آذربایجان در دو راهی جنگ سرد جدید

چند هفته دیگر به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آذربایجان زمان باقی است و این در حالی است که بسیاری از متخصصان بر این باورند که الهام علی‌یف رئیس‌جمهور فعلی آذربایجان پیروز انتخابات خواهد بود. لذا اطمینان و قطعیت اندکی در خصوص جهت‌گیری‌های آینده این کشور که به‌طور روزافزونی به میدان کشمکش قدرت روسیه - آمریکا گرفتار شده وجود دارد. در دیدار منطقه‌ای هفته گذشته دیک چنی معاون رئیس‌جمهور آمریکا، وی حملاتی را روانه مسکو ساخت و این کشور را به تحمیل «اختناق، باج‌خواهی اقتصادی و حمله نظامی» به همسایگانش متهم کرد. چنی در دیدار با علی‌یف تا حدی از شدت حملات خود کاست و در عوض بر «امنیت انرژی» تاکید ورزید.
همزمان با این سفر چنی گزارش جدیدی نیز از سوی « آندریس پیبگلاس» رئیس [کمیسیونر] انرژی اتحادیه اروپا صادر شد که از اتحادیه خواسته بود تلاش خود برای ساخت لوله گاز ۱۲ میلیارد دلاری نابوکو را دو برابر کرده و از وابستگی به روسیه به دلیل بحران گرجستان بکاهد که البته در گزارشی که در روزنامه گاردین چاپ شد بسیاری از متخصصان را واداشت که خط لوله ۳۳۰۰ کیلومتری نابوکو از آذربایجان به اروپا از طریق گرجستان و ترکیه را رد کنند. علاوه بر این، روسیه و ایران با ساخت خط لوله « فرا کاسپینی» که انتقال گاز از ترکمنستان به آذربایجان و سپس به اروپا را میسر می‌سازد مخالفت کرده‌اند. هفته گذشته در اجلاس دولت‌های ساحل دریای خزر در خصوص وضعیت حقوقی دریای خزر که در باکو برگزار شد، مهدی صفری نماینده ایران بیان داشت: «به دلیل تاثیرات منفی بر زیست‌بوم دریا ما با خط لوله فرا کاسپینی مخالفیم... مسیرهای ایرانی و روسی انتقال انرژی وجود دارد و ضرورتی ندارد که زیست‌‌بوم خزر را به خطر افکنیم.» هرچند نگرانی‌های واقعی در خصوص زیست‌بوم خزر وجود دارد اما هم تهران و هم روسیه به یک میزان نگران انشعاب ژئوپلیتیکی به اصطلاح «سیاست‌های خط لوله» در آبریز خزر و مناطق نزدیک به آن هستند به‌ویژه در حال حاضر که به نظر می‌رسد آمریکا و اروپا برای کاهش وابستگی انرژی غرب به ایران و روسیه مصمم به ایجاد منابع جایگزین و دور زدن آنها هستند. در هر حال، بحران گرجستان هشداری قدرتمند به باکو است.
از یکسو، باکو در پرتو تصویب اخیر پارلمان این کشور مبنی بر همکاری نظامی بیشتر با آمریکا علاقه‌مند به برقراری روابط نظامی نزدیک‌تر با غرب است. یکی از مسوولان ارشد وزارت خارجه آمریکا اخیرا خواستار همکاری استراتژیک و سه‌گانه با ترکیه و آذربایجان شد. و البته از سوی دیگر، این دقیقا طرحی است که باکو عاقلانه از آن احتراز می‌کند، چراکه واکنش‌های جدی از سوی همسایگان قدرتمندش یعنی ایران و روسیه را برخواهد انگیخت. یکی از این واکنش‌های جدی می‌تواند در شکل حمایت روسیه از استقلال منطقه قره‌باغ تجلی یابد با عنایت به اینکه رهبران قره‌باغ علیا از تصمیم مسکو برای شناسایی استقلال اوستیای جنوبی و آبخازیا از گرجستان استقبال کردند. در حال حاضر، مسکو تمایل ندارد که از این سناریو حمایت کند و لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز هفته پیش خاطرنشان ساخت که وضعیت در قره‌باغ «متفاوت» است. این ممکن است باعث خوشایند باکو شود اما رهبران معدود یا عروسک‌هایی در آذربایجان هستند که می‌توانند کاری کنند که تجربه و درس‌های بحران گرجستان یعنی هزینه سنگین نادیده انگاشتن نگرانی‌های امنیت ملی روسیه به دست فراموشی سپرده شود.
این بدین معناست که برخلاف برخی نتیجه‌گیری‌های شتاب‌زده در خصوص«اشتباه بزرگ روسیه»- برای تفسیر مطلب فرید ذکریا در نیوزویک- اقدام نظامی روسیه در گرجستان باعث نشده که همسایگان روسیه به دامان غرب بغلطند بلکه موجب شده است که- مثلا در مورد آذربایجان– رویکرد محتاطانه‌ای در سیاست خارجی اتخاذ کنند که این هم عمدتا به دلیل حفظ مرزها و انسجام سرزمینی شکننده باعث ایجاد توازن در روابط خارجی می‌شود. کشورهایی مثل گرجستان و آذربایجان به جای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (NATO)، گزینه‌هایی نظری برای همکاری یا حتی الحاق به سازمان همکاری شانگهای دارند؛ سازمانی که تحت لوای چین و روسیه است. در حال حاضر، این ممکن است محتمل نباشد اما از منظر ثبات منطقه‌ای معنا می‌یابد. در دریای خزر، ایران و روسیه بر کنوانسیون قانونی موجود برای این دریا استناد می‌ورزند که به آن تحت عنوان «دریای مشترک» اشاره می‌شود. به همین دلیل است که هر دو کشور مخالف تقسیم آب بستر دریا هستند. برای آینده قابل پیش‌بینی– به‌رغم دیدارهای ماراتنی پنج دولت ساحلی– به احتمال زیاد هیچ کنوانسیون جدیدی شکل نخواهد گرفت، از این‌رو همین، محدودیت حضور نیروهای ناتو یا آمریکا در این حوزه مهم انرژی دریای خزر را تضمین می‌کند.
در مورد جهت‌گیری‌های ژئوپلیتیکی باکو، روابط دوستانه و تجاری‌گونه‌اش با تهران و نیز رویکرد عملگرایانه این کشور در قبال واقعیت های ژئوپلیتیکی روسیه‌محور در منطقه، استراتژی محتاطانه‌ای هستند که دیوانگی خواهد بود، در صورتی که باکو به نفع حمایت از روابط نزدیک با غرب آن را رها سازد. در مجموع، غرب نتوانسته کمک چندانی به برون‌رفت گرجستان از این بحرانی نماید که رهبری ماجراجوی این کشور به راه انداخته است. با مد نظر داشتن این، دیمیتری مدودف رئیس‌جمهور روسیه، ایالات متحده را به ارائه کمک نظامی به گرجستان در قالب کمک های بشردوستانه متهم کرده است. از سوی دیگر، کاندولیزا رایس وزیر خارجه آمریکا سعی در کنترل آسیب وارده به روابط روسیه– آمریکا داشته تا آسیبی به توافق هسته‌ای دو طرف وارد نیاید و مهم‌تر از همه بازتاب‌دهنده رگبار حملات لفظی چنی به مسکو نباشد. در حالی‌که ما منتظر نتایج انتخابات در آمریکا و آذربایجان هستیم اما آذربایجان یک راه میانه‌ای را بر می‌گزیند که آن را از ترکش‌های اوستیای جنوبی دور نگاه دارد.

کاوه افراسیابی
ترجمه محمدحسین باقی
منبع: آسیا تایمز

منبع : روزنامه کارگزاران