاری از بیماری‌های متابولیک است. به گفته پریسا ترابی، علاوه بر کاهش میزان مصرف نمک در کشور، نوع نمک مصرفی نیز مهم است یعنی نمک مصرفی مردم باید تصفیه شده و یددار باشد و همه نمک‌های موجود در بازار باید این مشخصات را داشته و مورد تأیید وزارت بهداشت باشند. البته هنوز هم ممکن است در مکان‌هایی به صورت پراکنده شاهد عرضه نمک‌های غیر‌مجاز باشیم که باید جمع‌آوری شوند. بر اساس آخرین تحقیقات انجام شده از سوی اداره بهبود تغذیه جامعه معاونت سلامت وزارت بهداشت در سال ۸۶، از هر ۸۰۰ مورد مرگ‌و‌میر در کشور ۳۰۰ مورد ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی است و با توجه به شیوع بالای بیماری‌های قلبی عروقی و فشار خون بالا در کشور، مصرف زیاد نمک به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل خطر در بروز این بیماری‌ها محسوب می‌شود.
همان‌طور که مصرف نمک برای حفظ سلامت بدن ضروری است، مصرف بیش از حد مورد نیاز بدن نیز می‌تواند دردسرساز باشد، به‌طوری ‌که بسیاری از پزشکان از نمک با عنوان «سم سفید» یاد می‌کنند. البته در انگلستان، مصرف روزانه نمک هر فرد از ۵/۹ گرم در سال ۲۰۰۰ به ۶/۸ در سال ۲۰۰۸ کاهش یافته اما هنوز هم این مقدار زیاد است و میزان مصرف هر نفر باید به ۶ گرم در روز برسد. نکته‌ای که نباید فراموش شود این است که مقدار نمک مصرفی برای کودکان باید بسیار کمتر از ۶ گرم در روز باشد. کودکان زیر یک‌سال حتی کمتر از یک گرم در روز، کودکان بین یک تا سه سال حدود ۲ گرم، کودکان ۴ تا ۶ سال به ۳ گرم نمک در روز نیاز دارند و افراد بین ۷ تا ۱۰ سال نیز می‌توانند ۵ گرم نمک در روز مصرف کنند.

پریسا اصولی و افسانه حسن‌زاده

منبع : روزنامه سلامت