تحلیل آماری برنامه های مناسبتی رسانه ملی مرز سرگرم سازی کجاست؟

تلویزیون ایران در رقابتی نابرابر باجهان، به شدت نیازمند حفظ مخاطبانش و حتی اصولی تر، افزایش روز به روز آن ها است.
این شوخی نیست که ۱۷ هزار و ۶۶۶ شبکه ماهواره ای شبانه روز روی ایران «سم» فرو می ریزندکه از این میان فقط ۸۱ شبکه «پورنو» آن هم با میزان شفافیت بالا هستند. حالا ۳۲ شبکه فارسی زبان را نیز به این ها اضافه کنید و دیگر اینکه تا آخر سال میلادی تلویزیون فارسی زبان بی بی سی روزانه ۸ ساعت برنامه به صورت رایگان برای ایرانیان پخش خواهد کرد.
در همین رابطه رقم کاربران اینترنتی طی دو سال گذشته از ۷.۵ میلیون به ۱۲ میلیون افزایش یافته است. مسئله مهم و هشداردهنده اینکه مطابق آماری، طی دو سال گذشته میزان مصرف کنندگان ماهواره از بالای ۲۰درصد به ۳۲.۵ درصد افزایش یافته است و...
آمارهای ارایه شده، مشتی از خروار هجوم رسانه ای و به این منظور بود تا جایگاه و نقش بیش از پیش، با اهمیت رسانه ملی مشخص شود.
اکنون با این پرسش جدی روبرو هستیم. که رسانه ملی چگونه می تواند از ریزش مخاطبانش جلوگیری و یا حداقل سقف آنها را حفظ کند و در صورت مطلوب تر، بر تعداد آن ها بیفزاید؟
آیا تلویزیون با برنامه های سطحی، شعاری، پوچ و بی خاصیت یا کم تأثیر از نظر فرهنگی یا نهایتا سرگرمی ساز صرف می تواند، رونق بخش اوقات مردم باشد؟
این واقعیت را نمی توانیم منکر شویم که در شرایط کنونی رسانه ملی ایران اصلی ترین دستگاه سرگرمی ساز است. متأسفانه سینمای کشورمان در این رابطه کمی از مسئولیت خود را انجام می دهد. این موضوع خیلی مهم است که در ایران جوانان بین ۱۸ تا ۲۴ سال مشتریان اصلی جعبه جادویی هستند، حال آن که در غالب کشورهای دنیا این گروه سنی از تلویزیون فاصله گرفته و به اینترنت گرایش یافته اند. آمار اعلام شده از آمریکا حکایت دارد که میانگین سنی مخاطبان تلویزیون در این کشور به ۵۰ سال افزایش یافته و جوانان این کشور، نه تنها برای سرگرمی که برای کسب اطلاعات خود نیز به اینترنت مراجعه می کنند. این درحالی است که خوشبختانه در کشور ما هنوز جوانان با تلویزیون میانه خوبی دارند.
با این توصیف که اصلا منکر سرگرمی سازی نیستیم و اتفاقا متذکر این مهم هم هستیم که نباید سرگرمی را فراموش کرد، جای این پرسش وجود دارد که آیا هر سرگرمی نیز می تواند توجیه پذیر باشد؟
امام راحل نیز از تفریح مردم غافل نبودند و در عین اینکه بر دانشگاه بودن تلویزیون تأکید داشتند، تفریح سالم را نیز برای مردم مباح می شمردند. عین جمله ایشان در صحیفه نور جلد ۹ ص ۲۰۴ چنین است: «اول انسان باید یک چیزی تهیه کند برای این ملت- یک چیز سالم... یک تفریح سالم صحیح، اول برای این ها درست کنند، بعد درها را ببندید...».
ملاحظه فرمودید که امام در همین جمله چند بار بر تفریح سالم و صحیح تأکید دارند، چنانکه ابراز می داشتند که اسلام همه چیزش جدی است، حتی در شوخی هایش هم یک «جد» پیدا می شود و... یعنی اینکه حتی سرگرمی سازی وتفریح هم می بایستی هدف مند و با تمرکز بر مسئله ای باشد.
این یک واقعیت اثبات شده است که تلویزیون با سرگرمی صرف یا برنامه های نمایشی پرحاشیه نمی تواند جایگاهی متمایز و برجسته کسب کند. همانطور که با فقدان تفریح و سرگرمی، رسانه ملی ناکام از تأثیرگذاری خواهد بود.
برای اثبات این نظریه به آمار خود سیما اتکا می کنیم. نظرسنجی اخیر سیما نشان می دهد که ۹۶ درصد مخاطبان تلویزیون از برنامه های معارفی کوتاه با حضور مراجع راضی هستند. جالب اینکه ۸۶ درصد پاسخ دهندگان به سیما در گروه سنی ۲۶ تا ۳۵ سال بوده اند.
اکنون اگر این آمار و نظرسنجی سیما درست باشد که هست و دلیل آن این که این جامعه و مردمش مسلمان هستند و حتماً در ماه مبارک رمضان خواستار برنامه های معارفی هستند، خصوصاً که این شخصیت ها کسانی هستند که بسیاری از مردم و هوادارانشان از سراسر ایران به راحتی نمی توانند به آنان دسترسی داشته باشند، ولی تلویزیون به سهولت و ارزانی این توفیق را برای روزه داران مهیا می کند. علی ایحال اگر هم آمار نظرسنجی سیما تا حدودی محل مناقشه باشد و این رقم با ۵۰ درصد واقعی بنماید، بازهم رقم قابل توجهی است، چرا که می دانیم، در شرایط روز جهان، بسیاری از رسانه های مهم با کمتر از این رقم رضایت مخاطبان جریان سازی می کنند.
در هر حال برنامه های معارفی برای طیف های جدی تر مخاطبان سیما و برنامه های بسیار دیگری هستند و می توانند باشند که با هزینه کمتر و بدون حاشیه ضمن سرگرمی در راستای تأثیر فرهنگی باعث حفظ بیننده باشند. در این زمینه مثال بارز و روشن، برنامه زنده قبل از افطار شبکه دوم با عنوان «ماه من سلام» است. برنامه ای پلاتویی که توسط دو مجری پخته مانند کاردان و مدرس اجرا می شود. «ماه من سلام» در قالبی طنازانه و سرگرم کننده، رویکردی به شدت فرهنگی و دینی دارد. در طول برنامه، همانند اجراهایی از این دست، مهمانانی از طیف های مختلف هنری و اجتماعی و غیره باعث انبساط خاطر مخاطبان سیما می شوند. از این بخش ها که کلیشه ای و تکراری است بگذریم، دقیقه به دقیقه برنامه آکنده از مطالبی است که هر بیننده ای را در عین خنداندن، متنبه می کند. دعاهای مجری ها و یا مخاطبان، اشعار نغز و مرتبط با محتوای برنامه، لطیفه های شیرین، مباحث ادبی، پند و اندرزهای اخلاقی، روایت حدیث های مذهبی و اشاره های تاریخی و بسیاری نکات عبرت آموز و در عین حال شیرین دیگر باعث تأثیر مضاعف بر بیننده های تلویزیون می شود.
مهم تر از همه اجرای برنامه است که به شدت از حاشیه سازی و تأثیر نامطلوب فاصله دارد. نوع عامه فهم مسایل و مطالب مطروحه و نوع برخورد مجریان با مهمانان علی رغم تکه پراکنی های کاردان، اما به خاطر آشنایی مهمان و مخاطب با او، کمترین نگرانی را درپی ندارد، به طوری که حتی اجرای جدی کاردان نیز با آن نگاه ها، شوخی تلقی شده و لبخند را بر لبان روزه داران آماده افطار می آورد. خلاصه اینکه خلاقیت برنامه سازان در ایجاد ترکیب کاردان و مدرس، تضادی از شوخی و جدی را به وجود آورده که هم سرگرم کننده است، هم اطلاع دهنده و هم آموزشی و تربیتی و از این قبیل مقوله ها که مجموعاً برنامه ای مناسب را رقم می زند.
اشاره به برنامه «ماه من سلام» با هدف نقد آن نبود، بلکه صرفاً نمونه ای برای ذکر این نکته بود که می شود، با سنجیدگی، کارهایی را روانه آنتن کرد که هم سلیقه طالبان سرگرمی را پاسخ دهد و هم اینکه از حاشیه پردازی های برخی برنامه ها که هدف اصلی شان سرگرمی سازی است به دور باشد که در این صورت برنامه جایگاهی فرهنگی را به دست می آورد.
آیت الله مکارم شیرازی که در این شب ها از جمله بزرگواران برنامه های معارفی سیما است، درجایی سخنانی گفته اند که اشاره هایی از آن، تکلیف تلویزیون را روشن می کند. ایشان فرموده اند: «تلویزیون ابزار سیاسی نیست بلکه یک دستگاه مهم تعلیم و تربیت است» و نیز «اگر ما ۱۰۰سال می خواستیم علیه بنی امیه تبلیغ کنیم، تأثیر آن به اندازه سریال امام علی نبود.»
در اینجا کاری به ضعف های متوجه سریالی مانند امام علی(ع) نداریم، بلکه این اشاره نشان می دهد که اگر تلویزیون تعادل مناسبی میان سرگرمی و محتوا ایجاد کند، هم درام های آن انسان ساز می شود و هم پلاتوهای آن آموزش دهنده، که در این صورت هر دوی این قالب ها توأم با عناصر سرگرمی هستند، چیزی که متأسفانه در سال های اخیر بعضاً به افراط یا تفریط غلتیده است. سریال های مناسبتی ماه مبارک رمضان به منظور کسب مخاطب که جزو اولویت های یک برنامه است، به هر تمهیدی دست یازیده اند، تا آنجا که برخی حتی نه تنها آموزه ای درپی ندارند، بلکه تضعیف کننده فرهنگ جامعه نیز هستند. نقد این سریال ها بماند در مطلب دیگری، انشاءالله.

محمد تقی فهیم

منبع : روزنامه مردم سالاری