حافظ، کدخدای دهکده جهانی

به بهانه بیستم مهر ماه روز بزرگ داشت حافظ به سراغ یکی از استادان زبان و ادبیات فارسی علی اصغر فیروزنیا رفته تا بیشتر این شاعر بزرگ و غزل سرای چیره دست زبان فارسی را به جامعه ادب پرور و فرهنگ دوست بشناسانیم.
● شرح مختصری از زندگی حافظ بیان کنید؟
در خصوص سال دقیق ولادت او بین مورخان و حافظ شناسان اختلاف نظر وجود دارد به گونه ای که دکتر ذبیح الله صفا ولادت او را ۷۲۷ و دکتر قاسم غنی سال ولادت این شاعر را ۷۱۷ می دانند. اما در مورد زندگی این شاعر و غزل سرای قرن هشتم به ویژه ابتدای زندگی او آگاهی های چندانی در دست نیست و شناخت حافظ همانند گذر تاریخ پس از مرگ او انجام شده است. اما آن چه از فحوای تذکره ها به دست می آید خواجه شمس الدین محمدبن حافظ شیرازی در سال ۷۲۷ در شیراز به دنیا آمد و در دوران کودکی به فراگیری علم و قرآن پرداخت و در دوران نوجوانی قرآن را با ۱۴ روایت از بر کرد و از همین رو به حافظ ملقب گشت و در سال ۷۹۲ در شیراز دیده از جهان فرو بست.
● چرا حافظ از چیره دست ترین غزل سرایان زبان فارسی دانسته اند؟
حافظ تمام قابلیت قالب غزل را به کار گرفته و غزل او منشوری است که ابعاد عاشقانه، عارفانه و اجتماعی را با هم دارد و کلمات وعبارات را به گونه ای به کار گرفته که نه معنی فدای لفظ شده و نه لفظ فدای معنی. از طرف دیگر رعایت اعتدال در کاربرد آرایه های ادبی و صور خیال و موسیقی شعر به لطافت و ظرافت شعر او کمال و تعالی خاص بخشیده است. با آن که حافظ غزل عارفانه مولانا و غزل عاشقانه سعدی را پیوند زده است اما نوآوری اصلی به سبب تک بیت های درخشان، مستقل و خوش مضمون فراوانی است که ایجاد کرده است. استقلالی که حافظ از این راه به غزل داده به میزان زیادی از ساختار سوره های قرآن تاثیر گرفته است که آن را انقلابی در آفرینش این گونه شعر دانسته اند.
باتوجه به شعر عشقت رسد به فریاد ار خود به سان حافظ قرآن ز بر بخوانی در ۱۴ روایت مراد از ۱۴ روایت چیست و آیا با وجود آن که حافظ قرآن را در ۱۴ روایت می خوانده می توان او را به عنوان قاری صاحب سبک شناخت؟
در قرائت برخی از آیات قرآن باتوجه به گویش ها و لهجه های گوناگون در بین اعراب گاه اختلاف قرائت پدید آمده است بنابراین قرآن شناسان و قرائت شناسان روایت ۲ تن از راویان هر قاری از قراء سبعه را که از نظر ضبط و صحت سند و طول ملازمت آموزش نزد قاریان ۷گانه دقیق تر و پذیرفتی تر بوده است استاندارد کرده اند لذا ۱۴ روایت پدید آمده است. با توجه به شعر حافظ او به قرائت های مختلف آیات اشراف داشته است و حتی حافظ شناس معاصر بهاءالدین خرمشاهی معتقد است که سبک شعری و اسلوب هنری حافظ متاثر از بلاغت قرآن کریم است و با این وجود لسان الغیب حافظ قرآن، قرائت شناس و عالم نحو و لغت و تفسیراست. اما این که او را قاری صاحب سبک بدانیم به طور قطعی نمی توان از اشعارش دریافت کرد.
دلیل این که حافظ اشعارش را گزینش کرد و در قالب یک دیوان ماندگار به جا گذاشت چیست؟ و آیا این شیوه نشان دهنده تمام خصوصیات شعری این شاعر بزرگ است؟
حافظ به دلیل این که شرایط روزگار را مساعد نمی دید اشعارش را در قالب دیوان جمع آوری نکرد اما مدتی بعد از فوت او شاگردش محمد گل اندام به جمع آوری اشعار او پرداخت اما اثر دیگری از حافظ غیر از اشعار او که در دیوانش جمع شده به طور مسلم و قطعی نمی شناسیم حتی در مورد اشعاری که در دیوان اوست گاه در نسخه های گوناگون با هم اختلاف وجود دارد و در این زمینه نیز حافظ شناسانی هم چون علامه قزوینی، دکتر پرویز خانلری و ... تلاش هایی را انجام داده اند اما هنوز هم برخی از موارد در پرده ابهام قرار دارد علت آن هم گسترش سریع غزل های حافظ حتی در زمان حیات وی و دیگر ترجیح دادن کیفیت اشعار و کمیت آن است.
● وجوه امتیاز و عظمت هنری حافظ در چیست؟
عظمت هنری حافظ در این است که در عین سخنوری و سخت کوشی هنری و رعایت لفظ جانب معنی را فرو نگذاشته بلکه مقدم داشته است همین است که از بین اشعارش فرزانگی های او می درخشد و به ما حکمت وعبرت می آموزد. ظرایف مضمون پردازانه حافظ نیز ذوق زیباشناختی ما را ارضا می کند ولی این شیرینی زودگذر است اما آن چه ماندگار است اندیشه های ظریف و ظرافت اندیشه و جهان فکری و فکر جهانی اوست به گونه ای که به جرات می توان گفت جهان شعری هیچ شاعر ایرانی به اندازه حافظ زنده و آکنده از نازک اندیشی های روان شناختی و تنوع تجربه نیست.
اشعار حافظ چه قدر در زندگی روزمره کنونی و مسائل اجتماعی امروز عینیت پیدا می کند و آیا می توان شعر او را فرازمانی و برای همه اعصار دانست؟
حافظ تنها شاعر نیست بلکه حکیم هم هست یعنی شعر او درس درست زیستن و نگاه مثبت به جهان داشتن را به انسان ها می آموزد او در محدوده مسائل ادبی، مسائل ابدی انسان را مطرح کرده است بنابراین شعر او در زندگی روزمره مسائل اجتماعی عینیت پیدا می کند اما از آن جایی که شعر این شاعر بزرگ از زندگی این جهانی و آن جهانی و کسب معرفت و انسان و دغدغه های او سخن می گوید می توان گفت شعر حافظ متعلق به همه عصرها ونسل هاست و جنبه فرازمانی و مکانی دارد.
با وجود شاعران بزرگی هم چون مولانا و سعدی و اشعار ناب این بزرگان چرا افراد به دیوان حافظ تفال می زنند؟
وجود ایهام های فراوان در شعر حافظ و زبان حال عامه بودن اشعار او و چند وجهی و تاویل پذیر بودن غزلیاتش موجب بالا بردن ظرفیت کلام در عارف و عامی و روی آوردن افراد برای تفال به دیوان این شاعر بزرگ شده است.
عده ای معتقدند حافظ در جهانی سازی فرهنگ ها از جایگاه و تاثیر ویژه ای برخوردار است علت این امر چیست؟
عرفان حافظ نورعلی نور است به دلیل این که عرفان غنی اسلام را درخود دارد و هم عرفان سرزمین ایران را که پیش از ظهور اسلام در این دیار و آیین زرتشتی جلوه گری داشت. پیرحافظ از سویی همان انسان کامل در عرفان اسلامی و از سویی دیگر همان پیر مغان در آیین های ایران قبل از اسلام است که این امر نشان دهنده آن است که دیدگاه عرفان حافظ از وسعت و عمقی دوچندان برخوردار است.
دیگر آن که حافظ معلم بزرگ تسامح و تساهل است و دشمن جدی دورویی و ریاست. انسان به طور طبیعی هم دل بستگی فطری به حقیقت مطلق داشته و هم از دورویی گریزان است حافظ نیز در رویارویی با ریا موجود در عصر تاریک حاکمیت امیر مبارزالدین از خود اسطوره ای جاودانه ساخت.
ابیات زیر نمونه بارزی بر این مدعاست:
مباش در پی آزار وهرچه خواهی کن که در طریقت ما غیر از این گناهی نیست
دلا دلالت خیرت کنم به راه نجات مکن به فسق مباهات و زهد هم مفروش
دیگر این که عشق و رندی ۲ پیام عظیم حافظ است که هنوز هم به انسان امید و نیرو می بخشد و مردم را از بخل و حسد و مردم آزاری پرهیز داده و در عوض به ترک تعلقات دنیوی وداشتن توکل و آشتی سوق می دهد و به حفظ روحیه شادزیستن تاکید می کند و در نهایت حافظ در سحر کلام و اشعار ناب و هنر اعجاز و بیان لطیف و موسیقیایی و ادیبانه چنان آوازه و شهرتی یافت که قند پارسی او تا سرتاسر جهان صادر گشته و این ویژگی زیبایی شناسانه اشعارش و محتوای سترگ پیامش را در همه اعصار به گوش جهانیان می رساند و پدیده جهانی سازی فرهنگ ها را ممکن و محقق می سازد.
● جایگاه حافظ در دهکده جهانی کجاست؟
حافظ کدخدای دهکده جهانی است زیرا داشتن زندگی عادلانه و مسالمت آمیز که آرزوی هر بشری است در جای جای دیوان این شاعر به وضوح به چشم می خورد به عنوان نمونه: آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است
با دوستان مروت، با دشمنان مدارا.

منبع : روزنامه خراسان