نگاهی به فیلمهای شب و هامون

● نگاهی به فیلم "شب" ساخته رسول صدر عاملی
▪ نه ، سفارشی نبود
همین ابتدای مطلب باید تکلیفمان را با اصطلاح " سفارشی بودن " روشن کنیم . کارگردان سفارشی ساز کارگردانی است که علایق و سلایق سفارش دهنده را دریافت می کند و محتوایی منطبق با آنچه سفارش دهنده کار خواسته تحویلش می دهد .
بنابر این تعریف اگر فیلمسازی مثل صدر عاملی مثل " صدر عاملی " چارچوب کلی پروژه را در نظر بگیرد و فیلمی همخوان با اعتقادات قلبی اش بسازد ، دیگر نمی توان به فیلمش انگ سفارشی بودن زد . " شب " چنین اثری است . همان جزییات و ریزه کاری هایی که " من ترانه پانزده سال دارم " را دیدنی کرده بود ، در شب نیز دیده می شود . فیلمی که حس معنوی آدمهای به شدت زمینی را نشان می دهد . . شخصیت های " شب " هنگامی که دست به دعا برمی دارند ، دوست داشتنی تر می شوند . چون پیش تر با آنها همذات پنداری کرده ایم و می توانیم احوالاتشان را در آن لحظه درک کنیم . به همین خاطر است که نیایششان بوی تظاهر و ریا نمی دهد . نامزد گروهبان ( امین حیایی ) دوست دارد کار انتقالی اش درست شود ، گروهبان به دنبال این است که زودتر به مجلس عروسی اش بسد و متهم فراری را بیابد متهم به دنبال برآورده کردن خواسته های مادرش است و ...
در این زنجیره اتفاقات، تحول شخصیت ها منطقی و باورپذیر طراحی شده است . قرار نیست متهم ( عزت ا... انتظامی ) به یک باره به یک آدم مقدس و پرهیزگار بدل شود . درست در یک لحظه دلش می گیرد و اشکش جاری می شود . واکنشش هم در همین حد است که در همان نقطه ای که هست توقف می کند و از حرم بیرون نمی رود تا از آن حال و هوا خارج نشود .
لوکیشن های شب محدود اند . منتها انتظامی و حیایی در همان فضای بسته بده و بستان های خوبی دارند و به ریتم فیلم سرعت می بخشند . شوخی های انتظامی خوب از آب در آمده و حس تعلیقی که از احتمال فرار او ناشی می شود ، موجب درگیری بیشتر مخاطب با اثر شده است . اصرار گروهبان برای مراقبت از متهم و کنترل او در شرایط بحرانی ( مثل لحظه ای که حالش به هم می خورد و همچنان با یک دستش انتظامی را گرفته است ) به تدریج بدل به یک عنصر تکرار شونده و بخشی از هویت گروهبان می شود .
اشتیاق بیش از حد متهم برای دیدن حرم موجب شده که فیلم حال و هوای معنوی دلنشینی پیدا کند . هنگامی که متهم در زائر سرای نزدیک حرم اقامت کرده و تلاش می کند تا پرده را کنار بزند ، ما هم دلمان می خواهد از پشت پرده برای لحظه ای هم که شده ، چشممان به گنبد طلایی حضرت بیافتد و ما هم طعم شیرین زیارت را بچشیم .
شب را دوست دارم . به این دلیل که نماهایی از کوچه و خیابان های خاطره انگیز مشهد را نشانمان می دهد . به این خاطر که قطعه ای از سینمای نجیب و قابل احترام " رسول صدر عاملی " است . چون می دانم برای اینکه بتواند دوربینش را داخل حرم برد ، و چند نمای محدود بگیرد چه خون دل هایی خورده است و ...
خیلی بی انصافی است که بخواهیم این همه ذوق و تلاش را با یک کلمه " سفارشی نادیده بگیریم
● نگاهی به فیلم " هامون و دریا " ، کاریکاتوری از درخت گلابی
فیلم « هامون و دریا» بخشی از آیین ها و آداب و رسوم مردم حاشیه کویر را نشان می دهد که در این مسیر « موسیقی محلی خراسان» - به عنوان یکی از دلمشغولی های مردم این دیار- جزو عناصری است که با تاکیدی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
فیلم ساز به بهانه علاقه بیش از حد شخصیت اصلی داستانش به دوتار نوازی، به معرفی و تمجید موسیقی تربت جام می پردازد، در واقع در فیلم« هامون و دریا» اشتیاق هامون ( نوجوان روستایی داستان) به آموختن دوتار و مخالفت اطرافیان به خوبی بدل به یکی از داستانک های روایت می شود؛ استاد هامون در حالی که با یک دست به سازش زخمه می زند، شاگردش را به هم نوازی دعوت می کند، افراد شرور روستا « دوتار هامون» را می شکنند و آن را در آتش می سوزانند، استاد«هامون» دوتارش را به شاگردش هدیه می دهد تا این میراث فرهنگی از نسلی به نسل دیگر منتقل شود، کودکی ٦ ساله با شور و شوق فراوان دو تار می نوازد و...
این ها اتفاقاتی است که به صورت هدفمند در فیلم نامه گنجانده شده است تا ابعاد بومی و قومی داستان برجسته تر به نظر برسد.
رویکرد « فروزش» به عناصر بومی را در دیگر نماهای فیلم نیز می توان پی گیری کرد. مراسم گلاب گیری کاشان، رنگ کردن نخ های قالی، برگزاری مراسم تعزیه، چیدن دسته جمعی میوه های باغ انار و... نماهایی است که ضمن ایجاد حسی شاعرانه، تلاش فیلم ساز را به ساخت فیلمی در دایره تعریف « سینمای ملی» نشان می دهد.
فروزش سعی کرده با طراحی داستانی عاشقانه و تا اندازه ای عرفانی، علاوه بر رسیدن به اهداف اشاره شده، جذابیت دراماتیک فیلم را افزایش دهد. هامون به دختری روستایی به نام دریادل باخته است.
بیماری دریا و تهیه دارو برای او، هامون و تعدادی از بچه های روستا را در مسیری قرار می دهد که پر از معابر و گذرگاه های پر خطر است.
نماهای زیبای بصری فیلم که نتیجه فیلم برداری هنرمندانه تورج است، فضای خوبی را برای روایت داستانی عاشقانه و بومی به وجود آورده اما فیلم ساز نتوانسته است به خوبی از توانمندی های این فضا بهره ببرد.
در « هامون و دریا» با عشقی نافرجام بین دو نوجوان مواجهیم (همچون "درخت گلابی " ) که به دلیل بازی ضعیف نا بازیگران و دیالوگ های شعاری آن ها، محصول نهایی مصنوعی و غیر قابل باور از آب درآمده و تفاوتش با فیلم موفقی چون " درخت گلابی " از زمین تا آسمان است .
این فیلم به عنوان یکی از نمایندگان سینمای کودک و نوجوان در جشنواره امسال معرفی شده است. فیلمی که با موضوعی درباره کودکان و نوجوانان ساخته شده اما فاقد جذابیت های لازم برای جذب این قشر سنی است.

احسان رحیم زاده

منبع : فیلم‌نگار