بنزین هایی که دود نمی شود

كنار خیابان ایستاده و منتظر تاكسی است. تاكسی قراضه و كهنه ای پیش پایش ترمز می زند و به محض نشستن نقش بر صندلی می شود. صندلی هایی كه تا مقصد جلوی دید را می گیرد و جز موسیقی دلنشین بدنه، بوق، سبقت و درجا، صدای سرسام آور دیگری گوشش را نوازش نمی كند.
ترجیح می دهد كه مسیر بعدی خط ویژه سوار بر اتوبوس شود؛ آنجا كه حس می كند سریع تر ازهر وسیله دیگری به مقصد خواهد رسید اما چه فایده كه صفی طولانی از مردم ساك و كوله به دست در انتظار اتوبوسند. تحملش كه به سر می رسد با راهنمایی كناری هایش می رود تا این بار زیرزمین را برای رسیدن به مقصد آزمایش كند، مترو وسیله بعدی پس از ۲ ساعت انتظار در خیابان هاست. دود و آلودگی امانش را بریده است. خیابان ها بسته و گرما بی سابقه. اینجاست كه تازه خوشحال شده كه چرا ماشین شخصی خودش را نیاورده است.
خط یك مترو آماده حركت است؛ زن و مرد، پیر و خردسال در میان انبوه مسافران سوار می شوند و در حالی كه جایی برای نشستن نیافته است با نظاره ای كوتاه بر تابلوهای تبلیغاتی مقصدش اعلام می شود؛ ایستگاه صرفه جویی با ذكر این پیش درآمد سعی شده است تا هدف از تدوین اجرای یك برنامه ملی اعلام شود. برنامه ای كه شاید مخاطبین رسانه ها نسبت به آن شناخت داشته باشند. این برنامه، «تبصره۱۳» است. یك تبصره از مجموع هزاران تبصره تعریف شده در قانون بودجه كل كشور در سال۱۳۸۶‎/
مسافری به مقصد می رسد در راهروها به بقیه مسافران می گوید تبصره۱۳ امسال به این مشكلات پاسخ خواهد داد. ترافیك درمان می شود، ماشین های دودزا و فرسوده جمع آور می شوند، اتوبوس های گازسوز می آید و مترو چند خطه می شود، بنزین نمی سوزد و شهری خواهد بود با هوایی پاك و سیمایی زیبا.
● یك تبصره با چند چشم انداز
گسترش همه جانبه حمل و نقل عمومی به ویژه دركلانشهرهای ایران، تبدیل خودروهای فرسوده به خودروهای صفركیلومتر و تبدیل خودروی بنزین سوز به گازسوز، موضوع ویژه ای است كه دردستور كار تبصره ۱۳ قانون بودجه امسال قراردارد.درمجموع باید گفت كه مدیریت مصرف سوخت به ویژه مصرف فزاینده بنزین در كشور كه تا ۳ ماهه نخست امسال رشدی ۹ درصدی را با سرعت تمام ادامه می دهد و نیز در كنار آن كنترل ترافیك به عنوان محوری ترین اهداف تبصره ۱۳ تعیین شده است. تبصره ای كه درصورت انجام كامل آن، تحولی بنیادین در زیربخش های ساختار مدیریت اجرایی كشور ایجاد خواهدكرد.
● یك آمار بزرگ
تبصره ۱۳ مجموعه ای ازاقدامات، سیاست ها و تكالیفی است كه با اجرای آن مصرف بنزین به نحو مؤثری كاهش می یابد و اثر اقتصادی آن در زندگی خانواده ها كمرنگ تر می شود.
اینجاست كه پس از آن دولت می تواند بنزین را از سبد حمایت خود خارج كرده و با نرخ بین المللی عرضه كند؛ آمارها می گویند با اجرای چنین برنامه ای سالانه ۱۳ هزار میلیاردتومان درمصرف بنزین صرفه جویی خواهدشد.
برای آگاهی بیشتر از جزئیات این بخش از قانون بودجه كل كشور، گزارشی از عملكرد و نتایج تبصره ۱۳ در سال ۱۳۸۵ تاحدود خردادماه امسال منتشر می شود.
سالی كه كهنه ها هم گران شدند، سال جایگزینی خودروهای فرسوده بود، یعنی سال ۸۵‎/ گرچه طرح از رده خارج كردن این دسته از خودروها كه قدمتی به درازای تاریخ داشتند از سال ۸۲ در ایران آغاز شد، اما آنجا كه دولت تصمیم گرفت با پرداخت وام هایی كم بهره و خرید خودروهای فرسوده به صاحبان اتومبیل ها خودروهای صفر بدهد، اشتیاق بیشتر شد.دولت با ارائه وام اتومبیل با نرخ بهره ۷ درصد در عمل به اهداف خود بسیار نزدیك شد.از یك سو سیمای شهرها و روستاها با تردد خودروهای نو تغییركرد و از سوی دیگر با بهینه سازی بخشی از مصرف سوخت با صرفه جویی اقتصادی گامی به سوی هوای پاك برداشت.
گرچه در سال ۸۲ تنها یك هزار و ۳ دستگاه از خودروهای فرسوده اسقاط شد، اما این تعداد در سال ۸۴ به ۳۶ هزار و ۳۴۶ دستگاه رسید و در یك برنامه فراگیر در سال ،۸۵ تعداد خودروهای اسقاط شده با رشدی غیرقابل پیش بینی از مرز ۲۰۰ هزاردستگاه گذشت.عملكرد سال ۸۵ بیش از ۵ برابر سال ۸۴ و بیش از ۱۱ برابر سال ۸۳ است.جالب است بدانید كه در سال های ،۸۲ ۸۳ و ۸۴ تنها ۴ هزار و ۲۰۰ دستگاه تاكسی نوسازی شده است.این درحالی است كه در سال ۸۵ به تنهایی ۲۳ هزار تاكسی نو به بازار آمده است. یعنی تاكسی هایی كه با از رده خارج كردن یك خودروی فرسوده دیگر جایگزین شده اند؛ به عبارت بهتر، تعداد تاكسی نوسازی شده در سال ۸۵ بیش از ۵ برابر تجمعی سال های ۸۲ تا ۸۴ است. این نكته آنجا ملموس تر است كه با سوار شدن بر تاكسی های نو، آرامش و آسایش خاصی به ما مسافران دست می دهد.
● گاز سوخت ارزان
نوسازی خودروهای فرسوده از این منظر موردتوجه بیشتر قرارگرفت كه الزامات جدیدی هم به آن ضمیمه شد: دولت دستور داد تا با خارج كردن هر خودرو كهنه، یك خودرو گازسوز به صاحب اتومبیل (در صورت تقاضا) تحویل داده شود.
از سویی دارندگان خودروهای فرسوده كه از مصرف زیاد بنزین به ستوه آمده اند، قطعاً با پرداخت بخش زیادی از قیمت یك خودروی نو از سوی دولت با سوخت ارزان گاز كه قیمتی بسیار كمتر از بنزین دارد به وجد خواهندآمد.این استقبال ناشی از صرفه اقتصادی یك كار تعریف شده است.فرایند نوسازی افزون و نوسازی ناوگان حمل و نقل زمینی، یك اثر ویژه دیگری هم داشت و آن این كه صنعت بازیافت خودرو دركشور برای نخستین بار در كشور راه اندازی شد.
● تحول در ظرفیت سازی
ایجاد زیرساخت پیش نیاز هر برنامه ریزی و حركت اجرایی است.از رده خارج كردن خودروی فرسوده در سال۸۵ به این دلیل مورد اهمیت است كه پایه های ایجاد زیرساخت در برنامه ریزی های راهبردی كشور بویژه در سطوح اقتصادی پی ریزی شد، به گونه ای كه زیرساخت های این طرح كه (خارج كردن خودروهای فرسوده) پیش از این هم در سطح محدود وجود داشت در ۶ ماهه نخست سال۸۵ ایجاد شد. مهمتر از اسقاط ۲۰۰ هزار خودرو در سال،۸۵ ایجاد ظرفیت از رده خارج كردن این دسته از خودروهاست تقدم و اهمیت امر برنامه ریزی با تمركز بر نوع نگاه چند وجهی، موضوعی است كه اكنون در مقاطعی از تصمیم گیری پا به عرصه وجود گذاشته است به گونه ای كه با اجرای ردیف های تبصره،۱۳ اكنون زیرساخت لازم برای اسقاط ۵ هزار خودرو در روز فراهم شده است.
● بازاری با ماشین های گاز سوز
جدای از تنها طرحی كه سوخت مایع به عنوان سوخت دوم در برخی خودروهای ایران ویژه تاكسی ها استفاده شد تاكنون هیچ طرحی برای گازسوز كردن فراگیر اتومبیل ها در كشور وجود نداشته است. نوع نگاه دولتمردان و سیاستگذاران سبب شده بود كه خودروسازان داخلی هم توجهی جدید به تولید فناوری خودروهای گازسوز نداشته باشند.
اما سال۸۳ مبنای تحولات اساسی در این زمینه بود. مقایسه تولید كارخانه ای خودروی گازسوز در سال های مختلف بیانگر بسیاری از واقعیت هاست.در حالی كه در سال۸۳ تنها ۴ هزار دستگاه اتومبیل گازسوز در ایران تولید شده است اما این رقم در سال۸۵ به ۲۰۷ هزار دستگاه رسیده است. یعنی در سال۸۵ بیش از ۱۵ برابر سال۸۴ و ۵۱ برابر سال۸۳ خودروی دوگانه سوز تولید شده است. این آمار در مورد تولید بود.شمار خودروهای در حال استفاده هم كه به سوخت گاز متصل شدند قابل توجه است.آمار تبدیل كارگاهی خودروها در سال۸۳ بالغ بر ۲۸ هزار دستگاه بوده كه در سال۸۵ به ۱۲۰ هزار دستگاه افزایش یافته است.یعنی تكلیف سال۸۵ به طور كامل محقق شده است.
● اقدامات و فرصت ها
ظرفیت تولید خودروی دوگانه سوز به ۲ هزار دستگاه در روز رسیده است كه به زودی به ۴ هزار دستگاه در روز خواهد رسید.با توجه به این كه مهم ترین گلوگاه تولید خودروی دوگانه سوز مخزن است اقدامات قابل توجهی برای تأمین خارجی و تولید داخل این محصول در حال انجام است كه این رویكرد دولت، در حقیقت تبدیل تهدیدات به فرصت ها است.
با توجه به ظرفیت بالقوه تبدیل كارگاهی خودروها در این بخش، دولت به دنبال ایجاد تحول مناسبی است. به طوری كه در ۵ سال آینده حداقل ۳ میلیون خودرو گازسوز می شوند (بندج تبصره۱۳ سال۸۶)‎/
● جایگاه های گاز كافی نیست
با توجه به تأكید دولت نسبت جایگزینی سوخت گاز به جای بنزین، دو نكته اساسی مورد توجه است:
۱) سهم اختصاص یافته گاز تولیدی كشور برای تولید سی ان جی (CNG) چقدر است؟ آیا با توجه به افزایش تعداد خودروهای گازسوز، صنعت تبدیل گاز به گاز فشرده برای تأمین تقاضای آتی كافی است؟ شمار جایگاه های ساخته شده و در حال حال ساخت تا چه حدی پاسخگوی حجم این تعداد خودروهای گازسوز خواهند بود؟ آمارها به این ابهامات پاسخ می دهند:
شمار جایگاه های ساخته شده در سال ۸۵ تقریباً ۲ برابر مجموع جایگاه های ساخته شده تا پایان سال ۸۴ است، شمار جایگاه های گاز تا پایان سال ۸۴ به ۱۷۸ واحد رسید كه این تعداد در سال ۸۵ به ۲۹۵ واحد افزایش یافت.براساس مصوبه ستاد تبصره ،۱۳ تعداد ۹۶۰ جایگاه سی ان جی كه در حال ساخت است تا پایان شهریورماه جاری به بهره برداری می رسند.گرچه این آمار با توجه به پراكندگی جغرافیایی خودروهای گازسوز بیانگر كافی بودن جایگاه ها نسبت به شمار خودروها نیست، اما باید گفت كه دولت ۲ طرح ویژه دیگری را هم در دست انجام دارد.
برای توزیع مناسب جایگاه ها هم در كشور ، طرح جامع جایگاه ها در حال تدوین است و به زودی از سوی دولت ابلاغ می شود.
۲) از سوی دیگر با توجه به این كه یكی از مشكلات گازسوزكردن خودروها در سال های اخیر تأمین مخزن CNG بوده است دولت با حمایت از بخش خصوصی راه اندازی ۷ كارخانه مخزن سازی را در دستور كار قرار داده است.
● حمل و نقل عمومی
عملكرد تولید و تأمین اتوبوس در سال های اخیر به این شرح است كه در سال ۱۳۸۴ تعداد یك هزار و ۷۸۵ دستگاه اتوبوس تولید شده و این رقم در سال ۸۵ به ۳۹۰۰ دستگاه رسیده است.تنها با توسعه حمل و نقل عمومی است كه مردم می توانند با انتخاب گزینه ارزان تر و سریع تر برای سفر و مقصد، به كاهش حجم ترافیك و مصرف سوخت كمك كنند.
در حال حاضر طرح تولید و تأمین ۶هزار و ۵۰۰ دستگاه اتوبوس شهری در دستور كار قرار دارد كه تاكنون ۳هزار و ۹۰۰ دستگاه تحویل داده شده و در تیرماه جاری ۲هزار و۶۰۰ دستگاه باقی مانده هم تولید می شود.شمار تاكسی های تحویل داده شده در سال ۸۵ هم به حدود ۳۰هزار دستگاه رسیده است كه این آمار بیانگر افزایش ۶برابری شمار تاكسی ها نسبت به سال ۸۴ است كه تنها ۵هزار و ۹۷ دستگاه تحویل داده شده بود.
● سهم صرفه جویی بنزین
آمارهای گزارش عملكرد تبصره ۱۳ نشان می دهد كه كل صرفه جویی بنزین از محل اجرای برنامه های این تبصره ۸‎/۵ میلیون لیتر در روز پیش بینی شده است.
كل صرفه جویی محقق شده تاكنون روزانه ۴‎/۶ میلیون لیتر بوده است.سهم كاهش مصرف با گازسوز شدن خودروها ۲۲ درصد، سهم كاهش مصرف با جایگزینی خودروهای فرسوده ۴۱ درصد و سهم صرفه جویی با توسعه حمل ونقل عمومی هم ۳۷ درصد پیش بینی شده است.به اعتقاد كارشناسان، همكاری بانك ها و خودروسازان برای اسقاط و ارائه تسهیلات و تحویل خودروها به نسبت مطلوب بوده است. گرچه در مواردی با تغییراتی كوچك در سطوح تصمیم گیری فرآیند تكمیل اسناد و مدارك طولانی تر شده است.
● تحلیل یك رسانه آمریكایی از وضعیت بنزین ایران
یك رسانه معتبر علمی آمریكایی در گزارشی از فعالیت های ایران برای كاهش واردات بنزین، خواستار هوشیاری برنامه ریزان آمریكایی برای كاهش وابستگی به واردات صنایع انرژی شد. نویسنده شارلوت آبزرور، با اشاره به تأمین حدود ۴۳ درصد از بنزین مورد نیاز ایران با واردات، اعلام كرد: دولت ایران می داند كه هرگونه كاهش در میزان واردات بنزین می تواند مشكلاتی را برای این كشور به وجود آورد؛ به همین دلیل به تازگی برنامه ای را با ۳ محور اصلی برای استقلال در این زمینه منتشر كرده است. بنابر این گزارش، افزایش ظرفیت پالایش نفت در داخل كشور از اصلی ترین محورهای برنامه دولت ایران برای كاهش واردات بنزین است و در شرایطی كه در دهه های اخیر هیچ پالایشگاهی در آمریكا ساخته نشده است، زیرساخت های پالایشی ایران، یكی از سریع ترین روندهای گسترش را طی می كند.
در این گزارش آمده است محور دوم طرح ایران برای كاهش وابستگی به واردات بنزین بر مبنای تأمین بخش عمده ای از واردات فرآورده های پالایشی از كشورهای دوست مانند ونزوئلا شكل گرفته و محور سوم كه بدیع تر از دیگر روش ها به شمار می رود، شامل تغییر سوخت وسایل نقلیه به گاز طبیعی است كه در مدت ۵ سال انجام خواهد شد.

كیوان سرافرازی

منبع : روزنامه ایران