پرونده : سفر با باک خالی

● تعطیلات بی‌بنزین
رویای تابستانی خانواده‌ها با انتشار خبركوتاه سهمیه‌بندی از هم پاشیده شد تا پس از كاهش مصرف بنزین، رویای شنا در سواحل خزر، عكاسی در دامنه‌های زاگرس،‌ ماهیگیری در دریاچه مریوان و زیارت امام رضا(ع) در مشهد، دود شود. این روزها اگر دودی در آسمان می‌بینید، دود بنزین نیست، دود سوخته شدن رویای سفرهای تابستانی است.
تعلیق مسافرت‌های تابستانی، از همان دقایق اولیه انتشار خبر سهمیه‌بندی سوخت آغاز شد تا آغاز سیاست كاهش مصرف سوخت، پایانی بر مسافرت‌های تابستانی خانواده‌های ایرانی باشد.
چند روز بعد، در حالیكه ایرانیان از شوك اولیه سهمیه‌بندی بنزین خارج شده بودند، كودكان فارغ شده از امتحانات خردادماه را قانع كردند كه بستن چمدان و باربند و كوله‌بار سفر امكان‌پذیر نیست تا زمانی كه خوراك باك‌ها تامین نشود و اینگونه بود كه سیاست سهمیه‌بندی بنزین، همچون لولویی، خواب تابستانی بچه‌ها را به هم زد.
▪ جاده‌های ركود
هیچ‌كس راه‌بندان‌های وحشتناك چند سال گذشته جاده‌های منتهی به شهرهای توریستی را از یاد نبرده است. هیچ‌كس فكر نمی‌كرد بزرگراه‌های شلوغ و آزادراه‌های پرتردد باید با ۶۰ درصد خودروهای مسافرتی وداع كنند.
گردشگری ایران، رونق گرفته بود و مردم تازه عادت كرده بودند با نقشه و تجهیزات قدم در راه بگذارند و ایرانگردی پیشه كنند.
سال گذشته آمار گردشگری ركورد شكست و ایرانی‌‌ها به شكل بی‌سابقه‌ای ایرانگردی كردند.
سال ركوردشكنی گردشگری به همین منوال گذشت اما كسی نمی‌دانست قرار است سال سهمیه‌بندی آغاز شود.
بهار سال ۱۳۸۶ بدون تغییر قیمت بنزین آغاز شد و همین سیاست كافی بود تا ایرانی‌ها تعطیلات نوروز را ایرانگردی كنند. به نظر می‌رسید بازهم ركورد تازه‌ای در حوزه گردشگری ایران در حال شكسته شدن است.
این را آمارهای دولتی نمی‌گفت، راه‌بندان‌ها و شلوغی رستوران‌ها و هتل‌ها نوید این نكته بود. دو ماه بعد،‌دولت بنزین را براساس مصوبه قانون بودجه سال ۱۳۸۶، ۲۰تومان گران كرد اما باز هم از سهمیه‌بندی بنزین خبری نبود.
شلوغی شهر و راه‌بندان جاده‌ها نشان می‌داد افزایش قیمت بنزین، تاثیر زیادی بر سفر مردم ندارد تا اینكه زمزمه‌هایی از سهمیه‌بندی بنزین به گوش رسید.
مردم شایعات را نشنیده گرفتند تا اینكه خبر سهمیه‌بندی ساعت ۲۱ یكی از شب‌های بهاری منتشر شد؛ خبری كه رویای تابستانی كودكان از مدرسه فارغ شده را به كابوس بدل ساخت.
فردای آن شب و فرداهای دیگر،‌مردم چمدان‌های بسته را بازگشایی كردند تا در مصرف بنزین صرفه‌جویی كنند و اینگونه بود كه جاده‌ها خلوت شدند و بزرگراه‌ها ماندند و امتدادی كه تا افق كشیده شده بود.
▪ تعطیلات بی‌بنزین یا تابستان بی‌شمال؟!
برای آنها كه اهل چمدان بستن و سفر با خودرو شخصی بودند تابستان ۸۶ با واژه‌ای آغاز شد كه پیش از آن خیلی جدی به نظر نمی‌رسید؛ «سهمیه‌بندی بنزین»
آنها كه كوله‌بار سفرهای تابستانی را با باك‌های پر از سوخت یارانه‌ای می‌بستند تابستان امسال را فراموش نخواهند كرد؛ تابستانی كه با سهمیه‌بندی ناگهانی بنزین آغاز شد و سفرهای تعطیلات را به محاق تعلیق برد.
دامنه بحران اتخاذ چنین تصمیمی به اقتصاد گردشگری نیز رسیده است تا آنجا كه دست اندركاران گردشگری از كاهش چشمگیر مسافران پس از سهمیه‌بندی بنزین خبر می‌دهند در حالیكه مدیران دولتی در این حوزه،همه چیز را عادی می‌بینند.
اسفندیار رحیم مشایی، رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری،‌ معتقد است كه سهمیه‌بندی بنزین تا حدودی باعث كاهش سفرها شده است. او پس از گذشت یك ماه از طرح سهمیه‌بندی راهكاری نیز ارائه می‌دهد: «اكنون دولت این آمادگی را دارد كه برای سفرها، افزایش را در سهمیه‌بندی بنزین ایجاد كند.»
اینكه چرا پیش از آغاز طرح سهمیه‌بندی بنزین اصلاحاتی در این مورد دیده نشده، نكته‌ای مبهم است و آیا در تدوین چنین طرحی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به بازی گرفته نشده است؟
رحیم مشایی در عین حال می‌گوید:«باید به دنبال مكانیسمی باشیم كه این افزایش سهمیه‌بندی حتما منجر به سفر شود و صورت گرفتن سفر را تضمین كند.»
از سوی دیگر معاون رحیم‌مشایی نیز اثرات سهمیه‌بندی بنزین را در صنعت گردشگری كمرنگ می‌داند: «سهمیه‌بندی بنزین تاثیری در گردشگری به خصوص در حوزه دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی ندارد. »
محمدشریف ملك‌زاده از سفرهای ارزان‌قیمت سخن گفته و بر این باور است كه: «خانواده‌ها باید سفرهای زاید را در برنامه‌های خود حذف كنند و سفر با برنامه كه همان گردشگری واقعی است باید جایگزین آن شود.»
او اعلام می‌كند: «در این راستا بسته‌های سفرهای ارزان‌قیمت به منظور توزیع مناسب سفر در كشور توزیع شده است.»
در حالی معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی از «گردشگری ارزان‌قیمت» و «بن سفر» خبر می‌دهد كه دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی از ارائه «سهمیه‌ سفر بنزین» اظهار بی‌اطلاعی می‌كنند به دنبال گزارش‌های مستند در این خصوص می‌گردند.
رجبعلی خسروآبادی،‌ مدیر اجرایی اتحادیه هتل‌ها و هتل‌آپارتمان‌های استان تهران اذعان می‌كند كه: «مسوولان دولتی مقوله كارت سفر را مدتی است كه پیش كشیده‌اند اما تاكنون عملكردها در این زمینه نامعلوم است.»
او اعلام می‌كند:«هتلداران در پروسه سهمیه‌بندی بنزین بسیار ضربه خورده‌اند.»
به اعتقاد وی، دولت می‌توانست با برنامه‌ریزی بهتر و اصولی جلو بسیاری از آشفتگی‌های كنونی را بگیرد: «سهمیه‌بندی بنزین پدیده مباركی است، اما باید مابین «راه درست رفتن» و «درست راه رفتن» تفاوت قائل شد.»
نگاه دولتی‌ها به دستاوردهای سهمیه‌بندی بنزین بر حوزه گردشگری نیز در نوع خود قابل توجه است.
توصیه به موكول كردن سفرهای تفریحی به پس از تعطیلات تابستان یا كاهش یافتن كشتارهای جاده‌ای و... اظهاراتی است كه اخیرا از زبان چهره‌های دولتی شنیده می‌شود. با این حال،‌ مشهد و سفرهای شمالی كشور ركود سنگینی را در تابستان امسال تجربه می‌كنند.
بر اساس آمار،‌ حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد سفرها به مناطق شمالی كشور با وسایل نقلیه شخصی صورت می‌گیرد و ۷۰ تا ۷۵درصد مسافرت‌ها به مشهد نیز با خودروهای شخصی انجام می‌شود.
بنابراین جای شگفتی نیست كه اقتصاد گردشگری و صنعت توریسم در این مناطق لطمات بی‌سابقه‌ای خورده باشد.
از سوی دیگر، كمبودها در سیستم ناوگان ریلی و حتی هوایی به مقصد مناطق پرسفر مزید بر علت شده است تا بسیاری سفر با خودروهای شخصی را ترجیح دهند.
▪ طرح مجلسیان برای گردشگران خارجی!
اگر چه دولتمردان ترجیح می‌دهند كاهش سفرهای مردمی را كمرنگ جلوه دهند، اما ساكنان بهارستان این روزها مقوله «سفر» را نیز در پرونده «بنزین» گنجانده‌اند.
ایرج ندیمی، عضو كمیسیون گردشگری مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «سهمیه‌بندی بنزین ۷۰ درصد گردشگری كشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد.»
نماینده مردم لاهیجان و سیاهكل راهكار جبران اثرات منفی سهمیه‌بندی بنزین بر گردشگری را در اعلام «سهمیه‌ آزاد» می‌داند و معتقد است «دولت باید سهمیه آزاد را اعلام كند تا در فصل گردشگری تابستان مقوله سفر به حاشیه نرود».
عضو كمیسیون اقتصادی مجلس به نكته دیگری نیز اشاره می‌كند: «سهمیه‌بندی بنزین می‌توانست از اول مهرماه آغاز شود تا مردم و خانواده‌ها بتوانند با مدیریت بهتر اوقات فراغت خود را سپری كنند». اگر تمهیداتی اندیشیده نشود و مردم نتوانند در فصل تابستان سفر كنند مشكلات خستگی خانواده‌ها رفع نشده و برخی تنش‌های درون خانوادگی به وجود خواهد آورد، بنابراین دولت باید سهمیه آزاد را اعلام و در رابطه با سفرهای تابستانی امكانات ویژه تعریف كند.»
یك نماینده دیگر مجلس نیز از پیشنهادی خبر می‌دهد كه توجه مجلس‌نشینان را به گردشگران خارجی نشان می‌دهد!
«بر اساس پیشنهاد مطرح شده در كمیسیون انرژی برای گردشگران خارجی و ایرنیانی كه با خودرو شخصی وارد كشور می‌شوند و فاقد كارت سوخت هستند بنزین با لیتری ۶۰۰ تومان ارایه می‌شود.»
سید محسن یحیوی می‌گوید: «بر اساس این پیشنهاد كه مورد توافق اكثر اعضای كمیسیون بوده و در آستانه تصویب است، قرار است با ارایه كارت سوخت با لیتری ۵۰۰ تومان به اینگونه افراد، هنگام مراجعه به جایگاه سوخت نیز ۱۰۰ تومان از آنها گرفته شود و در مجموع بنزین برای این افراد لیتری ۶۰۰ تومان هزینه داشته باشد.»
محمد كریمیان، دیگر عضو كمیسیون انرژی مجلس نیز به كاهش تعداد گردشگران داخل پس از اجرای سهمیه‌بندی بنزین اشاره كرده و می‌گوید: «قبلا بحث بر سر این بود كه صنعت گردشگری در ایران رونق چندانی ندارد و باید به آن توجه كرد، در حال حاضر با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین، تعداد گردشگران داخل نیز كاهش چشمگیری یافته است.»
حال باید به دنبال این نكته بگردیم كه در افكار و عدله نمایندگان مجلس گردش اقتصادی گردشگران خارجی كه طی سال‌های اخیر سیر نزولی داشته بیشتر است یا گردشگران داخلی؟!
▪ روزهای آرام زیر دروازه قرآن شیراز
رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس نیز از كاهش سفرهای مردمی به این استان خبر می‌دهد. به گفته محمد رضا بذرگر، توسعه سفرهای ارزان قیمت و همزمانی و همكانی كردن آن نیاز به بررسی‌ها و برنامه‌های كارشناسانه دارد تا چنین طرح‌هایی تحت تاثیر مساله سوخت قرار نگیرد.
وی انجام سفرهای هوایی و تورهای گروهی را فقط بخشی از سفرهای مردمی دانست و گفت: تمایل بیشتر مردم چنانچه از آمارهای نوروزی هم بر می‌آید، سفر با وسایل نقلیه شخصی است، به طوری حتی با توسعه تورهای مسافرتی هم ما فقط می‌توانیم حجمی اندك از مردم را به انجام سفر ترغیب كنیم.
▪ راهكارها فقط كلامی است
به گفته دبیر جامعه هتل‌داران مشهد، سهمیه‌بندی بنزین، گردشگری و سفر را از بخش اقتصادی استان خراسان رضوی حذف خواهد كرد.
فرامرز شریف جواهری اعلام می‌كند كه «سهمیه‌بندی بنزین به نیامدن مسافر منجر شده و مشكلاتی برای شاغلان در عرصه گردشگری پدید آورده است.»
او در حالی از فاجعه جبران‌ناپذیر در صنعت گردشگری سخن می‌گوید كه به گفته وی «متولیان امر گردشگری در خواب به سر می‌برند».
شریف جواهری مشكلات پدی‌ آمده را در سطح ملی می‌داند كه تاكنون هیچ راهكاری هم برای ایجاد انگیزه سفر ارائه نشده است: «متاسفانه متولیان حوزه گردشگری در سطح كلان خالی از هر گونه طرح و تفكر هستند و اقداماتی مانند بستن قرارداد با كشور چین به منظور سفر مسلمانان چینی به ایران به دور از این تفكر است كه متولیان گردشگری ما در سیاست‌گذاری خود اعمال كرده‌اند.»
دبیر جامعه هتل‌داران مشهد معتقد است كه راهكارهای مسوولان درباره وضعیت گردشگری در شرایط فعلی فقط كلامی است و هیچ تاثیری در توسعه گردشگری نداشته است: «دست‌اندركاران حوزه گردشگری هرگاه اراده كنند با بلیت هواپیما به مقصد خود سفر می‌كنند و از مشكلات مسافرت با اتومبیل اطلاع‌ ندارند.»
▪ سفر از سبد خانوار ایرانی حذف شد
رئیس‌ موسسه مطالعات استراتژیك صنعت جهانگردی معتقد است كه سهمیه‌بندی بنزین «امنیت فكری مسافران» را به خطر انداخته است: «امنیت روانی مردم متاسفانه تامین نشده است چرا كه اطلاع‌رسانی صحیحی در حوزه گردشگری صورت نگرفت.»
دكتر اسدزاده می‌گوید: «سهمیه‌بندی بنزین به رغم دستاوردهای مثبتی كه در سایر حوزه‌ها بر جای می‌گذارد، اما در بخش گردشگری شاهد خسارات جبران‌ناپذیری هستیم.»
او كه ریاست شركت تورهای شكار و طبیعت ایران را نیز بر عهده دارد، ادامه می‌دهد كه «سفر در سبد خانواده‌های ایرانی در رده آخر قرار دارد، بنابراین با اولین و كوچك‌ترین دلمشغولی از سبد خانوار حذف می‌شود».
اسدزاده یادآوری می‌كند: «با طرح سهمیه‌بندی بنزین، مردم ایران به سوی سفرهای خارجی گرایش پیدا كرده‌اند.»
به اعتقاد وی، سهمیه‌بندی بنزین سفر را به حاشیه رانده است: «با كلید خوردن طرح سهمیه‌بندی بنزین حوزه گردشگری كشور دستخوش بی‌سامانی‌های زیادی شد، چه بسا اگر دولت اطلاع‌رسانی دقیقی در این خصوص انجام می‌داد امروز شاهد كاهش چشمگیر سفرها نبودیم.»
رئیس موسسه مطالعات استراتژیك صنعت جهانگردی به گرایش به سوی سفرهای گروهی تاكید می‌كند اما در عین حال یادآور می‌شود كه رسیدن به این هدف نیاز به فرهنگ‌سازی است: «ما نیاز به یك توسعه متوازن در صنعت گردشگری داریم دولت باید سیاست‌ها و استراتژی‌ خود را برای توسعه گردشگری و جهانگردی تدوین كند و تا زمانی كه بازارها هدف و راه‌های دستیابی به این بازارهای مشخص نشود و گردشگری داخلی را سامان ندهیم به توسعه گردشگری دست نخواهیم یافت.»
▪ طرح ویژه‌ای برای گردشگران خارجی
رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی كشور از كاهش ۲۰ درصدی مسافرت‌های برون‌شهری از زمان اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین خبر داد.
سردار محمد رویانیان همچنین از طرح ویژه‌ای خبر می‌دهد كه بیشتر گردشگران خارجی را هدف گرفته است: «طرح ویژه‌ای برای گردشگران خارجی در نظر گرفته شده است، اما در مورد گردشگران داخلی باید از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پرسید.»
رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی كشور از بیان جزییات این طرح ویژه خودداری كرد همچان كه معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به صورت سربسته از در نظر گرفتن سهمیه سفر بنزین برای خانواده‌های ایرانی خبر داده بود.
رحیم مشایی پس از گذشت بیش از سه هفته از اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین اعلام كرد كه «برای خانواده‌ها در فصل تعطیلات سهمیه بنزین در نظر گرفته خواهد شد اما برای نحوه اجرای آن به دنبال برنامه‌ریزی و ارایه راهكاری مناسب هستیم».
او تصریح كرده است: «به دنبال این هستیم تا نیازهای گردشگری مردم را تامین كنیم و برای سهمیه‌بندی بنزین برای دو سفر در سال هنوز برنامه‌ریزی مشخصی تهیه نشده است ولی این موضوع در حال پیگیری است.»
حال باید در انتظار نشست و دید راهكار معاون رئیس‌جمهور و دولت نهم برای سهمیه‌بندی بنزین چیست و آیا خانوارهای ایرانی از این راهكار بهره‌ای در تعطیلات باقیمانده تابستان ۸۶ خواهند برد یا خیر.
▪ نمایندگان به دنبال عرضه بنزین آزاد
پایان تعطیلات تابستانی مجلس آغازی بود برای از سرگیری یك موضوع كهنه اما پیچیده؛ بنزین.
سهمیه‌بندی بنزین و اعلام دولت مبنی بر اعلام نكردن قیمت آزاد از منظر تعدادی از نمایندگان اجرای نیم‌بند قانون بود زیرا به اعتقاد آنان براساس بند «و» تبصره ۱۳ قانون بودجه ۸۶، دولت موظف است در كنار عرضه بنزین سهمیه‌بندی شده با قیمت ۱۰۰ تومان برای هر لیتر قیمت فروش مازاد بر سهمیه‌بندی را نیز تعیین كند.
به گفته آنان تعیین قیمت بنزین مازاد بر سهمیه‌بندی باید به گونه‌ای تعیین شود كه یارانه بنزین وارداتی در سال ۸۶ بیشتر از دوهزار و ۲۲۵ میلیارد تومان نشود.
اما دولت با اعلام اینكه براساس بند «و» تبصره ۱۳ قانون بودجه در تعیین یا عدم تعیین قیمت بنزین مازاد بر سهمیه‌بندی مختار است ترجیح داد در سال ۸۶ بنزین را فقط به صورت سهمیه‌بندی عرضه كند.
تفسیر دولت موجب شد در آغازین روزهای مجلس پس از پایان تعطیلات ۷۷ نفر نماینده با امضای طرحی دوفوریتی بند «و» تبصره ۱۳ را به گونه‌ای تفسیر كردند كه دولت ملزم به تعیین قیمت مناسب بنزین غیرسهمیه‌بندی شد.
این طرح دوفوریتی كه به طرح «عرضه بنزین آزاد» معروف شد بند «و» تبصره ۱۳ را این‌گونه تفسیر می‌كند:
«آیا منظور از عبارت «نحوه و میزان سهمیه‌بندی و تعیین قیمت مناسب بنزین غیرسهمیه‌بندی» مذكور در بند «و» تبصره ۱۳ قانون بودجه سال ۱۳۸۶ كل كشور، الزام دولت به تعیین قیمت مناسب بنزین غیرسهمیه‌بندی برای همگان است یا دولت مجاز به تعیین یا عدم تعیین و اعلام قیمت مناسب بنزین غیرسهمیه‌بندی است؟»
پاسخ: دولت ملزم به تعیین قیمت مناسب بنزین غیرسهمیه‌بندی برای مصرف همگان است.
در جلسه آن روز مجلس از میان ۲۳۷ نماینده ۱۲۰ نماینده به دوفوریت طرح رای موافق، ۹۷ نماینده رای مخالف و ۱۳ نماینده رای ممتنع دادند تا دوفوریت طرح به تصویب اكثریت مجلس نرسد.
پس از رای‌گیری برای دوفوریت، یك فوریت طرح به رای گذاشته شد كه از مجموع ۲۳۷ رای، با كسب ۱۲۸ رای موافق، ۸۶ رای مخالف و ۱۳ رای ممتنع به تصویب رسید.
بنابراین این استفساریه در كمیسیون برنامه و بودجه و انرژی مجلس مورد بررسی قرار می‌گیرد و پیش‌بینی می‌شود تا یك ماده دیگر مجددا در صحن علنی طرح شود. در صورت تصویب این طرح دولت ملزم به تعیین قیمت آزاد برای بنزین می‌شود؛ الزامی كه با توجه به مخالفت حدادعادل، رئیس مجلس و برخی چهره‌های اقتصادی مانند احمد توكلی بعید به نظر می‌رسد.
● قائم‌مقام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
اگرچه پروژه سهمیه‌بندی بنزین، جاده‌های خلوت و هتل‌ها و مهمان‌سراهای خالی از مسافر را رقم زده است اما متولیان امر گردشگری كشور و آنهایی كه سكان این صنعت را در دست دارند با خوش‌بینی از سهمیه‌بندی بنزین یاد می‌كنند.
به اعتقاد مدیران سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین فصل تازه‌ای را در توسعه گردشگری كشور پدید آورده است.
«گردشگری جمعی» هدفی است كه متولیان این بخش به دنبال آن می‌گردند تا در سایه طرح سهمیه‌بندی بنزین به آن دست یابند.
گفت‌وگو با حمید بقایی، قائم مقام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را در ادامه بخوانید.
▪ با آغاز سهمیه‌بندی بنزین سفرهای تفریحی تحت تاثیر قرار گرفت. آمارها گویای كاهش‌ شدید گردشگری ایرانیان در تابستان امسال است. نظر شما چیست؟
سهمیه‌بندی بنزین به رغم اظهارنظرهایی كه صورت می‌گیرد تاكنون خیلی به ضرر گردشگری كشور هم نبوده است. البته شوكی به گردشگری و سفر وارد شده اما آمارهای ارائه شده چشمی است و كارشناسی نیست.
▪ اما نگرانی‌های متولیان گردشگری در استان‌های مسافرپذیر چیز دیگری می‌گوید...
همانطور كه گفتم آمارها دقیق نیست. این در حالی است كه آژانس‌های مسافرتی استان‌های مختلف كشور با نامه‌هایی كه به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ارسال كرده‌اند از وضعیت فعلی مسافر راضی بوده‌اند و اعلام كرده‌اند كه آمار مراجعه به آژانس‌های مسافرتی نسبت به قبل از سهمیه‌بندی بنزین افزایش یافته است.
حتی آژانس‌داران برای سهمیه‌بندی بنزین و اثر مستقیم و مثبت آن بر گردشگری برای سازمان به عنوان نماینده دولت، نامه تشكر زده‌اند.
▪ بنابراین شما و سازمان متبوعتان معتقدید كه سهمیه‌بندی بنزین، صنعت گردشگری را رونق می‌دهد؟
ببینید! ما به دنبال توسعه گردشگری جمعی هستیم نه فردی. چرا كه این نوع گردشگری هزینه‌های سفر را كاهش می‌دهد و بنابراین سهمیه‌بندی بنزین می‌تواند به این مقوله كمك كند. ما بر این باوریم كه سفرهای جمعی پس از اجرای سهمیه‌بندی بنزین دوران شكوفایی خود را آغاز كرده است.
البته قبل از سهمیه‌بندی هم پیش‌بینی كرده بودیم كه پس از اجرای این طرح دو گروه خیلی راضی خواهند بود؛ یكی گردانندگان آژانس‌های مسافرتی و دیگری اتوبوس‌داران و قطارهای بین شهری.
اجرای این طرح در كلان كشور اثرات مثبت داشته است و از این پس مردم می‌توانند با محاسبه میزان مصرف بنزین خود برای سفر با خودرو شخصی هم صرفه‌جویی و برنامه‌ریزی كنند.
شما باید بروید و ببینید كه ترافیك جاده‌های بین‌شهری پس از سهمیه‌بندی بنزین به طور چشمگیری كاهش یافته كه كاهش تلفات جاده‌ای را به دنبال خواهد داشت، علاوه بر اینكه مردم تمایل بسیاری برای سفرهای جمعی و در قالب تور پیدا كرده‌اند.
این را هم باید بگویم كه اگر ابراز نارضایتی از سهمیه‌بندی بنزین وجود دارد تنها یك شوك اولیه است و به مرور زمان حل می‌شود.
اینكه ایران مانند سایر كشورهای توسعه‌یافته به دنبال توسعه گردشگری است، شكی نیست، ▪ اما نیاز به فرهنگ‌سازی نیز احساس می‌شود.
بله! اما در كنار مقوله فرهنگ‌سازی ما نیاز به یك شوك هم داشتیم تا سفرهای انفرادی را به سفرهای جمعی تبدیل كنیم و اینگونه سفرها در جامعه جا بیفتد.
▪ برنامه‌های سازمان گردشگری در دوران پس از سهمیه‌بندی بنزین چیست؟
بحث‌ها و جلسات متعددی در این زمینه داشته‌ایم. به عنوان مثال می‌توان سهمیه جداگانه‌ای برای سفر در نظر گرفت. فعلا این موارد در حد طرح و مشاوره است. به هر حال ما نیاز به زمان داریم. باید این تعطیلات تابستانی سپری شود سپس با ارزیابی‌های دقیق از میزان كاهش گردشگری در كشور به جمع‌بندی رسیده و راهكارهای كارشناسی خود را ارائه دهیم.
● سفر را به خاطر بسپار
در یك ماه گذشته شركت قطارهای رجا با افزایش تقاضای ۲۰ درصدی در بخش مسافر روبه‌رو شده. این در حالی است كه سه سال پیش این شركت با تقاضای سالانه ۸۰ میلیون سفر، توان پاسخگویی به جابه‌جایی حدود یك چهارم مسافران را داشت. اما این افزایش تقاضای ۲۰ درصدی در شرایطی رخ داده كه یك ماه از اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین می‌گذرد. به گفته صادق‌زاده، مسوول امور رایانه دفتر مركزی شركت سیر‌و‌سفر در ترمینال بیهقی، تعداد مسافران تیرماه امسال نسبت به پارسال بیش از ۹ هزار نفر افزایش داشته كه دلیل آن سهمیه‌بندی بنزین است. در این مدت جاده‌ها خلوت شده، شاید بعد از اجرای طرح بعضی از مردم، سفر را از یاد ببرند. با یك نگاه خوشبینانه شاید هم مسافرت بروند اما با اتوبوس، قطار و اگر كمی ‌هم مرفه باشند یا عجول و بی‌حوصله، با هواپیما. بعضی‌ها هم مشتری تورهای مسافرتی می‌شوند و از تورهای یك‌روزه و یا چندروزه آژانس‌های مسافرتی استفاده می‌كنند.
▪ استقبال از تورها؟
آقای اطهری، مدیر داخلی یكی از آژانس‌های مسافرتی تهران درباره افزایش استقبال مردم از سفرهای گروهی می‌گوید:«ما فكر می‌كردیم با سهمیه‌بندی بنزین تورها راحت‌تر پر شود، اما تا الان هیچ فرقی نكرده!» او كه این موضوع برای خودش هم جای سوال دارد، توضیح می‌دهد:«تعداد مسافران ما مثل گذشته است. در برگزاری تورهای تنگه‌واشی همان تعداد مسافر را داریم با این تفاوت كه دیگر مشكل ترافیك نداریم. در تنگه هم تعداد مسافران نسبت به گذشته كم شده.» این موضوع در حالی است كه قیمت تورها افزایش زیادی نداشته و نسبت به پارسال هزار یا دو هزار تومان گران شده. مدیر داخلی آژانس دیگری در تهران كه تورهای سرعین، شمال و اردبیل را برگزار می‌كند، می‌گوید:«مشتریان تورهای چندروزه نسبت به پارسال ۱۵ درصد اضافه شده‌اند كه بیشترین دلیل آن افزایش سفرهای خانوادگی با تورهای مسافرتی است.» او دلیل این موضوع را در سهمیه‌بندی بنزین می‌داند. اگر این افزایش در مجموع به اثبات برسد سفرهای ایرانیان در حال هدفمند و حرفه‌ای شدن است. اما فخرالسادات غنی، مدیرعامل موسسه طبیعت معتقد است كه تفاوت چندانی در استقبال از تورهای مسافرتی رخ نداده اما یادآوری می‌كند كه الان برای نتیجه‌گیری زود است. او می‌گوید:«از زمان سهمیه‌بندی بنزین استقبال بیشتری نشده و ما تورهای همیشگی خودمان را برگزار می‌كنیم.» به اعتقاد او حتی تا ۱۴ ، ۱۵ شهریور هم نمی‌توان نظر قطعی در این مورد داد، چون خانواده‌ها تصور می‌كنند تعطیلات تابستانی طولانی‌تر از آن است كه با تعجیل برنامه‌ریزی كنند، بنابراین در دقیقه ۹۰ به یاد سفر می‌افتند.
▪ نداشتن خودرو تنها بهانه سفر گروهی نیست.
آیا حذف سفر با خودرو شخصی می‌تواند خانواده‌ها را به سفر گروهی با تورهای مسافرتی تشویق كند؟ غنی می‌گوید: «خیلی بعید می‌دانم. تنها دلیل سفرهای خانوادگی با خودرو شخصی، داشتن خودرو نیست بلكه مسائل بسیاری در این امر دخیل‌اند. » غنی كه سابقه طولانی در سفر و برگزاری سفرهای گروهی دارد، توضیح می‌دهد:« مسائل فرهنگی زیادی در این میان وجود دارد، مثل حریم‌هایی كه افراد برای خانواده‌هایشان قائلند. وسیله نقلیه تنها ۲۰ درصد موضوع است. درصد بالایی از انگیزه سفر با تور به تجربه‌ای تعلق دارد كه تور به افراد می‌دهد، اما افراد و خانواده‌ها باید اعتماد كنند كه تورها از راهنمایان خوبی برخوردار است تا بتوانند خود و خانواده‌شان را به آنها بسپارند.» این موضوع همان چیزی است كه به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مربوط است و آنها باید مردم را به خرید تورهای مسافرتی تشویق كنند و نظارت بر آژانس‌ها را برای اطمینان دادن به مردم افزایش دهند. تاثیر سهمیه‌بندی بنزین بر آژانس‌داران هم كم نبوده تا آنجا كه فخرالسادات غنی از تعطیلی سفرهای شناسایی خبر می‌دهد.«مدتی قبل‌یك سفر شناسایی به گیلان رفتم و تقریبا تمام سهمیه بنزینم مصرف شد. هنوز هیچ امكانی برای سفرهای شناسایی ایجاد نشده و انجام نشدن این سفرها خیلی خطرناك است. تورها مجبور می‌شوند به منابع محلی اعتماد كنند و اگر اشتباهی رخ دهد نه مسافران ایرانی دیگر به ما اعتماد می‌كنند، نه مسافران خارجی.»
▪ كاهش قیمت هتل‌ها
تعجیل و بی برنامگی در اجرای این طرح تا‌كنون موجب ایجاد مشكلات دیگری هم شده و در این بین مشتریان هتل‌ها در بسیاری از شهرهای كشور كاهش داشته و مراكز اقامتی مجبور شده‌اند قیمت‌های خود را به شدت كاهش دهند تا اتاق‌های خالی كمتری داشته باشند. این مساله در مشهد كه ۶۰ ، ۷۰ درصد مسافران آن با خودروهای شخصی به آنجا می‌روند، مشهود است تا جایی كه دبیر جامعه هتلداران از شرایط موجود انتقاد كرده و خسارات زیادی را متوجه هتل‌های مشهد و نقاط شمالی كشور می‌داند. ایرانپور در این مورد می‌گوید:«در مناطق شمالی كشور كاهش مسافرت داشتیم. چون شمال علاوه بر آنكه خود جاذبه دارد، جاده‌هایش هم جاذبه است.» او می‌گوید:«ماه‌های تیر، مرداد و شهریور، بیس مالی هتلداران است و با سهمیه‌بندی بنزین از مسافران آنها كاسته شده.» او اختصاص سهمیه بنزین سفر را اقدامی‌می‌داند كه باید مكانیسم اجرایی آن بررسی شود. جدا از هتل‌ها كه در این میان ضرر كرده‌اند بخش آسیب‌پذیر دیگری هم هستند كه در جریان كاهش سفرهای جاده‌ای ضرر می‌كنند. فروشندگان بین‌راهی و افرادی كه معمولا در كنار جاده سوغات و صنایع دستی آن شهر را به گردشگران عرضه می‌كنند، شاید دیگر نتوانند این كسب و كار را ادامه دهند.
اما در این بین یكسری شهر‌ها هم وجود دارند كه مردم برای سفر به آنجا معمولا از خودرو‌های شخصی استفاده نمی‌كنند مثل جزیره كیش و قشم و برخی شهر‌های جنوبی كشور. این مكان‌های گردشگری هم شامل طرح سهمیه‌بندی بنزین شده‌اند و گرچه این سهمیه‌بندی با توجه به اقلیم این مناطق در نظر گرفته شده، اما شاهد بودیم كه تاكسی‌های جزیره تفریحی كیش ۱۵،۱۶ روز بعد از آغاز اجرای طرح، تمامی‌سهمیه خود را مصرف كردند. یكی از راننده تاكسی‌های كیش كه ماشینش كمری ۲۰۰۷ است و به صورت شیفتی با شریكش روی ماشین كار می‌كند، می‌گوید:« این ماشین‌ها حداقل روزی ۹۰ لیتر بنزین می‌سوزانند و برای روشن نگه داشتن كولر هم ۲۵ لیتر بنزین بعضی تاكسی‌ها در این جزیره حدود ۱۴،۱۵ روز بدون بنزین بودند و راننده‌های آنها كار نكردند، اما وقتی كه قرار شد به ما بنزین بدهند، گفتند ۲۷۰ هزار تومان به حساب شركت نفت تهران واریز كنید تا ۴۵۰ لیتر بنزین آزاد بگیرید، بعضی‌ها بنزین آزاد خریداری كردند بعضی هم خریداری نكردند و منتظر سهمیه دولتی جدید شدند.● پمپ بنزین داشتن خطرناک شده است
انبار پمپ بنزین پر از قوطی‌های روغن ماشین است اما سوخته، سیاه و دوده‌اندود. هنوز هم نشانه‌های دود آتش بر دیوار ساختمان نیمه‌کاره کنار آن دیده می‌شود. انبار پمپ بنزین چهارراه خاقانی تهران هنوز بازسازی نشده است. تا همین هفته پیش، جلو انبار این پمپ بنزین پرده‌ای کشیده بودند تا مردم آثار آتش‌سوزی آخرین ساعت‌های روز ۵ تیر و بامداد ۶ تیر ماه را نبینند. اما از لای پرده، داخل انبار را می‌شد دید؛ قوطی‌های روغن و مکمل سوخت تا سقف، روی هم چیده شده بودند اما محتوای همه سوخته ‌بود و تنها حلب کج و کوله شده از لهیب آتش باقی مانده بود. مدیر پمپ بنزین خاقانی می‌گوید: «آن شب فقط خسارت روغن‌هایی که از بین رفت ۶۰ میلیون تومان بود.»
ساعت ۹ شب ۵ تیرماه، اخبار سراسری شبکه یک تلویزیون اعلام کرد که دولت تصمیم گرفته از ساعت ۱۲ همان شب، سهمیه‌بندی بنزین را آغاز کند. در روزهای بعد، فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی گفت که از طریق همان اخبار تلویزیون از سهمیه‌بندی خبردار شده است. شهردار تهران هم می‌گفت من با SMS مطلع شدم که بنزین سهمیه‌بندی شده. چند هفته بعد، وزیر کشور گفت ما ماه‌ها بود که از طرح سهمیه‌بندی صحبت می‌کردیم و تعجب می‌کنم که چرا آن شب، برخی غافل‌گیر شدند. به هر حال، آن شب پس از شنیدن اخبار، چیزی به سهمیه‌بندی نمانده بود و مردم به پمپ بنزین‌ها هجوم آوردند. ماشین‌های گران‌ و ارزان‌، پشت سر هم صف‌های کیلومتری پمپ بنزین‌ها را تشکیل دادند و هر کدام ساعت‌‌ها در صف انتظار کشیدند تا به چند لیتر بنزین یارانه‌ای برسند. راننده یک تویوتا کمری گرانقیمت که ساعت ۱۱ و ۴۵ دقیقه آن شب در پمپ بنزین مقابل پارک ساعی تهران، در باک ۷۰ لیتری ماشینش ۵۶ لیتر بنزین ریخت، می‌گفت دو ساعت و نیم توی صف بوده است. مردم حتی با بطری‌های یک و نیم لیتری آب معدنی، بنزین می‌گرفتند و می‌بردند؛ قیمت بنزینی که داشت سهمیه‌بندی می‌شد از آب معدنی هم ارزان‌تر بود.
ازدحام ماشین‌‌های منتظر در صف‌های پمپ بنزین، خیابان‌ها را بند آورده بود و پلیس وارد کارزار شد. در محوطه هر پمپ بنزین، چند افسر پلیس مواظب بودند تا دعوا و مرافعه‌ای پیش نیاید و نظم بر کارها حاکم باشد. این نظم تا ساعت ۱۲ کم و بیش برقرار بود اما از ساعت ۱۲ و با شروع سهمیه‌بندی، همه چیز به هم ریخت. طبق آمار رسمی آتش‌نشانی تهران، ۱۲ پمپ بنزین آن شب در آتش سوخت اما آمار جایگاه‌داران عرضه بنزین، دو برابر این را نشان می‌دهد. در روزهای بعد «ازدحام جمعیت» در پمپ بنزین‌ها، دلیل آتش‌سوزی‌‌ها اعلام شد اما آنچه اتفاق افتاده بود فراتر از ازدحام به نظر می‌رسید. ساعت ۱ و ۳۰ دقیقه بامداد همان شب، یکی از اهالی محله رشیدیه در شرق تهران، روی پشت‌بام آپارتمانش، در کنار ساکنان دیگر آپارتمان‌های محله ناظر یکی از این آتش‌سوزی‌ها بود. او از آن بالا به پمپ بنزین رشید که کنار اتوبان شهید باقری قرار داشت، اشاره می‌کرد و می‌گفت: «نیم ساعت پیش این پمپ بنزین را آتش زدند. سطل آشغال‌های مکانیزه را آتش می‌زدند و می‌انداختند داخل محوطه پمپ بنزین.» در آن محله، از خیابان اصلی صدای شلیک تیر هوایی به گوش می‌رسید و گاز اشک‌آور رقیقی هم در فضا جریان داشت. پلیس ضدشورش کنار همه پمپ بنزین‌های سوخته مستقر شده بود، برخی خیابان‌ها را بسته بود و به ماشین‌ها اجازه ایستادن و نظاره کردن نمی‌داد. کف برخی از خیابان‌ها هنوز شعله‌های سطل‌های پلاستیکی زباله روشن بود. سرانجام ساعت ۴ صبح روز ۶ تیرماه بود که شهر آرام گرفت و پمپ بنزین‌های سوخته و از کار افتاده بر جا ماندند. مدیر پمپ بنزین خاقانی می‌گوید: «فردای آن شب، در شرق تهران فقط ۴ پمپ بنزین کار می‌کرد.» خبرهای مشابهی هم از غرب و جنوب تهران می‌رسید اما اوضاع شرق پایتخت وخیم‌تر از جاهای دیگر بود.
از میان پمپ بنزین‌هایی که در تهران سوخته بودند، پمپ بنزین‌های خاقانی، حکیمیه و پیروزی به شدت تخریب شده بودند. کار بازسازی از همان روز آغاز شد. دور پمپ بنزین‌ها پرده کشیدند و تلمبه‌های جدیدی نصب کردند؛ شرکت ملی پخش و پالایش فرآورده‌های نفتی کار بازسازی را انجام می‌داد. تا روز جمعه تقریبا همه جایگاه‌ها می‌توانستند بنزین را به مردم تحویل بدهند اما ساختمان‌های آسیب‌دیده، هنوز مانده بود. تلمبه‌ها از «شرکت مهندسی تکنوتار» که چند سالی است خصوصی شده، آمده بودند. مهندس چگینی، مسوول خدمات پس از فروش این شرکت می‌گوید: «ما تنها تولیدکننده تلمبه بنزین در ایران هستیم. البته قطعات حساس تلمبه‌ها خارجی است اما وابسته به کشور خاصی نیستیم.» این شرکت سالانه حدود ۱۴۰۰ تلمبه تولید می‌کند. قیمت هر تلمبه بسته به مدلش ۲ تا ۷ میلیون تومان است. تلمبه‌های قرمز رنگی که در پمپ بنزین‌های بازسازی شده، نصب شده کمی بیش از ۴ میلیون تومان می‌ارزد.
پمپ بنزین جنب خیابان همایون در خیابان پیروزی تهران، با ۹ تلمبه‌اش روزی ۱۶۰ هزار لیتر بنزین می‌فروشد. مدیرش می‌گوید: «فعلا همه کارهای بازسازی را خود شرکت نفت دارد انجام می‌دهد اما نمی‌دانیم بعدا صورت حساب می‌فرستند یا نه.» مدیران پمپ بنزین‌ها هنوز نمی‌دانند هزینه بازسازی را خودشان باید باز گردانند یا اینکه وزارت نفت آن را تقبل می‌کند. آنها با شرکت‌های بیمه‌ای که پمپ بنزین‌ها را بیمه کرده بوده‌‌اند هم مشکل دارند. برخی از آنها می‌گویند بیمه گفته است قراردادشان، مواردی اینچنینی را پوشش نمی‌دهد. برخی از مدیران پمپ بنزین از اینکه کارشناسان بیمه، خسارت‌ها را کم برآورد کرده‌اند ناراضی‌اند. برخی هم می‌گویند به بیمه‌ها فشار آمده است كه خسارت را بپردازند.
از آن سو پمپ بنزین‌ها سوخته‌اند و از این سو، صاحبان پمپ بنزین‌ها می‌گویند که کار و بارشان اصلا توجیه اقتصادی ندارد. پمپ بنزین‌های تهران به جز موارد معدودی، خصوصی هستند. درآمد پمپ بنزین‌ها از سهمی است که از فروش هر لیتر بنزین می‌گیرند. هر پمپ بنزین بسته به درجه‌بندی‌اش، ۳ تا ۵ تومان از بنزین لیتری ۱۰۰ تومانی را برای خود بر می‌دارد. پمپ بنزین حکیمیه در آتش‌سوزی‌ ۵ تیرماه، ۳۰۰ میلیون تومان خسارت دیده است. مدیر آن در ساختمان دو طبقه دفترش که هنوز کارگران ساختمانی در حال بازسازی آن هستند، می‌گوید: «جایگاه‌داری اصلا نفع ندارد. اگر سرمایه اینجا را در بانک بگذارید، سه برابر اینجا به شما سود می‌دهند.» به گفته او پمپ بنزین حکیمیه تقریبا هزار مترمربع وسعت دارد و حدود ۳ میلیارد تومان می‌ارزد. درآمد این پمپ بنزین، حدود ۲۵ میلیون تومان در ماه است.
مهم‌ترین سرمایه‌ای که برای تاسیس پمپ بنزین لازم است زمین وسیع آن است و گرانی زمین باعث شده صاحبان پمپ بنزین از سود کارشان نسبت به سرمایه‌ای که صرف آن می‌کنند، راضی نباشند. مدیر پمپ بنزین خاقانی می‌گوید: «اگر بگذارند کاربری این زمین را تغییر بدهیم و اینجا را دو متر در دو متر، به فروشنده تره‌بار اجاره بدهیم، بسیار بیشتر درآمد داریم.» مدیر پمپ بنزین خیابان پیروزی هم می‌گوید: «با خطرهایی که به تازگی این کار دارد، دیگر اصلا جایگاه‌داری صرف نمی‌کند. بعد از اینکه اینجا آتش گرفت، صاحب اینجا گفت دیگر از خیر پمپ بنزین داشتن گذشتم.» هنوز بازسازی پمپ بنزین‌های خسارت دیده کامل نشده است. مدیران پمپ بنزین‌ها می‌گویند تکلیف پول‌ها و اجناسی که شب آتش‌سوزی به سرقت رفته و میز و صندلی‌ها و وسایلی که از بین رفته‌اند، مشخص نشده است.
● کاهش قیمت خودرو‌های گران‌قیمت و افزایش قیمت خودرو‌های داخلی
با کت و شلوار اتو کشیده روی صندلی چرمی نمایشگاه اتومبیل فرو رفته است، سوئیچ یک تویوتا کمری را در دست بازی می‌دهد. از صاحب یک نمایشگاه شیک در شمال شهر که فقط خودروهای گران‌قیمت می‌فروشد سراغ از یک پیکان وانت ارزان قیمت می‌گیرد. نه اینجا جای فروش این دست خودرو‌هاست و نه این مرد با پیکان بار، بارکشی می‌کند. خرید وانت بار، نیسان و تاکسی که این روزها بین مرفهان بی‌درد باب شده حکایت دیگری دارد!
یکی از اصلی‌ترین دلایلی که توانست اکثریت مردم را برای اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین قانع کند بحث خودرو‌های گران قیمت و استفاده اقشار پردرآمد جامعه و اصطلاحا «مرفهان بی‌درد» از یارانه بنزین بود !تصور عمومی این بود که در ایران هم مانند سایر نقاط دنیا با افزایش قیمت بنزین قیمت خودرو کاهش خواهد یافت!
همه فکر می‌کردند با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین این مرفهان بی‌درد هستند که لطمه اصلی را خواهند خورد . کسانی که در پارکینگ‌های خود دو تا چند خودرو دارند، سفرهای غیرضروری داخل شهری انجام می‌دهند و... . اما در عمل اینچنین نبود!
مرفها بی‌د‌رد سوار بر مرکب‌های گران قیمت خود راه مناسبی را برای استفاده از بنزین یافتند! مردم عادی با سهمیه روزانه حدود ۳ لیتر خود جرات استفاده از وسایل نقلیه‌شان را ندارند ،کاهش بار ترافیک دلیلی بر این مدعاست . سهمیه‌بندی بنزین موجب کاهش بار ترافیک در سطح تهران شد، یعنی صاحبان خودرو‌های ارزان‌قیمت داخلی دیگر نمی‌توانند از خودرو‌های خود استفاده غیر‌ضروری کنند،بنابراین بار ترافیک کاهش یافت. این یعنی این طرح توانست در میان ترافیک سنگین بزرگراه‌های تهران جای مناسبی را برای خودنمایی خودرو‌های گران‌قیمت باز کند . سواران بر خودرو‌های لوکس و گران‌قیمت خارجی مانند گذشته در تابستان گرم بر‌خلاف سایر خودرو‌های داخلی با شیشه‌های بالا و کولر‌های روشن در خیابان‌های تهران تردد می‌کنند!
▪ سر کیسه را شل و دنده را خلاص کنید
تصور بر این بود که با سهمیه‌بندی بنزین تقاضا برای خرید خودرو کاهش یابد و همزمان با آن قیمت خودرو‌های داخلی نیز کاهش یابد ! بسیاری از مردم که حالا بنزین نامحدود گذشته را نداشتند دل به قیمت پایین خودرو خوش کرده بودند.قیمت بنزین و تحولات آن در تمام دنیا با قیمت خودرو رابطه عکس دارد ، اما این مقوله نیز مانند بسیاری دیگر از مقولات در ایران نسبت به دنیا متفاوت دنبال شد؛ تصور‌ها اشتباه از آب درآمدند!
در عمل خودرو‌های ساخت داخل با تدبیر به موقع خودروسازان یعنی کاهش تولید دقیقا همزمان با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین به بهانه‌های مختلف، نه تنها تاکنون موجب کاهش قیمت اکثر خودرو‌های داخلی نشده بلکه موجب افزایش قیمت بسیاری از این خودرو‌ها نیز شده است.
همزمان با اجرای طرح مزبور و با کاهش طبیعی تقاضا برای خرید خودرو اگر عرضه نیز همچنان ثابت می‌ماند بی‌شک قیمت خودرو در کشور به صورت محسوسی تعدیل می‌شد! اما در مورد خودرو‌های ساخت داخل و ارزان‌قیمت این اتفاق نیفتاد. این خودرو‌ها، خودرو‌هایی هستند که مصرف‌کننده آنها را اقشار متوسط و کم درآمد جامعه تشکیل می‌دهند. مصرف کنندگان این خودرو‌ها که با زحمت چند میلیون تومان برای خرید خودرو هزینه می‌کنند توانایی خرید بنزین در بازار سیاه یا خرید خودرو سوخت را ندارد. قیمت بالای خودرو هم در این هیاهوی کمبود بنزین درد دیگری می‌شود برای این مصرف کنندگان .
این روزها خودروهای زیادی را می بینید که در هر سراشیبی حتی کوتاه دنده را خلاص می‌کنند .مهم نیست هوا چقدر گرم باشد، خودرو کولر داشته باشد یا خیر، در هر حال شیشه‌ها پایین هستند . علاوه بر تمام اینها باید برای خرید خودرو سر کیسه‌ها را هم شل کرد!
▪ وانت‌بارها به داد تویوتاها رسیدند
همزمان با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین خودرو‌های گران‌قیمت و لوکس که اکثرا ۶ سیلندر هستند و مصرف به مراتب بالاتری نسبت به خودرو‌های داخلی دارند از یک میلیون تا ۱۰ میلیون کاهش قیمت داشتند. البته این کاهش قیمت به طور محسوس روی تقاضا برای این دست خودرو‌ها تاثیر نگذاشته است . تا حدی تقاضا برای خودرو‌های شاسی بلند پایین آمده است که کاهش قیمت‌های شدیدتر مربوط به همین طیف می‌شود، اما متقاضیان دیگر خودرو‌های لوکس وارداتی همچنان به سلیقه خود پیایبند هستند.
هر چند قیمت خودرو‌های ساخت داخل به طرز باور نکردنی با کاهش تولید خودرو‌سازان افزایش داشت اما قیمت خودرو‌های گران‌قیمت مورد استفاده مرفهان بی‌درد، از آنجا که تابع افزایش یا کاهش تولید خودروسازان داخلی نبود اگر کاهش قیمت نداشت حداقل قیمت خود را ثابت نگه داشت.
نکته قابل توجه دیگر آن است که خودرو‌های گران قیمت وارداتی اکثرا ۶ سیلندر هستند ،اما چرا با اجرای طرح سهمیه بندی بنزین که توانسته خودرو‌های کم مصرف داخلی مانند پراید را در پارکینگ‌ها متوقف کند نتوانسته مانع حرکت راکب‌های‌گران قیمت در خیابان‌ها و بزرگراه‌های شهر شود، جای سوال دارد؟
این روزها خرید و فروش وانت‌بار و تاکسی با سند قطعی رونق خاصی پیدا کرده است. شخصی که برای خرید یک خودرو گاه تا ۲۴۰ میلیون تومان هزینه می‌کند ۳ تا ۴ میلیون هم از محل کاهش قیمت این خودرو‌ها صرف خرید یک دستگاه وانت پیکان یا زامیاد می‌کند . به این وسیله علاوه بر سهمیه ۴۰۰ لیتری خود خودرو از سهمیه ۶۰۰ لیتری وانت‌بار نیز برخوردار می‌شود و در کل سهمیه ۱۰۰۰ لیتری خود را به این طریق به دست می‌آورد . قیمت وانت‌بار پیکان و زامیاد در بازار فعلی بین ۳ تا ۴ میلیون تومان است . تاکسی نیز در بازار ۶ تا ۷ میلیون تومان خرید و فروش می‌شود. خرید کارت سوخت همراه با خودرو از راه‌های دیگر دور زدن سهمیه‌بندی بنزین مطمئن‌تر به نظر می‌رسد. به هر ترتیب استفاده‌کنندگان این خودرو‌ها نه تنها با اجرای این طرح متضرر نشدند ،بلکه با کاهش قیمت این دست خودرو‌ها به نظر می‌رسد از سایر اقشار بیشتر از اجرای طرح سهمیه بندی بنزین خوشحال باشند!
● ماجرای كارت هوشمندی به نام سوخت
اولین تجربه‌ جامعه ایرانی در استفاده از كارت‌های الكترونیكی به كارت تلفن برمی‌گردد كه سال‌ها پیش به تدریج در كشور فراگیر شد و پس از آن كارت‌هایی مانند كارت اینترنت، عابر بانك و كارت‌های خرید كالا عرضه شدند. هر كدام از این كارت‌ها با طیف كمی ‌از مخاطبان جامعه سر و كار داشتند كه جزو نیازهای ضروری آنها به شمار نمی‌آمد، اما مساله مكانیزه شدن استفاده از سوخت و صدور كارت برای آن به قشر وسیعی از جامعه ربط داشت و می‌توان گفت اولین تجربه بزرگ الكترونیكی كشور است كه اگر با موفقیت همراه باشد می‌توان آن را به عنوان الگو در ارائه خدمات فناوری اطلاعات به كار گرفت.
▪ كارت هوشمند سوخت چیست؟
سیستم عرضه سوخت توسط كارت‌های هوشمند، مجموعه سخت‌افزارها، نرم‌افزارها و شبكه‌های ارتباطی است كه تمامی‌ عملیات عرضه سوخت را با استفاده از كارت‌های هوشمند مكانیزه كرده و بستر مناسبی برای اجرای فعالیت‌های متعدد، ‌از جمله امكان دسترسی دقیق به آمار و ارقام سوخت مصرفی تمامی وسایط نقلیه در سراسر كشور جهت بهینه‌سازی و مدیریت مصرف انرژی و همچنین پرداخت وجه سوخت را به صورت الكترونیكی میسر می‌سازد. از این رو كارت هوشمند،‌ كارتی است كه روی آن یا بین لایه‌هایش، تراشه‌های حافظه و ریزپردازنده‌ برای ذخیره‌سازی داده‌ها و پردازش آنها قرار داده و در ابعاد كوچك طراحی شده است.
▪ ایده كارت هوشمند سوخت
اما طرح استفاده از كارت هوشمند سوخت برای سهمیه‌بندی بنزین از كجا نشات گرفت؟ گفته می‌شود شركت ملی پخش فرآورده‌های نفتی برای اولین بار در كشورمان به منظور كنترل قاچاق بنزین، یك سامانه نمونه از كارت الكترونیكی غیرهوشمند را برای عرضه این كالا در شهر زاهدان فعال كرد. در این سامانه شماره خودرو‌ها ثبت می‌شد و هر خودرو تنها می‌توانست یك بار در روز و به میزان ۱۸ لیتر سوخت‌گیری كند.
پس از اجرای موفقیت‌آمیز این طرح، در مجلس تصمیم گرفته شد كه این موضوع در تمام كشور اجرا شود. بر این اساس در بند «ص» تبصره‌ ۱۳ قانون بودجه سال ۸۳، شركت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی مكلف به انجام پروژه كارت هوشمند سوخت و عرضه‌ بنزین با این كارت شد.
▪ مناقصه كارت هوشمند سوخت
مناقصه كارت هوشمند سوخت در دوم اردیبهشت‌ماه سال ۸۳ توسط شركت ملی پالایش و پخش فرآروده‌های نفتی به عنوان كارفرما پروژه‌ برگزار شد كه در نهایت شركت صنایع مخابراتی راه دور ایران (ITI) به عنوان برنده مناقصه انتخاب شد.
با توجه به قرارداد،‌ پیمانكار متعهد شده بود تا آبان‌ماه سال ۸۴ این طرح را اجرایی كند و بر اساس مفاد آن مقرر شده بود در صورتی كه پیمانكار پروژه‌ را به موقع تحویل ندهد،‌ به ازای هر روز تاخیر جریمه بپردازد.
اما در دی‌ماه ۸۴ یعنی دو ماه پس از موعد مقرر این پروژه تنها ۱۰ درصد پیشرفت عملیاتی داشت و این تاخیر همچنان ادامه یافت تا اینكه در اردیبهشت‌ماه امسال به سرانجام رسید و امكان سوخت‌گیری به صورت هوشمند در جایگاه‌های سوخت‌رسانی فراهم شد.
البته مسوولان اجرایی این پروژه، نبود آماری مشخص از تعداد وسایط نقلیه در حال تردد در كشور و افزایش هزینه و زمان اجرای پروژه را از جمله دلایل تاخیر آن عنوان كردند. از سوی دیگر دستگاه اجرایی و مربوطه یعنی وزارت نفت و شركت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در خصوص علت اجرا نشدن این پروژه در موعد مقرر اعلام كردند؛ موضوع تهیه و توزیع كارت هوشمند مستلزم تمهیدات و انجام كار و هماهنگی با دستگاه‌های ذی‌ربط در دولت است. در این بین برخی از مسوولان امر، واگذاری و فروش بخشی از سهام شركت منابع مخابراتی راه دور را به عنوان اولین پیمانكار پروژه یكی از اصلی‌ترین دلایل تاخیر در اجرایی شدن آن عنوان می‌كنند.
▪ هزینه اجرای پروژه كارت هوشمند سوخت
بر اساس مدارك موجود با توجه به قرارداد، هزینه اجرای این پروژه ۴۲۹ میلیارد ریال پیش‌بینی شده بود،‌ اما براساس دلایلی كه پیش از این اشاره شد، هزینه اجرای آن تاكنون به حدود ۹۰۰ میلیارد ریال رسیده است وممكن است به سقف یك هزار میلیارد ریال نیز برسد.
▪ نحوه‌ استفاده ازكارت هوشمند سوخت:
با وارد كردن كارت در دستگاه كارتخوان، تلمبه آماده بهره‌برداری است. روی صفحه كارتخوان اطلاعات و وسیله‌نقلیه و میزان سوخت تحویل نمایش داده می‌شود. میزان سوخت تحویلی به وسیله‌نقلیه در حافظه كارت و دستگاه كارتخوان ثبت می‌شود.
▪ نتیجه استفاده از فناوری اطلاعات
مهندس عبدالمجید ریاضی، دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات درباره روند اجرای پروژه كارت هوشمند سوخت می‌گوید: در اواخر سال ۸۴ در اولین جلسه شورای عالی فناوری اطلاعات كشور آقای رئیس‌جمهور ماموریتی روی دوش این شورا نهاد كه نظارت كلی بر امور مربوط به پروژه كارت هوشمند سوخت داشته باشد و در جلساتی با حضور مجری، كارفرما، مشاور و ناظر پروژه موانع و مشكلات آن را بررسی و در جلسه‌ای با حضور مسوولان و دستگاه‌های مرتبط به این موضوع به اطلاع برسانند.
او ادامه می‌دهد: خوشبختانه این جلسات برگزار شد به طوری كه در نیمه اول سال ۸۵ تقریبا ۱۵ جلسه تشكیل شد و تمامی‌ موانع و مشكلات موجود مورد بررسی قرار گرفت اما در این بین مسائل پیچیده‌ای وجود داشت كه از قبل پیش‌بینی نشده بود به طوری كه در این جلسات در حدود ۲۰ تصمیم استراتژیك گرفته شد و در نهایت در كمیته راهبردی تصمیمات اخذ شده مورد بررسی قرار گرفت و موانع موجود رفع شد و پروژه در مرحله اجرا قرار گرفت.
معاون وزیر ICT خاطر نشان كرد: در این میان مشكلاتی در طول اجرای پروژه‌ پیش آمد به طور مثال عدم انجام تعهدات شركت خارجی و عدم توانمندی مالی مجری پروژه‌ از مسائلی بوده كه اجرای این پروژه را به تاخیر انداخت اما به هر حال پس از مدتی روند اجرای پروژه ساماندهی شد و كارها به‌تدریج انجام گرفت و امسال شاهد به سرانجام رسیدن این پروژه هستیم.
به عقیده وی اجرای پروژه‌های بزرگ به هماهنگی و همگانی تمامی ‌نهادهای ذی‌ربط نیاز دارد تا به نتیجه لازم برسد. به طور مثال اگر در پروژه كارت هوشمند سوخت همه خودروها و وسایط نقلیه پرونده‌ جامع در سازمان مربوطه داشتند و اطلاعات آنها كامل بود شاید روند اجرای پروژه سریعتر انجام می‌شد.
ریاضی عنوان می‌كند: به هر حال كار باید از جایی آغاز شود و موانع و مشكلات آن شناسایی شود. شاید مساله‌ فرهنگ‌سازی نیز یكی از مواردی باشد كه به اجرای سریع این‌گونه طرح‌ها كمك بسیاری كند،‌ زیرا تا پیش از این مردم باور نمی‌كردند این موضوع جدی است و بدون كارت نمی‌توانند بنزین تهیه كنند.
او خاطر نشان كرد: كارت هوشمند سوخت به عنوان اولین تجربه در مكانیزه شدن فعالیت‌های روزمره در جامعه است كه امیدواریم با پیشرفت و توسعه این فعالیت‌های بتوانیم از IT در امور مختلف جامعه بهره كامل بگیریم.
▪ كارت هوشمند سوخت كپی نمی‌شود
احمد تولایی، معاون فنی پروژه كارت هوشمند سوخت درباره مسائل امنیتی این كارت و اینكه شنیده شده كارت‌های تقلبی در بازار موجود است، می‌گوید: امكان تقلب كارت هوشمند سوخت به هیچ عنوان وجود ندارد و این مساله تنها شایعه است و آن را تكذیب می‌كنیم، زیرا تمامی ‌مسائل امنیتی در كارت هوشمند دیده شده و امكان جعل و كپی از روی آن وجود ندارد.
او می‌افزاید: ممكن است كارت مشتركی در پمپ بنزین جا بماند یا از آن‌ سرقت شود كه در این صورت مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد. به مردم توصیه می‌كنیم از خرید كارت‌ هوشمند پرهیز ‌كنند چرا كه به محض اطلاع فردی كه كارت متعلق به آن بوده كارت مورد نظر غیرفعال می‌شود و دیگر نمی‌توان از آن استفاده كرد.

فرشید خاموشی
عاطفه آزاد
سعید اركان‌زاده‌یزدی
امیرهادی انواری
سحر فتحی

منبع : شهروند امروز