جامعه توسعه جنوب آفریقا

نوشتار حاضر به مرور بخش اقتصاد و انرژی در چهارده کشور عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» (SADC) می پردازد. کشورهای آنگولا، بوتسوانا، جمهوری دموکراتیک کنگو، لسوتو، مالاوی، موریس، موزامبیک، نامیبیا، آفریقای جنوبی، سوازیلند، ماداگاسکار، تانزانیا، زامبیا و زیمبابوه در این جامعه عضویت دارند. مطالبی نیز درباره سیشل و کومور نیز ارائه می شود.
●شرح:
بیانیه و پیمانی که به شکل گیری «جامعه توسعه جنوب آفریقا» منجرشد، در هفدهم ژوئن۱۹۹۲ در شهر ویندهوک، نامیبیا، امضا شد. آفریقای جنوبی درسال ۱۹۹۴ به «جامعه توسعه جنوب آفریقا» پیوست. موریس در سال ۱۹۹۵ و سیشل و جمهوری دموکراتیک کنگو نیز درسال ۱۹۹۷ به این جامعه پیوستند. کشور کوچک سیشل در سال ۲۰۰۴ از این جامعه خارج شد.
اوگاندا نیز در پاییز سال۲۰۰۰ پیشنهاد عضویت خود در «جامعه توسعه جنوب آفریقا» را تقدیم کرد، ولی عضویت این کشور درجامعه مزبورتأیید نشده است. ماداگاسکار به عنوان عضو ناظردر«جامعه توسعه جنوب آفریقا» حضور دارد و ممكن است در اواخر سال ۲۰۰۵ میلادی به عضویت این جامعه درآید.
کشورهای سیشل، کومور و ماداگاسکار به همراه برخی اعضای «جامعه توسعه جنوب آفریقا» مانند آنگولا، جمهوری دموکراتیک کنگو، مالاوی، نامیبیا، سوازیلند، زامبیا و زیمبابوه اعضای «بازار مشترک شرق و جنوب آفریقا» هستند.
درحال حاضر پل ریمون برینگر، نخست وزیر موریتانی، ریاست «جامعه توسعه جنوب آفریقا» را برعهده دارد. این جامعه هدف های مختلفی را دنبال می کند که از جمله آنها می توان به یکپارچگی اقتصادی منطقه ای، کاهش فقر، هماهنگ سازی و منطقی سازی سیاست ها و راهبردهای توسعه پایدار در تمام زمینه ها اشاره کرد. «پروتکل تجاری جامعه توسعه جنوب آفریقا» بر کاهش ۸۵ درصدی موانع تعرفه ای داخلی تأکید دارد. کشورهای عضو این جامعه تلاش می کنند واحد پول مشترک برای خود ایجاد کنند.
در مارس ۲۰۰۴، دبیر اجرایی «جامعه توسعه جنوب آفریقا» طرحی راهبردی را ارائه کرد که جدول زمانی یکپارچگی اقتصادی در منطقه را مشخص می كرد. برخی از نکاتی که در این طرح راهبردی مطرح شده بود، عبارتند از: ایجاد یک منطقه آزاد تجاری تا سال ۲۰۰۸ میلادی؛ ایجاد اتحادیه گمرکات جامعه توسعه جنوب آفریقا و اجرای قانون مشترک تعرفه خارجی تا سال ۲۰۱۰ میلادی؛ ایجاد بانک مرکزی جامعه توسعه جنوب آفریقا و فراهم آوردن زمینه برای پول واحد این جامعه تا سال ۲۰۱۶ میلادی؛ ایجاد صندوق توسعه منطقه ای جامعه توسعه جنوب آفریقا و سازکارهای تأمین بودجه آن تا سال ۲۰۰۵ میلادی و توافقنامه ایجاد بازار مشترک (منطقه ای) تا سال ۲۰۱۲ میلادی.
در سال ۲۰۰۴، تولید ناخالص داخلی درکل کشورهای عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» ۴/۲۹۶ میلیارد دلار بود. البته اقتصادهای ملی در هر یک از کشورهای عضو این جامعه به لحاظ ساختاری با یکدیگر تفاوت دارند و هر یک از آنها در مرحله متفاوتی از توسعه قرار دادند. آفریقای جنوبی بزرگ ترین و پیشرفته ترین اقتصاد منطقه را دارد. تولید ناخالص داخلی این کشور ۱/۲۱۳ میلیارد دلار بوده است که از دو برابر کل تولید ناخالص داخلی در دیگر کشورهای عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» نیز بیشتر است. چالش ها و سختی های ناشی از خلع سلاح و بازسازی در آنگولا و جمهوری دموکراتیک کنگو و کشمکش ها و اختلاف های پیوسته داخلی در زیمبابوه تأثیرهای منفی چشمگیری براقتصاد این کشورها برجای گذاشته است. اقتصاد زیمبابوه در پنج سال اخیر، وضع نامساعدی داشته است؛ به گونه ای كه در این مدت، تولید ناخالص داخلی این کشور ۳۰ درصد کاهش یافته است و در سال ۲۰۰۳ تورم در این کشور ۶۰۰ درصد بوده است. اما پس از امضای قراردادهای صلح در کشورهای آنگولا و جمهوری دموکراتیک کنگو، تولید ناخالص داخلی در آنها رو به فزونی نهاده است.
اما کشورهای عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» از لحاظ انرژی چه جایگاهی دارند؟ به طور کلی، جنوب آفریقا صادرکننده انرژی است. در سال ۲۰۰۳، کشورهای جنوب آفریقا روی هم رفته ۹/۵ کوادریلیون بی.تی.یو انرژی مصرف کردند(۴/۱ درصد کل مصرف انرژی در جهان). در همین سال، کشورهای جنوب آفریقا ۵/۸ کوادریلیون بی.تی.یو انرژی تولید کردند که۲ درصد کل تولید انرژی در جهان محسوب می شود.
کشورهای این منطقه در سال ۲۰۰۳ میلادی ۳۳/۱۲۶ میلیون تن گاز دی اکسید کربن وارد جو زمین کردند۸/۱ کل انتشار گاز دی اکسید کربن در سراسر جهان آفریقای جنوبی، که بزرگ ترین اقتصاد منطقه است، حدود ۱/۸۳ درصد کل مصرف انرژی این منطقه را به خود اختصاص داده است. این کشور ۹/۴ کوادریلیون بی.تی.یو انرژی مصرف می کند. آفریقای جنوبی ۴/۶۹ درصد(۹/۵ کوادریلیون بی.تی.یو) از تولید انرژی منطقه و۸/۸۸ درصد انتشار گاز دی اکسید کربن منطقه ۱۱۲ میلیون تن) را به خود اختصاص داده است.
دراین منطقه منابع عظیم زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی وجود دارد. تولید برق در جنوب آفریقا به طور عمده در نیروگاه های حرارتی یا برق-آبی صورت می گیرد. تنها تأسیسات هسته ای موجود در منطقه جنوب آفریقا در کشور آفریقای جنوبی قرار دارد. به دنبال توسعه حوزه های گاز طبیعی در موزامبیک، نامیبیا، آفریقای جنوبی و تانزانیا، مصرف گاز طبیعی در این منطقه افزایش یافته است. از آن جا که زندگی شهری در کشورهای مختلف این منطقه چندان توسعه نیافته است، دسترسی تجاری به منابع انرژی آن محدود است(تنها ۴/۲۵ درصد جمعیت کشورهای جنوب آفریقا در مناطق شهری زندگی می کنند). بیشترساکنان کشورهای جنوب آفریقا برای تأمین انرژی مورد نیاز خود از چوب و زغال (چوب)استفاده می کنند.
●نفت
آنگولا، بزرگ ترین کشور تولید کننده نفت در جنوب آفریقا، درسال ۲۰۰۴ روزانه ۰۵/۱ میلیون بشکه نفت تولید می کرد. ذخایر اثبات شده نفت این کشور ۴/۵ میلیارد بشکه برآورد شده که معادل ۹۶ درصد کل ذخایر اثبات شده نفت در منطقه جنوب آفریقا است. در مناطق فلات قاره آفریقای جنوبی و جمهوری دموکراتیک کنگو نیز منابع نفت وجود دارد. پالایشگاه های این منطقه بیشتر در آفریقای جنوبی متمرکز شده اند. آفریقای جنوبی، بزرگ ترین مصرف کننده نفت در منطقه جنوب آفریقا است. حدود ۶۸ درصد کل نفت این منطقه در آفریقای جنوبی مصرف می شود. این کشور پس از مصر بزرگ ترین مصرف کننده نفت در آفریقا است.
●اکتشاف و تولید
دربیست سال گذشته تولید نفت خام در آنگولا چهار برابر شده است. شرکت های نفتی بزرگ خارجی و بین المللی در منطقه جنوب آفریقا فعالیت دارند و سرگرم انجام فعالیت های اکتشاف و تولید هستند.
تولید نفت در آفریقای جنوبی تنها ۱۰ درصد نیاز داخلی این کشور را تأمین می کند. «پترو اس.ای»، که شرکت ملی نفت آفریقای جنوبی محسوب می شود، تلاش های خود را برسواحل غربی و جنوبی آفریقای جنوبی متمرکز کرده است. کشورهای نامیبیا، جمهوری دموکراتیک کنگو، ماداگاسکار، سیشل و تانزانیا نیز قراردادهایی با شرکت های بزرگ خارجی برای اکتشاف و تولید نفت در منطقه جنوب آفریقا امضا کرده اند.
●پالایش نفت خام
بیشتر پالایشگاه های نفت جنوب آفریقا در کشور آفریقای جنوبی متمرکز شده اند. این کشور چهار پالایشگاه نفت دارد که ظرفیت پالایش آنها روی هم رفته ۴۸۹۵۴۷ بشکه در روز است. دیگر پالایشگاه های منطقه جنوب آفریقا در کشورهای آنگولا، ماداگاسکار، تانزانیا و زامبیا قرار دارند.
پالایشگاه اوآندا در آنگولا روزانه ۳۹ هزار بشکه نفت تصفیه می کند؛ پالایشگاه تواماسینا در کشور ماداگاسکار، روزانه ۱۵ هزار بشکه نفت تصفیه می کند؛ ظرفیت تصفیه نفت پالایشگاه دارالسلام، در تانزانیا، نیز روزانه ۱۴۹۰۰ بشکه است؛ و پالایشگاه ندولا در زامبیا قادر است روزانه ۲۳۷۵۰ بشکه نفت را تصفیه کند.
آنگولا اعلام کرده است در نظر دارد پالایشگاه دیگری در نزدیکی شهر ساحلی «لوبیتو» ایجاد کند. قرار است عملیات ساخت این پالایشگاه که روزانه ظرفیت پالایش ۲۰۰ هزار بشکه نفت خام دارد، تا سال ۲۰۰۶ آغاز شود. این کشور همچنین قصد دارد ظرفیت تنها پالایشگاه خود را به ۶۰ هزار بشکه در روز برساند. این پالایشگاه باید ویژگی ها و معیارهایی که «جامعه توسعه جنوب آفریقا» تعیین کرده است، داشته باشد. برای مثال، پالایشگاه مزبور باید سرب را از بنزین تولیدی خود حذف کند و اکتان موجود در آن را افزایش دهد. درسال ۲۰۰۳، یک شرکت آمریکایی مجوز ساخت پالایشگاهی در نامیبیا را به دست آورد. نامیبیا در حال حاضر پالایشگاه نفت ندارد.
●مصرف نفت
درسال ۲۰۰۴، کشورهای جنوب آفریقا روزانه ۶۸۵ هزار بشکه نفت مصرف می کردند. بخش عمده نفت مصرفی در این منطقه نفت وارداتی است. آنگولا و جمهوری دموکراتیک کنگو تنها کشورهای منطقه هستند که نفت صادر می کنند. چند کشور منطقه، به ویژه زامبیا، با کمبود دوره ای و گاهی اوقات شدید نفت روبه رو بوده اند.
کشور بوتسوانا برای تأمین نیاز خود به فرآورده های نفتی به آفریقای جنوبی وابسته است. نامیبیا نیز حدود ۹۰ درصد نیاز خود به فرآورده های نفتی را از آفریقای جنوبی تأمین می کند. مالاوی نیز بخش اعظم نفت مورد نیاز خود را از طریق بندرهای آفریقای جنوبی و تانزانیا تأمین می کند. درسال ۲۰۰۴، زامبیا توافقنامه ای را با ایران امضا کرد که براساس آن مقرر شد تهران ۳/۴ میلیون بشکه نفت به این کشور بفروشد، ولی به علت مشکلات پشتیبانی و مالی این امر هنوز محقق نشده است.
کشورهای کومور، سیشل و موریتانی نیز بخش اعظم انرژی و سوخت مورد نیاز خود را وارد می کنند. شرکت نفت هند یک پایانه ذخیره سازی فرآورده های نفتی در موریتانی ایجاد کرده است که ظرفیت آن ۱۸ هزار تن است. این شرکت در نظر دارد حضور خود را در موریتانی و کل منطقه جنوب آفریقا گسترش دهد.●گاز طبیعی
درجنوب آفریقا، منابع قابل توجه گاز طبیعی وجود دارد. میزان منابع اثبات شده گاز طبیعی در آنگولا ۶/۱ تریلیون فوت مکعب، در جمهوری دموکراتیک کنگو ۳۵ میلیارد فوت مکعب، در موزامبیک ۵/۴ تریلیون فوت مکعب، در نامیبیا ۲/۲ تریلیون فوت مکعب، در آفریقای جنوبی یک میلیارد فوت مکعب و در تانزانیا ۸۰۰ میلیارد فوت مکعب است. به طورکلی، منطقه جنوب آفریقای حدود ۹/۱ درصد از منابع گاز طبیعی قاره آفریقا را در خود جای داده است. برای گسترش استفاده از گاز طبیعی در منطقه، چندین پروژه توسعه حوزه های گازی در دست اجرا است.
نامیبیا پروژه هایی برای استفاده منابع گاز طبیعی، به ویژه گاز طبیعی همراه با نفت، دنبال می کند. شرکت های بزرگ نفتی مانند شورون تگزاکو و کنسرسیومی متشکل از اگزون موبیل، بریتیش پترولیوم، توتال و نورسک هیدرو در اجرای این پروژه به دولت آنگولا کمک می کنند. قرار است تأسیسات مربوط به ال.ان.جی در شمال آنگولا ایجاد شود. انتظار می رود این پروژه در سال ۲۰۱۰ تکمیل شود.
دولت نامیبیا در اکتبر۲۰۰۴ اعلام کرد می تواندگازطبیعی را که از حوزه گازی کودو به دست می آید، تا سال ۲۰۰۹ صادر کند. مطالعات امکان پذیری درباره امکان صدور گاز طبیعی از این حوزه گازی(که در سال ۱۹۷۴ کشف شد) در دست انجام است. این پروژه یک میلیارد دلاری را چند شرکت داخلی و خارجی انجام می دهند. در این پروژه، توسعه میدان گازی کودو (که ذخایر اثبات شده گاز آن ۳/۱ تریلیون فوت مکعب برآورد شده است) و ایجاد یک نیروگاه ۸۰۰ مگاواتی لحاظ شده است. در حال حاضر، جست و جو برای یافتن منابع گازی موزامبیک صورت می گیرد.
●زغال سنگ
منطقه جنوب آفریقا، به ویژه کشور آفریقای جنوبی، دارای منابع عظیم زغال سنگ است. میزان ذخایر قابل برداشت زغال سنگ در این منطقه ۱/۵۵ میلیارد تن تخمین زده شده است که معادل ۶ درصد ذخایر قابل برداشت زغال سنگ در جهان است.
در سال ۲۰۰۳، کشورهای منطقه جنوب آفریقا روی هم رفته ۲۶۹ میلیون تن زغال سنگ تولیدکردند که ۲۶۴ میلیون تن آن متعلق به کشور آفریقای جنوبی بود. آفریقای جنوبی، در همین حال، بزرگ ترین مصرف کننده زغال سنگ منطقه جنوب آفریقا است؛ به گونه ای که این کشور در سال ۲۰۰۳ حدود ۹۷ درصد کل زغال سنگ مصرفی منطقه را به خود اختصاص داده بود.
در سال ۲۰۰۴، یک شرکت برزیلی امتیاز بهره برداری از منابع زغال سنگ «موآیتز» در موزامبیک را به دست آورد. این منابع بزرگ ترین منابع زغال سنگ دست نخورده در جهان هستند و میزان ذخایر زغال سنگ قابل برداشت آنها ۴/۲ میلیارد تن برآورد شده است. یک شرکت هندی هم توانسته است در مناقصه ایجاد خط آهن میان محل این منابع زغال سنگ و چند شهر بندری در موزامبیک پیروز شود. اگر این خط آهن ساخته شود، دیگر کشورهای منطقه، مانند زیمبابوه، مالاوی، زامبیا و جمهوری دموکراتیک کنگو نیز می توانند از زغال سنگ استخراج شده از این محل استفاده کنند. کشور مالاوی هم که از ذخایر زغال سنگ بهره مند است، به علت مشکلات مالی نتوانسته است استخراج زغال سنگ از این منابع را به شکل مطلوب دنبال کند.
کشور زیمبابوه در بهره برداری از منابع زغال سنگ خود و انتقال آنها به مبادی صادراتی و مصرف به خطوط راه آهن خود وابسته است، ولی به علت کمبود ساخت کار انتقال زغال سنگ استخراج شده در این کشور مختل شده است.
●برق
در اول ژانویه۲۰۰۳ میلادی، ظرفیت تولید برق در منطقه جنوب آفریقا ۵۲۲۷ مگاوات بود. در حوزه برق نیزآفریقای جنوبی، بزرگ ترین تولیدکننده محسوب می شود. کشورهای موزامبیک، زیمبابوه و زامبیا در رده های بعدی قرار دارند. در سال ۲۰۰۳ آفریقای جنوبی ۹/۲۱۵ میلیارد کیلووات ساعت، موزامبیک ۱/۱۵ میلیارد کیلووات ساعت، زیمبابوه ۹/۸ میلیارد کیلووات ساعت و زامبیا ۴/۸ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کردند. در همین سال آفریقای جنوبی ۴/۱۹۷ میلیارد کیلووات ساعت، زیمبابوه ۶/۱۱ میلیارد کیلووات ساعت، موزامبیک ۵/۱۰ میلیارد کیلووات ساعت و زامبیا ۸/۵ میلیارد کیلووات ساعت برق مصرف کردند.
در سال ۱۹۹۵ کشورهای عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» اقدام به تأسیس «شبکه یکپارچه برق جنوب آفریقا» کردند. هدف از ایجاد این شبکه، تأمین برق مطمئن و مقرون به صرفه برای همه کشورهای منطقه بود. شرکت های برق ملی کشورهای عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» دراین شبکه عضویت دارند. مرکز هماهنگ کننده فعالیت این شبکه در شهر «هراره»، پایتخت زیمبابوه، واقع است.
شرکت «اسکوم»، که یک شرکت دولتی در آفریقای جنوبی است، بیش از ۹۵ درصد برق مورد نیاز این کشور را تأمین می کند. این شرکت بزرگ ترین تولید کننده برق منطقه جنوب آفریقا است. آفریقای جنوبی حدود ۷۴ درصد برق مورد نیاز خود را از زغال سنگ تولید می کند. تنها نیروگاه هسته ای آفریقای جنوبی در «کوئبرگ»، واقع در نزدیک کیپ تاون، قرار دارد. این نیروگاه، برق مورد نیاز استان کیپ غربی را تأمین می کند. این نیروگاه هسته ای می تواند ۳۰ تا ۴۰ سال دیگر فعالیت داشته باشد.
منطقه جنوب آفریقا در حال حاضر با مشکل کمبود برق دست به گریبان است، ولی پیش بینی می شود اگر سرمایه گذاری لازم در بخش برق صورت نگیرد، تا سال ۲۰۰۷ بحران برق به شکل جدی در این منطقه نمایان خواهد شد. مصرف برق در منطقه جنوب آفریقا چنان افزایش یافته است که شرکت «اسکوم» هم نمی تواند پاسخ گوی آن باشد.
جمهوری دموکراتیک کنگو منابع بالقوه عظیم انرژی دارد. این کشور توان تولید ۱۰۰ هزار مگاوات انرژی برق-آبی را درسال دارد، ولی به علت كشمكش و درگیری سیاسی در این کشور، سرمایه گذاران علاقه ای به فعالیت در این کشور ندارند. جمهوری دموکراتیک کنگو به دیگر کشورهای منطقه برق صادر می کند.
کشور بوتسوانا نیز قصد دارد تا سال ۲۰۰۹ حدود ۷۲ درصد شهروندان این کشور را از انرژی برق برخوردار سازد. این کشور همچنین در نظر دارد تا سال ۲۰۱۶ کل جمعیت خود را از این منبع انرژی بهره مند کند. در حال حاضر تنها ۲۲ درصد مردم بوتسوانا انرژی برق دارند. در ژانویه ۲۰۰۴، آفریقای جنوبی اعلام کرد از سرمایه گذاری بخش خصوصی این کشور در تولید برق استقبال می کند.
کشور ماداگاسکار نیز در حال حاضر از خاموشی های مکرر رنج می برد. علت این امر تمام شدن ذخایر سوخت این کشور بوده است. سوء مدیریت و افزایش جهانی بهای نفت از جمله دلایل این وضعیت هستند. نامیبیا حدود ۵۰ درصد برق خود را در داخل کشور، به ویژه نیروگاه برق-آبی «رواکانا» تأمین می کند. این کشور برای تأمین نیازهای خود از آفریقای جنوبی برق وارد می کند.
زیمبابوه حدود ۳۵ درصد برق مورد نیاز خود را وارد می کند ولی در سال گذشته ظرفیت تولید برق خود را به شکل چشمگیری افزایش داد. این کشور در اواخر سال ۲۰۰۴ میلادی قراردادهایی را با چند شرکت چینی امضا کرد که براساس آنها دو نیروگاه «کاریب» و «هوانج» توسعه می یابند. زیمبابوه قراردادی نیز با ایارن امضا کرده است که براساس آن قرار است یک نیروگاه گازی در زیمبابوه ساخته شود.
کشور تانزانیا بخش اعظم انرژی تولیدی خود را از نیروگاه های برق- آبی به دست می آورد، اما به دنبال خشکسالی ۲۰۰۴ میلادی، بیشتر تأسیسات برق-آبی این کشور نصف ظرفیت خود تولید داشتند. همین امر سبب شد بانک جهانی یک کمک اضطراری در اختیار تانزانیا قرار دهد. «شرکت توزیع برق تانزانیا» امیدوار است در سال ۲۰۰۵ حدود ۴۰ درصد برق خود را از منابع برق-آبی و ۶۰ درصد آن را از منابع حرارتی تأمین كند.
زامبیا منابع عظیم آب دارد و بخش اعظم برق مورد نیاز خود را از تأسیسات و نیروگاه های برق- آبی تأمین می کند. این کشور به کشورهای همسایه خود، به ویژه تانزانیا و کنیا، برق صادر می کند. در سال ۲۰۰۴، ایران و زامبیا قراردادی برای ساخت یک نیروگاه برق-آبی ۱۲۰ مگاواتی امضا کردند.

احمدی

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا