هزینه های سنگین تحریم ایران بر اقتصاد امریکا

تحریم های یک جانبه امریکا علیه سایر کشورها، هزینه های سنگینی را نیز به طور مستقیم و غیرمستقیم بر دوش این کشور قرار می دهد. اخیراً کتابی تحت عنوان «تحریم های اقتصادی و منافع امریکا» توسط انستیتو هدسون واشنگتن که مسئولیت بررسی نتایج تحریم ها را به عهده دارد، منتشر شده است. در این کتاب، میزان خسارت سالانه شرکت های امریکایی از بابت تحریم ها حدود ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است. همچنین طبق تحقیقاتی که اخیراً توسط مؤسسه اقتصاد بین الملل انجام شده است تنها در سال ،۱۹۹۵ شرکت های امریکایی ۱۵تا ۱۹ میلیارد دلار از تحریم ها زیان دیده اند و تحریم ها بر زندگی ۲۰۰۰۰۰ نفر از کارگران امریکایی اثر منفی داشته است. کمیسیون تجارت بین المللی نیز در گزارش اخیر خود، ۴۲ قانون فدرال امریکا را مشخص کرده است که از طریق تحمیل تحریم ها به ۷۵ کشور جهان، سالانه ۵ تا۲۰ میلیارد دلار به شرکت های امریکایی زیان وارد می سازند؛ شرکت های نفتی و سازنده تجهیزات و هواپیما و نیز تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، زیان بیشتری را تحمل می کنند.
هزینه های مستقیم تحریم های اقتصادی ایران برای امریکا، زیان ناشی از دست دادن منافع حاصل از تجارت و سرمایه گذاری است. زیان های ناشی از عدم خرید کالا از امریکا توسط ایران، عدم خرید نفت ایران توسط امریکا و عدم سرمایه گذاری شرکت های نفتی امریکا در ایران از این جمله می باشند.
صادرات امریکا به ایران در سال ۱۹۹۳ برابر ۶۱۶ میلیون دلار و در سال ۱۹۹۴ برابر ۳۲۶ میلیون دلار بود. علاوه بر این، شرکت های امریکایی علی رغم تحریم های یک جانبه حدود یک چهارم نفت خام جهت فروش به سایر کشورها به مبلغ ۴ میلیارد دلار را از ایران خریداری کردند و تجهیزاتی به مبلغ ۳ میلیارد دلار به ایران فروختند. کل منافع از دست رفته در این زمینه، سالانه صدها میلیون دلار برآورد شده است. ضمن آنکه ایران توانسته است به آن دسته از کالاهای موردنیاز خود که منحصراً در امریکا تولید می شوند، از طریق صادرات مجدد از دوبی دسترسی داشته باشد (بی اثر بودن تحریم ها).
در مورد محصولات کشاورزی با توجه به این که ۹ درصد از کل گندم جهان در امریکا تولید می شود و یک چهارم صادرات گندم جهان از این کشور صورت می گیرد، مازاد عرضه گندم و کاهش شدید قیمت ها گندمکاران امریکا را مجبور کرده است تا سطح زمین های زیر کشت خود را به پائین ترین سطح در ۱۶ سال اخیر کاهش دهند، پس از اعلام خرید ۳‎/۵ میلیون تن اقلام کشاورزی توسط ایران، اتحادیه های کشاورزی امریکا و بویژه شرکت امریکایی «معاملات نیکی» از دولت کلینتون خواستند تا با فروش غله به ایران موافقت کند.
دسته ای دیگر از زیان های اقتصادی ناشی از تحریم ها برای امریکا، در پی از دست دادن فرصتهای سرمایه گذاری در ایران به وجود می آیند. در سال ۱۹۹۴ کوکاکولا (کارخانه نوشابه سازی امریکایی) که قصد تأسیس کارخانه ای را در ایران داشت، تحت فشار تحریم های کلینتون ناچار به انصراف شد.
کارخانه هواپیماسازی بوئینگ نیز چند سال قبل خواهان فروش ۱۶ فروند بوئینگ ۴۰۰S ـ۷۳۷ به ایران بود، لیکن این معامله یک میلیارد دلاری توسط دولت امریکا لغو گردید. طبق برآوردهای این شرکت، شرکت هواپیمایی ملی ایران و سایر کشورهای کوچکتر، در پنج سال آینده به بیش از ۱۰۰ فروند هواپیما در پاسخ به افزایش تقاضای سفرهای هوایی و فرسوده شدن هواپیماهای موجود نیاز دارند و شرکت بوئینگ که از این امکانات بالقوه آگاه است به همراه ۴۴۰ شرکت دیگر امریکایی، یک گروه مخالف تحریم ها به نام USA Engage را سازماندهی کرده اند که برای برچیدن تحریم های یک جانبه علیه ایران، لیبی و کوبا مبارزه می کند.
از دست رفتن فرصت های سرمایه گذاری شرکت های امریکایی در توسعه صنایع نفت و گاز ایران، یکی دیگر از زیان های امریکا از تحریم های یک جانبه این کشور می باشد. شرکت های نفتی امریکایی سعی کردند تا خود رأساً وارد بازار شوند لیکن دولت امریکا مانع از انعقاد قرارداد بین این شرکت ها و ایران گردید. لذا شرکت های اروپایی و سایر کشورها از خلأ ایجاد شده در صنعت نفت ایران استفاده نمودند.
پس از انتشار گزارش امنیت ملی در سال ،۱۹۹۸ از تحریم کنسرسیوم شرکت های توتال، گازپروم و پتروناس چشم پوشی شد که چرخشی کامل از سیاست امریکا بود. البته لغو تحریم ها نیز هزینه زیادی در بر دارد و رئیس جمهور را با انتقادات شدید افکار عمومی و بویژه اعضای کنگره روبه رو می سازد. حتی اگر تحریم های ثانویه لغو شوند، باز هم شرکت های نفتی بسختی گله خواهند کرد زیرا به رقیبان خارجی اجازه داده می شود که به سرمایه گذاری در ایران اقدام کنند در حالی که مؤسسات امریکایی مجاز به این کار نیستند.
- در سال جاری شرکت های الف اکویتان فرانسه (ELF) و شرکت انی ایتالیا (ENI) قراردادی را به ارزش یک میلیارد دلار به منظور توسعه مجدد حوزه نفتی دورود در خلیج فارس و افزایش میزان استخراج آن تا سطح ۲۲۰ هزار بشکه در روز نفت خام با ایران به امضا رساندند.
- در سال جاری شرکت الف و شرکت کانادایی بوولی انرژی، قراردادی را به ارزش ۳۰۰ میلیون دلار با هدف توسعه میدان نفتی بلال به امضا رساندند و شرکت اسپانیایی سپسا نیز قراردادی ۳۰۰ میلیون دلاری را جهت سرمایه گذاری نفتی در جنوب ایران به امضا رسانده است.
- شرکت انگلیسی ـ هلندی رویال داچ شل مذاکره در مورد عقد قرارداد یک معامله ۸۵۰ میلیون دلاری را با ایران در زمینه توسعه همزمان میادین نفتی سروش و نوروز به پایان رسانده است و تحریم های امریکا را مانعی در این راه نمی داند. معامله با شرکت شل، موقعیت ایران را برای جلب سرمایه و تکنولوژی خارجی جهت نوسازی میادین نفتی فرسوده خود تقویت می کند.
- در حالی که امریکا به شرکت های خود حتی اجازه سوآپ (Swap) نفت را نیز نداد (شرکت موبیل)، ولی شرکت های غیرامریکایی توانستند سوآپ نفت قزاقستان با ایران را در دست بگیرند. همچنین دو شرکت غیرامریکایی، حمل نفت از ترکمنستان به ایران را جهت مبادله آغاز کردند. آنها نفت را به پالایشگاه تهران منتقل و به جای آن در بندر خارک، به همان اندازه نفت دریافت می کنند (Swap). در سال ۱۹۹۸ کشتی های انگلیسی اولین محموله نفت ۲۵۰ هزار تنی ترکمنستان را از خارک حمل نمودند.
هزینه های غیرمستقیم تحریم ها برای امریکا سنگین تر است. یکی از نتایج تحریم های اخیر در میان مدت، افزایش تمرکز تولید نفت در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس می باشد. منافع امریکا در تنوع منابع تولید نفت است تا در صورت بروز مشکل در هر یک از آنها میزان ریسک ناشی از اختلال بازار، کاهش یابد. لذا سیاستی که به طور همزمان تولید نفت در سه کشور عمده تولیدکننده (ایران، عراق و لیبی) را محدود می کند، بر خلاف منافع ملی امریکا در تنوع بخشیدن به منابع تأمین نفت خود می باشد. اعمال تحریم و محدودیت خارجی بر تولید نفت کشورهای عمده صادرکننده می تواند موجب کاهش عرضه جهانی نفت و افزایش قیمت آن گردد. همانگونه که بروز اثرات محدود ساختن سرمایه گذاری های خارجی در بخش نفت کشورهای تحریم شده سالها طول می کشد، تغییر روند حاصله نیز سالها زمان لازم خواهد داشت. لذا تحریم های نفتی عواقب بلند مدتی را دربردارند. در نتیجه محدودیت های سرمایه گذاری و کاهش قدرت تولید نفت، در آینده مصرف کنندگان به ناچار باید هزینه بیشتری را برای خرید نفت پرداخت کنند و به نفع امریکا یعنی بزرگترین واردکننده نفت جهان نخواهد بود که فعالانه سیاست کاهش عرضه را دنبال کند.

مصطفی آذری

منبع : سازمان عقیدتی سیاسی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح