دیپلماسی ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس

پس از حضور رئیس جمهور ایران، آقای احمدی نژاد، در اجلاس کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تا کنون اظهارنظرهای بسیار متفاوتی در مورد آن ابراز شده است. عده ای آن را موفق دانسته و گامی مثبت و ناشی از دیپلماسی فعال ارزیابی کردند و عده ای آن را اشتباه دانسته و دلایلی نیز برای اثبات نظر خود اقامه نمودند. در این نوشتار تلاش می کنیم با ملاک قرار دادن ضوابط علمی حاکم بر روابط بین الملل و بدون توجه به سلایق شخصی این موضوع را ارزیابی کنیم تا باعث کمک به روشن شدن افکار عمومی و فضای سیاسی کشور شود.
دلایلی که برای ناموفق دانستن این سفر عنوان شده چند محور را در شامل می شود:
۱) این سفر بنا به دعوت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نبوده و ایران برای شرکت در این اجلاس درخواست داده است.
۲) برخورد کشورهای خلیج فارس با رئیس جمهور ایران خوب نبوده است و آنها عرف دیپلماتیک را رعایت نکرده اند.
۳) کشورهای عربی پس از این اجلاس باز هم بر ادعای قدیمی خود مبنی بر حاکمیت امارات بر جزایر ایرانی تاکید کرده و باز هم از لفظ خلیج عربی استفاده کردند.
کسانی که با مفاهیم رایج در روابط بین الملل آشنا باشند به خوبی می دانند که حضور در یک اجلاس جز با توافق تمام طرفها ممکن نیست و تا موضوعی جدی برای طرح وجود نداشته باشد، دیداری صورت نمی گیرد. ماهیت روابط دولتها با روابط اشخاص تفاوت ماهوی دارد و مساله ای نیست که از احساسات و عواطف شخصی پیروی کند. نگاهی اجمالی به انبوه مذاکرات و نشستهایی که در قرن بیستم صورت گرفته است به خوبی حقایق مورد نظر را نشان می دهد. مذاکرات گسترده مربوط به کنترل تسلیحات بین ایالات متحده و شوروی به درخواست کدام یک از طرفین صورت می گرفت؟ مذاکرات صلح بین آمریکا و ویتنام شمالی به درخواست ویتنام شمالی بود یا آمریکا؟ و... کدام تئوری در روابط بین الملل معتقد به این است که درخواست دهنده مذاکره به معنای بازنده دیپلماسی است؟
همه دولتها تعریف دقیقی از منافع ملی دارند و همه دولتها با ارزیابی کامل شرایط واکنش نشان می دهند؛ هیچ کشوری به صورت فی البداهه برای سیاست خارجی تصمیم نمی گیرد. هر گاه مذاکره ای بین دو دولت یا دو گروه از کشورها و یا کشوری با گروهی از کشورها صورت گیرد حتماً با توافق همه کشورهای درگیر در مساله و با علم به این صورت می گیرد که با مذاکره می توان مسالی را از پیش رو برداشت و بحثهای بی پایان راجع به درخواست دهنده نمی تواند به روشن شدن طرف پیروز بیانجامد. برای ارزیابی اینکه چه کسی پیروز میدان دیپلماسی بوده است باید به توان هر طرف در بکارگیری ابزارهای قدرتی که در اختیار دارد توجه کرد. هیچ اهمیتی ندارد که درخواست از طرف چه کسی بوده است چون در منطق واقع گرایی که علم به منافع ملی قطعی و کامل است نمی توان به این موضوع دست یافت. در هر دوره از زمان تماسهای بی شماری بین دولتها وجود دارد که پس از ارزیابی دقیق طرفین می تواند به مذاکره منجر شود و یا نشود. چیزی که جلوی دوربین ها اتفاق می افتد هیچ درصدی از دیپلماسی نیست و فقط یک ظاهر رسانه ایست.
منطق حاکم بر نظام بین الملل منطق قدرت است و نه بیشتر؛ هر مذاکره ای برای تفهیم قدرت کشورها به همدیگر است و منافع خود را با توجه به قدرتی که در اختیار دارند بدست می آورند و اینکه دعوتنامه چه کسی زودتر در دبیرخانه فلان شورا یا سازمان ثبت شود اهمیتی ندارد. بطور خلاصه اینکه درخواست از طرف چه کسی بوده است هیچ اهمیتی ندارد زیرا طرفین دریافته اند که مسائلی برای طرح بین طرفین وجود دارد و باید بدانها پرداخت.
● تفهیم مواضع جدی به اعراب پس از آناپولیس
مقطعی که اجلاس پس از آن اتفاق فتاد از تمام مسائل دیگر مهم تر است که متاسفانه در نشریات داخلی اصلاً بدان پرداخته نشد. آناپولیس که برای کمک به حل و فصل مساله فلسطین تشکیل شده بود ماهیتی فراتر از تعریف ظاهری ارائه شده برای آن داشت. ایالات متحده و اسرائیل هر کدام مطامع خاصی از آناپولیس داشتند که صلح با اعراب و تشکیل حکومت عربی هدف هیچ کدام از آنها نبود. امریکا به دنبال جمع کردن کشورهای عربی پیرامون خود برای مقابله و منزوی کردن ایران بود و اسرائیل نیز برای ایجاد ائتلافی از اعراب علیه حماس و در فشار قرار دادن سوریه بود تا این کشور فکر تسلط مجدد بر جولان را برای همیشه از سر بیرون کند. اسرائیل هیچ گاه بر سر جولان با سوریه مذاکره نخواهد کرد. جولان برای اسرائیل اهمیت استراتژیک دارد که در اینجا بیش از این بدان نمی پردازیم.
اعراب به خوبی می دانستند که آمریکا یک سوی ماجراست و سوی دیگر ایران قرار دارد که نمی توان آنرا نادیده گرفت و بازیگر اصلی در منطقه محسوب می شود. نادیده گرفتن ایران برای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس عواقب خطرناکی دارد.
رئیس جمهور ایران در این اجلاس اهمیت موضوع و واقعیت قدرت ایران را به اعراب تفهیم کرد و به آنها یادآور شد که ماجراجویی علیه ایران عواقب خطرناکی برای آنها دارد. موضع گیریهای کشورهای عربی به خوبی نشان داد که دیپلماسی ایران آنطور که گفته می شد نا موفق نبوده است و برخی رسانه های غربی به خوبی موضوع را دریافتند و نوشتند که آمریکا به اعراب پیغام داده که باید بین ایران و آمریکا یکی را انتخاب کنند. ایران باید از تمام ظرفیتهای خود برای تغییر شرایط استفاده کند. رئیس جمهور ایران به خوبی پیغامی را که باید به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برساند رسانید.
● جزایر سه گانه و خلیج عربی
آیا می توان گفت که تاکید دوباره اعراب بر لفظ خلیج عربی و تکرار ادعایشان در مورد جزایر سه گانه به معنی ناموفق بودن حضور رئیس جمهور در این اجلاس است؟ تاکنون کسی که با منطق علمی حاکم بر روابط بین الملل آگاه باشد چنین ادعایی نکرده است و نگفته است که با چند روز مذاکره می توان همه چیز را تغییر داد. اینکه کشورهای عربی مساله جزایر سه گانه را مطرح کرده اند و بر آن پافشاری می کنند و یا برای ساختن تاریخی نو به سود خود و ایجاد اتحاد بین اعراب بحث خلیج عربی را مطرح می کنند، ریشه در دلایلی دارد که هنوز پابرجاست و به این زودی هم تغییری در آن پدید نمی آید. کشورهای عربی در طول دوران تنش زدایی در سیاست خارجی بین سالهای ۶۸ تا ۷۶ و تداوم این سیاست با قدرت بسیار بیشتر در دوران دولت هشتم از شعار خود دست نکشیدند و بر خلاف خوشبینیهایی که در داخل کشور حاکم بود که از هیچ بنیان علمی هم پیروی نمی کرد تغییری در سیاست اعراب بوجود نیامد. اعراب برای آنچه که تهدید ایران می نامند دست به تشکیل شورای همکاری خلیج فارس زدند و تاکنون هم در همین جهت حرکت کرده اند. باز کردن پای آمریکا به کشورهایشان و اجازه دادن به آمریکا برا ی تاسیس پایگاه نظامی؛ برای برقراری موازنه قدرت با ایران بوده است. واقعیت اینست که کشورهای عربی حکومتهایی مردمی ندارند و دولتهای آنها سیاستی را که مردم این کشورها بخواهند دنبال نمی کنند. داشتن انتظار برگشتن کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از مواضع خلیج عربی و یا جزایر سه گانه انتظاری منطقی نیست و این مهم با شرایط فعلی حاکم بر منطقه بدست نمی آید.
سفر رئیس جمهور ایران با توجه به اصول دیپلماسی و نه بیشتر، سفری کاملاً موفق بوده و ایراداتی مانند تکرار ادعای اعراب بر جزایر ایرانی و یا خلیج عربی به معنی ناموفق بودن آن نیست.

عطا بهرامی

منبع : رجا نیوز